Lizbon Karnesi

Avrupa Birliği ülkeleri 2000 yılında Portekiz’in Lizbon kentinde gerçekleştirdikleri zirvede “Lizbon Stratejisi” isimli bir gelişme planı yayımlamışlardır. Buna göre, dünyada en rekabetçi ve en dinamik bilgi temelli ekonomi olmak, sürdürülebilir ekonomik büyümeyi sosyal bir uyum içinde gerçekleştirmek ve ABD ile olan ekonomik uçurumu kapatmak amacı ile bir ekonomik reform programı hazırlanmıştır (Velden, 2009: 1). Programın stratejik hedefi üye ülkelerin bilgi temelli ekonomiye geçişini sağlamak amacı ile Ar-Ge ve yenilik için gerekli yapısal reform sürecini hızlandırmaktır.

AB’ye üye ve aday ülkelerin bilgi seviyesini ölçmek amacıyla 2004 yılında

“Lizbon Karnesi” oluşturulmuştur. Lizbon Karnesi bilgi temelli ekonomi için gerekli sekiz temel gösterge üzerine yapılandırılmıştır. Ülke puanları ve sıralamaları belirlenirken anket yöntemi ile elde edilen araştırma verileri ve istatistiksel verilerden yararlanılmıştır. Lizbon Karnesinde yer alan sekiz temel gösterge şu şekildedir (World Economic Forum, 2010: 4):

• Bilgi Toplumu

Bilgi toplumu, bir ekonominin bilgi paylaşımını ve endüstrilerin verimliliğini artırmak için bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanma biçimi ile ilgilidir. Bilgi toplumu seviyesini ölçmek amacı ile nüfus içerisinde internete erişim oranı, kişisel bilgisayar oranı gibi verilerin yanı sıra anket yöntemi ile elde edilen bilgilerden yararlanılmaktadır.

• Yenilik ve Ar-Ge

Gelişmiş ülkelerde sürdürülebilir ekonomik büyüme hedefi, yenilik ve Ar-Ge faaliyetlerini ön plana çıkarmaktadır. Bu tür faaliyetler ekonomide verimlilik artışına neden olduğu için bilgi ekonomisine geçiş sürecinde kritik öneme sahiptir. Lizbon Karnesinin bu göstergesinde Ar-Ge yatırımları, bilimsel araştırma kurumlarının kalitesi, üniversiteler ile sanayi arasındaki iş birliğinin kapsamı, kişi başına patent sayısı, fikri mülkiyet haklarının korunması gibi veriler kullanılmaktadır.

• Liberalizasyon (Serbestleşme)

AB ülkeleri malların, hizmetlerin, sermayenin ve iş gücünün birlik içerisinde serbestçe dolaşımını sağlamak amacıyla gerekli yasal düzenlemeleri hayata geçirmişlerdir. Böylece Avrupa sanayinin rekabet gücü için büyük öneme sahip mal ve hizmetlerin serbest dolaşımı gerçekleşebilecektir. Bu göstergede yer alan araştırma verileri anket yöntemi ile elde edilmektedir.

• Network Endüstrileri

Lizbon Stratejisi’nin piyasaların işleyişini iyileştirmeye yönelik hedefleri arasında network ağlarının yaygınlaştırılması da yer almaktadır. Üye ülkelerin network ağları konusunda hangi düzeyde olduğunu belirlemek amacı ile mobil telefon abone sayısı ve ana telefon hattı sayısı verilerinden yararlanılmaktadır. Aynı zamanda anket yöntemi ile elde edilen araştırma bilgileri de hesaplamalarda kullanılmaktadır.

• Finansal Hizmetler

2008 yılında yaşanan küresel finansal kriz dikkatleri finans piyasalarına çekmiştir. Reel sektörün en önemli sorunlarından biri olan kaynak ihtiyacının güçlü bir finansal sistem ile karşılanabileceğinden hareketle, finansal hizmetler göstergesi oluşturulmuştur. Bu kalemde anket yöntemi ile elde edilen araştırma bilgileri kullanılmaktadır.

• Girişimcilik

AB ülkeleri yeni iş kurmanın önündeki idari engellerin kaldırılması ve vergilerin azaltılması yolunda önemli kararlar alarak girişimciliği teşvik programları

hazırlamışlardır. Lizbon Karnesinde yer alan bu göstergede bir işletme kurmak için gerekli işlem sayısı ve bir işletme kurmak için harcanan gün sayısı verilerinden yararlanılmaktadır.

• Sosyal Bağlam

Lizbon Stratejisi’nin temel ilkelerinden birisi de yeni iş kolları yaratmak ve iş gücüne katılımı artırmaktır. Bununla birlikte, çalışanların hızla değişen iş ortamında rekabet edebilmesi için yüksek kaliteli örgün eğitim ve işbaşı eğitimi programlarını oluşturmak öncelikli hedeflerdendir. Kadınların işgücüne katılım oranı ve işsizlik oranları puan hesaplamalarında kullanılmaktadır.

• Sürdürülebilir Kalkınma

Sürdürülebilir büyüme ve kalkınma Mart 2001 Stockholm Zirvesi ve Avrupa 2020 Stratejinde kritik öneme sahip olan uzun vadeli bir Lizbon hedefidir. Bu gösterge, mevcut neslin yaşam kalitesinin yükseltilmesi ve gelecek nesillere daha yaşanılabilir bir dünya bırakmak için yapılması gerekenleri dikkate almaktadır. Lizbon Stratejisi’nde iklim değişikliği, ulaşım, halk sağlığı ve doğal kaynaklar gibi alanlar ön plana çıkmaktadır. Bununla birlikte, çevre mevzuatı, çevre anlaşmaları ve çevresel kalite izlenen konuların başında gelmektedir.

Lizbon Karnesi, anket araştırma verileri ve istatistiksel veriler bir araya getirilerek oluşturulmaktadır.

Tablo 4: Lizbon Karnesi Sıralaması (2002-2010) ve 2010 Yılı Ülke Puanları

Ülke 2010

Kaynak: The Lisbon Review 2010 s.8

Tablo 4’de 2002’den 2010 yılına kadar yayımlanan Lizbon Karnesi sıralama sonuçları ve 2010 yılına ait ülke puanları gösterilmektedir. Ülkeler, farklı ölçek ölçümleri ile 1’den 7’ye kadar puanlandırma yöntemi ile sıralanmaktadır. İskandinav ülkeleri olan İsveç, Finlandiya ve Danimarka yayımlanan tüm Lizbon Karnesi raporlarında ilk üç sırada yer almaktadır. Tablo 4 incelendiğinde aynı durumun ilk on ülke içinde geçerli olduğu görülebilmektedir. Yayımlanan tüm raporlarda ilk on sırada yer alan ülkelerin sadece yerlerinin değiştiği ve sadece Lüksemburg’un 2 sıra birden yükselerek son yayımlanan 2010 raporunda 5. sırada yer aldığı gözlenmektedir.

Lizbon Karnesi AB ülkelerinin bilgi ekonomisi yönünden ilerlemelerini karşılaştırmak amacı ile kullanılan bir puanlama sistemidir. Bununla birlikte, AB’nin rekabet halinde olduğu ABD ve Doğu Asya ülkelerinin de bilgi ekonomisi seviyesini ölçmek amacı ile raporlar yayımlanmaktadır. Tablo 5’de Japonya, Hong Kong, G.

Kore, Tayvan ve Singapur’un yer aldığı Doğu Asya ülkeleri ile ABD ve AB’nin 2010 yılına ait Lizbon Karnesi puanları gösterilmiştir.

Tablo 5: AB, ABD ve Doğu Asya Ülkeleri Lizbon Karnesi 2010

Temel Göstergeler AB ABD Doğu Asya

Bilgi Toplumu 4,73 5,79 5,56

Yenilik ve Ar-Ge 4,23 6,03 5,24

Liberalizasyon 4,80 5,05 5,10

Network Endüstrileri 5,39 5,73 6,06

Finansal Hizmetler 5,05 5,22 5,41

Girişimcilik 4,60 5,07 5,17

Sosyal Bağlam 4,51 4,71 4,93

Sürdürülebilir Kalkınma 5,16 4,59 4,74

Toplam Skor 4,81 5,27 5,28

Kaynak: The Lisbon Review 2010 s.11

Tablo 5’den görüleceği üzere AB ülkeleri 8 temel göstergeden sadece sürdürülebilir kalkınma alanında ABD ve Doğu Asya ülkelerinin puan olarak üstünde yer almaktadır. Toplam skor incelendiğinde AB ortalaması ABD’den 0,46 puan, 5 Doğu Asya ülkesinin ortalamasından ise 0,47 puan gerisindedir.

Türkiye 2010 yılındaki Lizbon Karnesinde AB’ye üye olmayan Doğu Avrupa ülkeleri grubunda yer almıştır. Tablo 6’da ilgili yıla ait Türkiye’nin puanları gösterilmiştir.

Tablo 6: 2010 Lizbon Karnesi Türkiye Temel Göstergeler Türkiye

Bilgi Toplumu 3,61

Yenilik ve Ar-Ge 3,24

Liberalizasyon 4,39

Network Endüstrileri 4,38

Finansal Hizmetler 4,39

Girişimcilik 4,46

Sosyal Bağlam 3,19

Sürdürülebilir Kalkınma 3,12

Toplam Skor 3,85

Kaynak: The Lisbon Review 2010 s.13

Tablo 6 incelendiğinde Türkiye’nin en güçlü olduğu göstergenin 4,46 ile girişimcilik, en zayıf göstergenin ise 3,12 ile sürdürülebilir kalkınma olduğu görülebilecektir. Türkiye toplamda elde ettiği 3,85 puan ile AB ortalamasının 0,96 puan gerisinde kalmıştır.

Lizbon Karnesi 2010 yılında “Avrupa 2020 Stratejisi” kapsamında yeniden düzenlenmiştir. Buna göre, sekiz temel gösterge beşe indirilmiş ve anket yöntemi ile veri elde etme yöntemi tamamıyla kaldırılmıştır. Avrupa Birliği’ne üye olmayan ülkeler hesaplama dışı bırakılarak sadece birliğe üye ülkelerin kıyaslama aracı haline dönüştürülmüştür (Leon, 2017: 237).