2. BİLGİ EKONOMİSİ VE BİLEŞENLERİ
2.3. Bilgi Ekonomisinin Özellikleri
Bilgi ekonomisi modern ekonomideki yapısal değişimleri açıklamak için kullanılan temel kavramlardan biridir (Godin, 2008: 3). Bilgi ekonomisi iki önemli etken ile gelişmesini sürdürmektedir. Bunlardan ilki, ekonomik faaliyetlerde artan bilgi yoğunluğu, diğeri ise ekonomik süreçlerin her geçen gün daha fazla küreselleşmesidir. Bilgi teknolojisi devrimi ve teknolojik değişimin beraber hareket etmesi bilgi yoğunluğunun yükselişinde önemli bir rol oynamaktadır. Küreselleşme ise ulusal ve uluslararası engellerin kaldırılması ve bilgi teknolojilerindeki iletişim olanaklarının itici gücü ile yönlendirilmektedir (Houghton ve Sheehan, 2000: 2).
Günümüz ülke ekonomilerinin, çelik, otomobil ve ulaşıma dayalı endüstriyel ekonomilerden, bilgisayar, silikon ve elektronik ağlar üzerine inşa edilmiş yeni bir ekonomiye dönüştüğü oldukça yaygın bir şekilde kabul edilmektedir. Yaşanan bu gelişmeler tarımsal devrimin sonlanarak endüstriyel çağa geçilmesi kadar önemli bir sürece işaret etmektedir (Tapscott, 2015: 54).
Bilgi ekonomisi, bilginin üretim faktörü olarak artan rolü ve bunun beceri, öğrenme, organizasyon ve yenilik üzerindeki etkisi açısından ayırt edici özelliklere sahiptir. Bu özellikler temelde şu şekilde sıralanabilir (Houghton ve Sheehan, 2000: 9, Kim vd. 2006: 29, Tapscott, 2015: 55, Özsağır, 2016: 111):
➢ Bilgi ekonomisi bilgi üretiminin öne çıktığı yeni bir ekonomidir. Bu tür ekonomilerde bilgi, bağımsız bir güç olarak sosyal, ekonomik, teknolojik ve kültürel dönüşümün en belirleyici faktörü haline gelmiştir. Geleneksel üretim faktörleri emek ve sermayenin yanında bilgiyi kullanan ekonomiler büyüme adına bir adım öne geçmektedir. Bu açıdan bilgi ekonomisi somut kaynaklardan daha çok soyut kaynakların ön plana çıktığı bir ekonomidir.
Bilgi ekonomisinde bilginin kodlanmasında çok büyük artışlar söz konusudur. Böylece bilgi herkesin ulaşabileceği ve kullanabileceği bir unsur haline dönüşmektedir.
➢ Bilgi ekonomisi bilginin çok yüksek hızlarda aktarılabildiği dijital bir ekonomidir. Bilginin dünyanın her tarafına sorunsuz bir şekilde yayılması sağlam bilgi ağları altyapısının kurulmasına bağlıdır. Bu noktada bilgisayarlar, telekomünikasyon ve network altyapısı, fiber optik kablolar, dijital ses ve video yayınları vb. unsurlar ön plana çıkmaktadır. Geleneksel ekonomide bilgi analog ve fiziksel özellikler göstermektedir. İnsanlar toplantı odasında ya da telefon aracılığı ile iletişim kurarken, bilgi ekonomisinde ise bilgi, bitlerle taşınan dijital ve ışık hızında iletilebilen bir formdadır. Böylece artan bilgi teknolojilerine erişim daha kolay ve hızlı olmaktadır.
➢ Bilgi ekonomisi sanal piyasaların oluşması açısından gerekli altyapıyı barındıran bir niteliğe sahiptir. Bilgi analog niteliğinden dijital niteliğe dönüştükçe ekonominin yapısı, işleyişi, kurumların türleri ve birbirleri ile olan ilişkileri dönüşüme uğramaktadır. Bu durum ekonomik faaliyetlerde de değişimin önünü açmaktadır. Sanal piyasaların oluşması ile alıcı ve satıcıların piyasaya giriş-çıkışlarının serbestleşme derecesi artmış ve günün 24 saati ticaret yapma imkânı yaratılmıştır. Sanallaşma hayatın birçok alanında kolaylıklar sağlarken aynı zamanda günümüzün en önemli ihtiyaçlarından bir tanesi olan zamandan tasarruf yapılabilmektedir.
Örneğin ülkemizde kullanımı gittikçe artan e-devlet uygulamasından edinilen dijital evraklar ile hem bireysel hem de ticari hayatta daha hızlı sonuçlar alınabilmektedir.
➢ Bilgi ekonomisinin ön planda olduğu yeni ekonomide firma ve kurumlar yapısal olarak daha küçük birimlere ayrışarak uzmanlaşma adına verimliliklerini artırmışlardır. Endüstri toplumunun temel ekonomik birimi kurumlar iken bilgi toplumunda temelde bireyler ve gruplar yer alır.
Bireyler bilgiyi kullanarak yeni girişimcilik faaliyetlerine alt yapı oluştururken aynı zamanda diğer bireylere bilgi aktarımında bulunurlar.
➢ Bilgi ekonomisi bir ağ ekonomisidir. Bir önceki madde de ifade edildiği gibi bireyler ve gruplar bilgi ekonomisinin en temel unsurlarıdır. Bu birey ve gruplar birbirleri ile bir bilişim ağı üzerinden etkileşimde bulunarak belli alanlarda kümelenme yaratırlar. Şirketler ve kurumlar bu ağlar üzerinden veri, dosya, ses, görüntü, para vb. aktarımlarda bulunarak faaliyetlerini genişletme imkânını yakalamaktadır. Ayrıca küçük ölçekli işletmeler ekonomiye yayılmış ağlar ile büyük ölçekli işletmelerin birtakım avantajlarından yararlanmaktadır. Bilgi ekonomisinde ağların verimli çalışması için her ekonominin ulusal bir bilgi altyapısına ihtiyacı vardır.
Bunun yanında her şirket ve kuruluşunda bir bilgi altyapısı oluşturarak ekonomi genelinde var olan ağa katılması da bir zorunluluk haline gelmiştir.
➢ Bilgi ekonomisinde üreticiler ile tüketiciler doğrudan alışveriş yapma imkânına sahiptirler. Ekonomi geneline yayılan dijital ağlar sayesinde aracılara (toptancı, distribütör, perakendeci, vb.) gerek duyulmadan iki taraf doğrudan temas kurabilmektedir. Örneğin müzisyenler müziklerini veri tabanı şeklinde internete yükledikleri anda kayıt firmalarına, perakende satış noktalarına ve yayıncılara ihtiyaç duymadan dinleyicilerine ulaşabilmektedir. Gıda üreticileri internet üzerinden oluşturdukları alışveriş veri tabanlarına müşterilerin katılımını sağlayarak toptancı ve marketlere ihtiyacı ortadan kaldırabilmektedir. Oteller, havayolu taşımacıları oluşturdukları internet siteleri ile acentelere ihtiyaç duyulmadan doğrudan müşterilerine satış yapabilmektedir. Farklı sektörlerde görülen bu tür uygulamalar neticesinde aracı kuruluş maliyetleri ortadan kalkmaktadır.
➢ Bilgi ekonomisinde egemen sektör bilgi işlem, iletişim ve eğlence sektörlerinin birbirlerine yakınlaşması ile ortaya çıkan yeni medya sektörüdür. Bu sektörde yer alan şirketler daha çok yazılım, servis, bilgisayar tabanlı içerik ve dijital telekomünikasyon alanlarında faaliyet göstermektedir. Yeni medya sektörü insanların resim, sanat, eğlence, oyun, gibi aktivitelerinde yoğun bir dönüşüm başlatarak yaşam biçimlerini değiştirmiştir.
➢ Bilgi ekonomisi, Ar-Ge harcamalarının ön planda olduğu bir ekonomidir.
Bilgi üretme, icat yapma, teknoloji geliştirme çabaları firma ve kurumları yenilik yapma çalışmalarına yöneltmektedir. Böylece firmalar bu tarz çalışmalar sonucu elde edecekleri bilgileri ürüne dönüştürerek karlarını artırabileceklerdir.
➢ Bilgi ekonomisi yenilik temelli bir ekonomidir. Bilgi ekonomisinde yenilik faaliyeti sonucu bir ürün üretildikten sonra, öncelikli olarak o ürünün yerini alacak yeni bir yenilik faaliyetine girişilmesi gerekir. Yenilikçi kişi bunu yapmaz ise mutlaka onun yerine bir başkası yapacaktır. Dolayısıyla ürünlerin, sistemlerin, süreçlerin, pazarlamanın ve insanların sürekli olarak yenilenmesini öngören yenilik ve yaratıcılık kavramları bilgi ekonomisinin sürdürülebilirliği açısından çok önemlidir. Yenilik, olmayan bir ürünü veya hizmeti ortaya çıkarmak ya da bir işi daha önce yapılmadığı bir şekilde yapmak biçiminde olabileceği gibi doğada var olan ama daha önce keşfedilemeyen bir süreci yaşama geçirmek şeklinde de olabilir.
➢ Bilgi ekonomisi üretim süreç ve yapısını etkileyen etkileşimlerin önünü açmaktadır. Tüketiciler kendi zevk ve tercihlerine göre belirledikleri ürün özelliklerini sanal ortamda üreticilere aktararak üretim sürecine dahil olabilmektedir. Böylece kitlesel üretimin yerine bireysel üretim süreci ön plana çıkmaktadır. Örneğin, Amerikalı bir otomobil markası internet ortamında ya da kendi satış yerlerinde bir otomobil yapılandırma hizmeti sunarak istediğiniz özelliklere sahip otomobili 16 gün içinde üretebilmektedir. Tüketiciler bilgi ekonomisinin sunduğu avantajları kullanarak üretim sürecine dahil olma imkânına sahip olmaktadır.
➢
Bilgi ekonomisi hıza dayalı bir sistem üzerine inşa edilmiştir. Ekonomik faaliyetlerin ve iş dünyasının başarısında hız anahtar bir değişken haline gelmiştir. Müşteriler siparişlerini elektronik ortamda verebilirken, işletme tarafından tedarik ve nakliye işlemleri anında başlatılabilmektedir. Bilgi ekonomisinde ürün yaşam süreleri de oldukça kısalmıştır. Örneğin, 90’lı yıllarda bir otomobilin konsept oluşturma sürecinden üretim bandına kadar ortalama 6 yıl kadar bir süre gerekli iken, günümüzde 2 yıl süre içinde üretim tamamlanabilmektedir.➢
Bilgi ekonomisi küresel bir ekonomidir. İki kutuplu bir dünya yerine yeni, dinamik ve değişken bir küresel ortam meydana gelmiştir. Ekonomik duvarların azalması ile şirketlerin sınır ötesinde yatırımlar yapması, iştiraklerde bulunması, mal ve hizmet üretmesi gibi faaliyetlerin önü açılmıştır. P. Druker’a göre, bilgi hiçbir sınır tanımamaktadır. Ona göre, ulusal bilgi ya da uluslararası bilgi diye bir ayrım yoktur. Bireysel organizasyon ulusal, bölgesel ya da uluslararası bir nitelik gösterse de yalnızca bir dünya ekonomisi vardır. Küreselleşme teknolojinin genişlemesine imkân sağlarken küresel finans piyasalarında yeni fırsatların yakalanması adına önemli avantajlar getirmektedir.➢ Bilgi ekonomisinin yaygınlaşması bazı toplumsal sorunların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. İktidar mücadelesi, mahremiyet, erişim hakkı, eşitlik, iş yaşamının kalitesi, demokratik sürecin geleceği gibi konularda bazı çatışmalar gündeme gelebilmekte ve toplumsal travmalara yol açabilmektedir. Bilgi ekonomisinin genişleme sürecinde uygun politikaların belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması ile bu çatışmalar engellenebilecektir.