Literatür Taraması

Tez çalışmasının uygulama adımlarını güncel araştırmalar ışığında belirlemek ve literatüre sistematik bir katkı sağlayabilmek amacıyla performans ölçüm sistemlerinin son on yıllık literatürü incelendiğinde, sistem tasarımında izlenecek yollar ve çerçeveler belirlenerek uygulayıcılara rehber olacak yayınlar kazandırılmıştır. Çalışma performans ölçüm sistemlerinin tekstil sektöründeki uygulama alanına katkı sağlamayı amaçladığı için ilgili literatür analizi, son on yıl içinde yapılan tekstil sektöründe gerçekleştirilen güncel çalışmalarla sınırlı tutulmuştur.

Jamil ve Mohamed (2011), çeşitli performans ölçüm çerçevelerini inceleyerek küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde kullanılabilecek bir çerçeve önermişlerdir (Şekil 2.9). Çalışmada öncelikle sekiz güncel performans ölçüm sistemi (performans ölçüm matrisi, performans piramidi, performans prizması, hizmet endüstrileri için performans ölçüm sistemi, BSC, bütünsel performans ölçüm sistemi, organizasyonel performans ölçümü ve küçük firmalar için bütünsel performans ölçümü) incelenerek analiz edilmiştir. Bu sistemlerin benzer özellikleri olarak performans ölçüm sistemlerinin strateji ile uyumlu ve çok boyutlu ölçütlerden oluşması gerektiğini öne

37

sürmüşlerdir. Ayrıca, mevcut modellerde eksik olan bağlantının ölçüm ve yönetim arasındaki entegrasyon olduğu da belirterek stratejilerle uyumlu bütünsel bir performans ölçüm sistemi çerçevesi tasarlamışlardır.

Strateji Performans Ölçüm Sistemi Finansal Finansal Olmayan İnanç Kontrolü Sınır Kontrolü Teşhis Amaçlı Kullanım

Etkileşimli Kullanım

Organizasyonel Performans

Şekil 2.9: Jamil ve Mohamed (2011) Performans Ölçüm Çerçevesi

Abushaiba ve Zainuddin (2012), performans ölçüm sistemi literatürünü inceleyerek teorik bir çerçeve sunmaktadır. Bu çerçevede firmaların özellikle rekabet güçlerini ve performanslarını iyileştirmek için performans ölçüm sistemlerinin tasarlamalarına yardımcı olmak için geliştirilmiştir. Performans ölçüm sistemleri ile gerçek ürün maliyetlerini belirleyen şirketlerin rekabet üstünlüğü elde ederek rakiplerine göre avantaj elde edeceklerini öne sürmüşlerdir. Performans ölçüm sistemine verilen önem ile şirket performansının pozitif yönlü bir ilişkiye sahip olduğunu belirterek performans ölçüm sistemlerinin tasarımının kapsamını ortaya çıkarmışlardır.

Franco-Santos ve diğ. (2012); çağdaş performans ölçüm sistemlerini inceleyerek bu sistemlerin insanların davranışlarını, organizasyonel yetenekleri ve performansı önemli ölçüde etkilediklerini belirterek tasarımda bu konulara dikkat edilmesi gerektiğini savunmuşlardır. Çalışmada çağdaş performans ölçüm sistemlerinin strateji, iletişim ve yönetim süreçlerinde önemli bir rol oynadığı ve organizasyonun başarılı olmasını sağlayan organizasyonel yetenekler ürettiği belirtilmektedir. Ayrıca bu sistemlerin insanların kararlarını ve eylemlerini stratejik hedeflere odaklayarak ve stratejik çabalar hakkında sürekli bir diyaloğu teşvik ederek iş stratejilerinin geliştirilmesini, uygulanmasını ve incelenmesini kolaylaştırdığına ve sonuç olarak tüm bu etkilerin, tüm seviyelerde performans üzerinde müteakip bir etkisi olduğuna değinilmektedir.

Charkha ve Jaju (2014), Hindistan tekstil endüstrisinde tedarik zinciri performans ölçüm sisteminin için proaktif ve entegre bir performans ölçüm çerçevesi önermiştir. Araştırmacılar tedarik zinciri performansını envanter çizelgeleme, üretim çizelgeleme ve insan kaynakları çizelgeleme olarak üç ana faaliyete ayırarak toplamda

38

12 ana performans göstergesi (kalite, görünürlük, güven, inovasyon, teslimat güvenilirliği, esneklik, kaynak kullanımı, maddi varlıklar, teknoloji kapasitesi, hizmet ve pazara sunma süresi) ve alt göstergeleri tanımlamışlardır. Tanımlanan ana performans göstergelerinin tedarik zincirinin üç ana faaliyetine etkisinin analizi için AHP kullanılmasını önererek ilişkileri belirleyerek çalışmayı sonlandırmışlardır.

Nappi ve Rozenfeld (2015), Brezilya tüketim malları endüstrisinde faaliyet gösteren çok uluslu bir şirketin performans ölçüm sistemini tasarlamışlardır. Öncelikle çok disiplinli bir grupla stratejik amaç ve hedefler tanımlanmış sonrasında da bu hedefler için toplam 19 performans göstergesi belirlenmiştir. Tasarlanan performans ölçüm sisteminde belirlenen performans göstergeleri finansal etki, müşteri algısı, uluslararası süreçler ve öğrenme/büyüme özelliği gruplarına ayırmışlardır.

Pekkola ve Ukko (2016), ağ düzeyinde bir performans ölçüm sisteminin bağlamını, sürecini ve içeriğini kapsayan beş aşamalı, yapılandırılmış bir çerçeve sunarak bu konudaki mevcut literatüre katkıda bulunmaktadır. İlk olarak, ağ bağlamı (işbirliğinin yapısı, mekanizmaları, rolleri ve hedefleri dahil) katılımcılarla ilk görüşmeler yapılarak tanımlanmıştır. Sonraki dört adım, ağ düzeyinde bir ölçüm sisteminin sürecine ve içeriğine odaklanan üç geliştirme adımını ve bir geri bildirim adımını içermektedir. Sistem tasarım sürecinde ilk aşama ortakların; ağın yapıları, dinamikleri, vizyonu ve stratejisine ilişkin ortak anlayışlarını garanti etmeye yardımcı olmaktadır. Ağın olgunluğunun böyle bir süreç üzerinde dikkate değer bir etkisi vardır. Çalışma ayrıca son adıma da vurgu yapmaktadır. Uygulama aşamasında, bilgi sistemiyle entegrasyonun performans bilgilerinin paylaşılmasında hayati önem taşıdığını ve böylelikle ortakların ülke çapında dağılmış olduğu bir ağ ortamında etkin ve zamanında kullanılmasını sağladığını göstermektedir.

Balfaqih ve diğ. (2016), 1998-2015 yılları arasında yayınlanmış 83 makaleyi inceleyerek performans ölçüm sistemlerinin çeşitli yaklaşımlar (perspektif bazlı, proses bazlı ve hiyerarşi bazlı), teknikler (AHP, ANP - Analitik Ağ Süreci, Delphi, Simülasyon, Veri Zarflama), kriterler (finans, müşteri, iç süreçler, öğrenme ve inovasyon, esneklik, güvenilirlik, cevap verebilirlik, kalite, vb.) ve ölçülerden oluşabileceği sonucuna vararak bahsedilen yaklaşım, teknik ve ölçütleri açıklamışlardır. Çalışmada incelenen makaleler ışığında bir tedarik zincirinde performans ölçüm sistemi geliştirme adımlarını belirlemişlerdir. Bu adımlar;

39

 Odak firmanın tedarik zinciri hedeflerini ve stratejilerini tanımlayın.  Tanımlanmış amaçlara ve hedeflere dayalı olarak uygun yaklaşım,

teknik, kriterler ve ölçütleri seçerek bir ön performans ölçüm sistemi geliştirin.

 Firmanın stratejisine karşılık gelecek performans ölçüm kriterleri ve ölçütlerine öncelik verilmelidir. Bunun nedeni, bir tedarik zincirinin her açıdan mükemmelliğe ulaşmasının zor olmasıdır.

 Paydaşlardan ön sistem ile ilgili geri bildirim ve yorumlar alın ve buna göre değiştirin.

 Performans ölçüm sistemi üzerinde bir fikir birliğine varın.

 Değerlendirme amacıyla tüm paydaşlara performans ölçüm sistemini gösterin.

Star ve diğ. (2016), performans ölçümü ve uygulanmasına ilişkin literatürü gözden geçirmekte ve performans ölçüm sistemlerinin geliştirilmesi ve uygulanmasına rehberlik edecek bir model önermektedir (Şekil 2.10). Çalışmada sunulan modelde, bir performans yönetim yaklaşımı uygulanmakla birlikte ilgilenen kuruluşlar için bir plan sağlamaktadır. Performans ölçüm sistemlerinin planlanması, tasarlanması ve uygulanmasında yer alan çabaların, organizasyonel etkinlik, verimlilik ve öğrenmedeki kazançlarla fazlasıyla ödüllendirildiği belirtilmektedir.

Charkha ve Jaju (2020); 6 tekstil sektörü uzmanı, 4 tekstil mühendisliği akademisyeni, 3 devletin tekstil şirketi ve tekstil birliğinin danışmanları olmak üzere toplam 13 kişi ile Hindistan tekstil sektörü için BSC’nin dört perspektifinin altında 22 performans kriteri kategorize edilmiştir. Bu kriterlerin birbirine göre göreceli önemini belirlemek ve ikili karşılaştırma matrislerini oluşturabilmek için AHP kullanılmıştır. Karar vericilerin cevapları Saaty ölçeği ile alınmış ve kriter ağırlıkları hesaplanmıştır.

40 Amaçları ve Hedefleri Belirleyin

Sistem Kullanımının İşlevini, Hedef Kitlelerini ve Sıklığını Belirleyin

Performans Ölçüm Sistemi Çerçevesini

Seçin Ölçüt Türlerini Belirleyin

Hedefleri Maximize Edecek Sistemi Geliştirin

Ölçütleri Geliştirin Ölçüt Verilerini Toplamak için _{Prosedürler Geliştirin}

Verileri Toplayın, Analiz Edin ve Yorumlayın

En Yararlı Raporlama Biçimini Seçin

Bulguları ve Sonuçları Paydaşlara Yayınlayın

Çerçeveyi ve Ölçütleri Yinelemeli Olarak

İnceleyin

Şekil 2.10: Star ve diğ. (2016) Performans Ölçüm Sistemleri Tasarım Modeli

Charkha ve Jaju (2020); 6 tekstil sektörü uzmanı, 4 tekstil mühendisliği akademisyeni, 3 devletin tekstil şirketi ve tekstil birliğinin danışmanları olmak üzere toplam 13 kişi ile Hindistan tekstil sektörü için BSC’nin dört perspektifinin altında 22 performans kriteri kategorize edilmiştir. Bu kriterlerin birbirine göre göreceli önemini belirlemek ve ikili karşılaştırma matrislerini oluşturabilmek için AHP kullanılmıştır. Karar vericilerin cevapları Saaty ölçeği ile alınmış ve kriter ağırlıkları hesaplanmıştır.

Masum ve diğ. (2017), Bangladeş tekstil sektörü için çok yönlü performans ölçüm sistemi çerçevesi önermektedirler. Önerilen çerçeve BSC’nin dört boyutuna piyasa dışı perspektifi ekleyerek Bangladeş tekstil sektörüne özel performans kriterleri ve hedefleri belirlenmiştir (Tablo 2.1). Çalışma; finans, müşteri, dahili iş süreci, öğrenme ve büyüme ve piyasa dışı perspektifleri kapsayan etmenlerin, kuruluş stratejisinin somut hedeflerine açık ve titiz bir şekilde çevrilmesinden elde edildiğini belirterek önerilen çerçevenin ülkenin tekstil sektörünün küresel rekabetteki başarısını artıracağı savunulmaktadır.

41

Tablo 2.1: Masum ve Fakir (2017) Performans Ölçüm Sistemi Çerçevesi

Finansal Perspektif

Amaçlar Ölçütler Hedef

Fon kullanılabilirliği, Etkili ve verimli finansal yönetim

Yatırım Getirisi Ciro Artışı İade Satışlar 60% 20% 4,5% Müşteri Perspektifi

Amaçlar Ölçütler Hedef

Sürdürülebilir ve sadık

müşteriler Artan Pazar Payı Müşteri memnuniyeti Teslimat Kurşun zamanı

3% Yüksek 30 gün İç Süreçler Perspektifi

Amaçlar Ölçütler Hedef

Çevre dostu ve dayanıklı üretim sistemi

Toksik azaltma

Üretim Maliyetinde azalma Kalite güvencesi

0% 2%

ISO 9001 standartlarını karşıla Öğrenme ve Gelişim Perspektifi

Amaçlar Ölçütler Hedef

Yüksek motivasyonlu ve memnun istihdam

Çalışan sağlığı ve güvenliği Çalışan başına şirket içi eğitim saati

Çalışan memnuniyeti

Endüstriyel kanuna göre Her ay bir seans Yüksek

Finansal Olmayan Perspektif

Amaçlar Ölçütler Hedef

Hareket özgürlüğü, Meşruiyet ve Yasallık

İşçi sendikaları Asgari ücret oranı Çalışma alanı Çocuk işçiliği

Yasalara uygun bir yapı Yasalara uygun bir yapı Hoş bir çalışma ortamı. Ortadan kaldırılmalı

Tez çalışmasında kullanılacak çok kriterli karar verme yöntemlerinin performans ölçüm sistemlerinde kullanımı ile ilgili aşağıdaki çalışmalar incelenmiştir. Valiris ve diğ. (2005), Yunan finans kurumunda stratejik hedeflerle uyumlu BSC uygulamasını gerçekleştirmiştir. BSC’nin her bir perspektifinde ve beş kriter altında (stratejik hedeflerle uyum, kavramsal basitlik ve netlik, örgütsel uyum; öncül/ardıl özellik, erişilebilir) on iki performans ölçütü belirlenmiş ve SMART (Simple Multi-Attribute Rating Technique - Basit Çok Nitelikli Derecelendirme Tekniği) ile sıralama işlemi yapılmıştır.

Kasie (2013), bir şirkette çok kriterli performans ölçüm çerçevesi tasarlamıştır. Önerilen çerçevede stratejik hedeflerle uyum, önde gelen ve gecikmeli, tutarlılık ve süreklilik, iyileştirmeye odaklanma, basitlik/netlik ve erişilebilirlik kriterlerine göre belirlenen 46 performans göstergesinden anahtar olanları belirleyebilmek için AHP ve SMART yöntemleri kullanılarak birbirleri ile karşılaştırılmıştır ve 19 gösterge anahtar olarak seçilmiştir.

42

Gelişen teknoloji ve küreselleşme ile rekabet üstünlüğü elde etmek isteyen firmaların israflardan kaçınabilmek için bütünsel performanslarını yönetme ihtiyaçları son zamanlarda performans ölçüm sistemi uygulamalarının artmasına neden olmuştur. Literatürde tanımlanmış performans ölçüm sistemlerinin uygulanmasında izlenecek yolları belirleme çalışmaları, güncel araştırmalarla geliştirilmektedir. Yukarıdaki bölümde sunulan literatür taraması tekstil sektörüne yönelik performans ölçüm sistemlerinin hem teorik hem de uygulama bakımından araştırmaya açık olduğuna işaret etmektedir. Önerilen tez çalışması, alan yazındaki bu gelişime destek sağlayacak nitelikte çalışmalara dayalı yarı entegre bir tekstil işletmesi için yenilikçi bir performans sistemi önermektedir. Önerilen performans ölçüm sistemi literatürde değinildiği gibi stratejik amaç ve hedeflerle uyumlu, çok boyutlu olarak tekstil süreçlerine uygun şekilde geliştirilmiştir.

43