Liberal demokrasiyi açıklamadan önce demokrasi ve liberalizm arasındaki ilişkiyi ele almalıyız. Bu ilişki çoğu düşünür tarafından eşitlik ile özgürlük arasındaki ilişki olarak gösterilmiştir. Bir diğer ifadeyle demokrasi ve liberalizmi birbirinden ayırt etmek için birinde eşitlik vardır diğerinde özgürlük vardır şeklinde bir tanımlama yapmışlardır. Buna bağlı olarak da liberal demokratik sistemlerin görevi özgürlük ve
79 Fatih Turan Yaman, “Katılımcı Demokrasi: Kapsam Ve Unsurlar”, Trakya Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, Ocak 2018, s.153-155-156.
28 eşitliği birleştirmek olduğu söylenmiştir. Esasen liberalizm yalnız özgürlük, demokrasi de yalnız eşitlik demek değildir. Genel bir karşılaştırma yapacak olursak eşitlik bütünleşme ve uyumlu olmayı ister, özgürlükse zahmetli ve düzensizdir.80Bu karşılaştırmayı liberalizme ve demokrasi için devam ettirirsek; liberalizm hükümet görevleri ve özellikle onun bütün yetkilerinin sınırlandırılmasıyla ilgilenir.
Demokrasi ise hükümeti kimin yöneteceği sorunuyla ilgilenir. Liberalizm için bütün iktidarların, yani çoğunluğun iktidarının da sınırlandırılması gerekir, demokrasi ise çoğunluğun fikrini hükümet yetkilerinin yegâne meşruiyet kaynağı haline getirmiştir.
Liberalizm sınırlandırılmamış hükümet şekilleriyle bağdaşamaz buna sınırlandırılmamış demokrasi de dâhildir.81 Liberalizm belli başlı ilkelere dayanır ve nerede ilgi gösterilirse gösterilsin bir siyasi yönetim tekniğine ihtiyaç duyar, demokrasi ise bir yönetim biçimidir ve liberalizmi gerçekleştirecek en iyi yönetim biçimidir. Bununla beraber bu iki kavramın ortak noktası siyaset olduğundan dolayı birbirlerini etkilemişlerdir, nitekim 19. yüzyılda neredeyse birbirinin içine geçmiş bir hal almışlardır. Nihayetinde sınırsız halk egemenliği olan demokrasi liberalizmle etkileşimi sonucunda egemenliğin liberal ilkelerle sınırlandırılma yoluna gidilmiştir.
Bunun sonucunda da demokrasi modeli çoğunluğun sınırsız egemenliğinden;
anayasa ve yasalarla sınırlandırıldığı, kuvvet ayrılığı, hukukun egemenliği ve yerel güçlerin güçlenmesi aracılığıyla siyasal iktidarın sınırlandırıldığı bir yönetim modeline dönüşmüştür.82
Liberal demokrasi devlet iktidarının sınırlandırılması tekniğiyle halkın gücünü devlete ortak etme amacını birleştirmektedir, bu doğrultuda bakacak olursak demokratik bir devletten kasıt liberal anayasal bir devlettir.83Bu da demokrasinin liberalizmle kaynaştığı birbirlerinin içinde kayboldukları anlamına gelmektedir. Bu durumda en başta söylediğimiz eşitlik ve özgürlük kavramı için liberal demokrasi özgürlük yoluyla eşitliği savunur, yani özgürlükler kullanılarak eşitlik sağlanır. Bir toplumda özgürlük aracılığıyla eşitlik koşulları sağlanabilir.
Liberal demokrasi hem liberalizmin unsurlarının hem de demokrasinin unsurlarının birleşmesi, birbirini tamamlaması ve bütünleşmesiyle oluşmuştur. Liberal
80 Sartori, age, s.415-416.
81 Friedrich August von Hayek, “Liberalizm”, Ed. Cennet Uslu, Liberalizm El Kitabı, içinde, Liberte Yayınları, Ankara, 2017, s.51.
82 Süleyman Ekici, “Hayek’te Özgürlük Demokrasi İlişkisi”, Akademik Yaklaşımlar Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, Kış 2015, s.88.
83 Erdoğan, age, s. 177.
29 demokrasinin liberal unsurları; Kuvvetler ayrılığı, hukukun hâkimiyeti ve anayasal insan hakları rejiminden meydana gelmektedir. Liberal unsurlardan ilki olan kuvvetler ayrılığı, devlette birleşen üç temel kuvvetin, yasama yürütme ve yargının birbirinden ayrı olup, ayrı ayrı organlara teslim edilmesidir. Kısaca bu kuvvetleri tanımlarsak; yasama kanun yapımı, yürütme kanunların uygulanılması, yargı ise kanunlarla ilgili sorunların yargı organları tarafından çözülmesidir. Bu üç kuvvetin aynı elde toplanılması ortaya zapt edilmesi zor bir gücü ortaya çıkarır. Bu durumda özgürlüğünü korumak isteyen her sistem bu kuvvetleri ayırıp, ayrı organlara vermelidir, aksi takdirde yönetimde keyfilik meydana gelebilir ve bireyin korunmasına bir imkân sağlanamaz. İkinci bir unsur olan hukukun hâkimiyeti; siyasi bir toplumda son sözü söyleyecek olanın hukuk kuralları olması anlamına gelir. Bu durumda herhangi bir konuda anlaşmazlık çıktığında söz sahibinin kişiler veya kurumların olmadığı ortadadır. Aksi bir durum olursa insanların hayatları güven içinde sürüp gidemez. Yalnız hukukun hâkimiyeti ilkesine uyması için kanunların da klasik insan haklarına aykırı olmaması gerekir. Yani insanın hayatını devam ettirmesini, ifade özgürlüğünü ya da mülkiyet edinme hakkını engelleyen bir kanun, hukuka uygun da olmaz. Hukukun hâkimiyeti, etkin işleyen adil yargılama kurallarına ve bağımsız-tarafsız yargıyı da beraberinde gerektirmektedir. Liberal demokrasinin son liberal unsuru olan anayasal insan hakları rejimi; bu hakların korunabilmesi değişen siyasal iktidarın insafına bırakılmamalı bunun aksine, tüm bireyleri ve kamu otoritelerini bağlayıcı bir üst metin olarak anayasada sayılmalı ve anayasal güvence altına alınmalıdır. Bu haklar doğal haklar olan yaşama hakkı, mülkiyet edinme hakkı ve özgürlük hakkının yanı sıra din, ifade, seyahat, basın, ikamet, örgütlenme özgürlüğünü de içermelidir.84 Demokrasi liberal unsurları içermez ve çoğunluğun egemenliği sınırlandırılmazsa şüphesiz ki o sistem artık demokratik bir yolda değil, totalitarizme doğru yol alıyor demektir.
Liberal demokrasinin hem liberal unsurları hem de demokratik unsurları içerdiğini göz önüne alırsak kısaca liberal demokrasi; azınlık haklarına saygılı çoğunluk yönetimine, kuvvetler ayrılığı ve yasalarla sınırlandırılmış olan iktidarın seçimlerle gizli oy ve açık sayımla, temsil yoluyla devredilmesine dayanır. İktidar seçimle geldiği gibi seçimle gider, hiç kimsenin iktidarı sonsuz değildir ve halk siyasi iktidarı hesaba çekebilir nitekim eğer yapılanlar hoşlarına gitmiyorsa bir dahaki seçime ona
84 Yayla, age, s.154-156.
30 oy vermeyerek onu cezalandırabilir ve iktidara gelmesi engellenebilir. Seçim sürecinde liberal demokrasi için partiler ve muhalefet çok önemlidir çünkü yarışmacı siyaset ancak çok partinin olduğu yerde var olabilir. Muhalefet demokrasinin kalbidir, muhalefetin parti olarak var olmadığı yerde demokrasi de yok demektir.85 En nihayetinde liberal demokrasi; liberalizmin özünü oluşturan bireysel özgürlüğe saygı, hukuk düzeni ve insan haklarının korunması ilkeleri ve özü eşitlik, yöneten ve yönetilen arasındaki ayrımı kaldırmak olan, özdeşlik ve halk egemenliğini içeren demokratik düşünce üzerinde yükselen bir demokrasi anlayışını oluşturmuştur.86 Liberal demokrasi modeli diğer demokrasi modellerinden daha çok demokrasiyi uygulanabilir hale getirmiştir; eşitlik ve özgürlüğü aynı doğrultuda ilerletip muhalefeti canlı tutarak ve vatandaşlara etkin katılım sağlayarak var olan demokrasiyi ideal olan demokrasiye en çok yaklaştıran olmuştur.
IV. DEMOKRASİNİN UNSURLARI- KOŞULLARI
Her sistemin ortaya koymak istedikleri doğrultusunda unsurları ve bu unsurların ortaya koyulabilmesi için de şartları vardır. Bir yönetim biçimi olarak demokrasinin de unsurları ve şartları vardır. Nitekim bu unsurlar gerçekleştiği, şartlar sağlandığı sürece demokrasi var olabilir. Yani demokrasinin vazgeçilmez bağlılıkları bulunmaktadır. Demokrasi tanımını netleştirmeden önceki kavram karmaşası kuvvetle muhtemel bu unsurların iyi bir şekilde ortaya konmaması ve şartların sağlanamaması ile ilgili olmuştur. İşte bu karmaşasının yaşanmaması ve demokrasinin de söz de demokrasi olarak kalmaması için bu unsur ve şartların net bir şekilde bilinmesi ve bunun doğrultusunda bir sisteme demokratik denilecekse, bu unsur ve şartların göz önüne alınarak hareket edilmesi gerekecektir. Bu yüzden demokrasinin unsur ve şartları bir devletin yönetim biçimini incelerken bize yol gösterici niteliğinde olacak ve demokrasi için var olup olmadığını, var olması için hangi şartların gerektiğini anlamamızı sağlayacaktır. Öncelikli olarak demokrasinin olmazsa olmaz unsurlarını bilmek demokrasi için hayati derecede önemlidir fakat
85 Yayla, age, s.156-157-158.
86 Chantal Mouffe, Demokratik Paradoks, çev. Ahmet Cevdet Aşkın, 3. Bs. Epos Yayınları, Ankara, 2015, s.14.
31 unutulmamalıdır ki bu unsurları hayata geçirmek de bununla aynı derecede öneme sahip olmaktadır.