Lee Shulman ve MeslektaĢlarına Göre Fen Öğretmenlerinin

Ġyi bir öğretmen neleri bilmelidir? Gerçekte bu tür dersler iyi bir öğretmen olmak için yeterli midir? BaĢka ne tür bilgi ve beceriler gereklidir? Sürekli araĢtırılan, geliĢtirilmesi için çalıĢmalar yapılan öğretmen bilgisi ve öğretmenin alanını ne kadar iyi bilmesi gerektiği ilk olarak 1980‟lerde Lee Shulman tarafından ortaya atılmıĢtır (Öner, 2010).

Shulman‟a (1987) göre bir öğretmende temel seviyede olması gereken yedi bilgi türü vardır:

1. Konu Alan Bilgisi 2. Genel Pedagoji Bilgisi 3. Program Bilgisi 4. Pedagojik Alan Bilgisi

5.Öğrencilerin Bilgisi (özellikleri hakkında bilgi)

6.Eğitim Sistemi Bilgisi (eğitsel ortamlar, çalıĢma grupları)

7.Eğitsel olarak ulaĢılmak istenen sonuçların, amaçların ve onların tarihsel, felsefi bilgisi.

MEB‟in belirlediği öğretmen yeterliliklerinin yanında pedagojik alan bilgisi bizim öğretim sürecimizin merkezinde olmalıdır. Amerika‟nın Ulusal Fen Eğitimi

A3 Düzey A2 Düzey

17

Standartları (NSTA), pedagojk alan bilgisi (PAB)‟ı öğretmen niteliklerinin merkezinde tutmuĢtur (Canbazoğlu, Demirelli ve Kavak, 2010).

Shulman (1986) yapılan çalıĢmaya göre nitelikli bir öğretmenin alan bilgisi, mesleki bilgisi kadar pedagojik alan bilgisi (PAB)‟ın da önemli olduğu görülmektedir. PAB kavramı, KAB ile pedagojik bilginin karıĢımı olarak ilk olarak Lee Shulman tarafından ortaya atılmıĢtır (Aydın ve Boz, 2012).

Shulman (1986) yapılan çalıĢmada pedagojik alan bilgisini bir konunun en güçlü örnekleri, temsilleri, benzetmeleri ile konunun en iyi öğrenilmesini sağlayan bilgiler olarak tarif eder. Bir öğretmenin dersine hazırlanarak konuları kolay, anlaĢılır nasıl öğretebildiği, hangi öğretim yöntemini kullanacağını nasıl seçtiği, alan bilgisini öğrencilere nasıl aktardığı çok fazla araĢtırılmamıĢtır diyerek “kayıp paradigma” adını verdiği eksikliği belirtmiĢtir.

Shulman‟a (1986, 1987) göre öğretmen sadece öğretilecek konu bilgilerini bilmenin yanında konunun hangi yanlarının dersin gelecekteki öğrenimleri için önemli olduğunu, hangi yanlarının daha az önemli olduğunu bilebilmelidir. Öğrencilerin konuyu anlatırken zorlanacakları yerleri tahmin edebilmelidir. Öğrenmenin gerçekleĢebilmesi için öğretmenin, öğreteceği içeriğin amacını belirleyerek öğrencilerin anlayacağı Ģekilde uyarlaması gerekmektedir (Tuzcu, 2011).

Yapılan çalıĢmalar, araĢtırmalar gösteriyor ki bazı önemli konuların üzerinde yeterince çalıĢmalar yapılmamıĢtır. Öğretmenler sınıflarını nasıl düzenliyorlar, aktiviteleri yaĢ gruplarına göre organize edebiliyorlar mı, uygun seviyede sorular seçebiliyorlar mı, öğretmenler ne öğreteceklerine nasıl karar veriyorlar? sorularının cevapları araĢtırılmalıdır (Shulman, 1986).

Grossman (1990), Cochran ve diğerleri (1993), Magnusson ve diğerleri (1999) gibi birçok kiĢi Shulman‟dan etkilenerek öğretmen bilgisi modelleri üzerine çalıĢmıĢtır (Aydın ve Boz, 2012).

Gess-Newsome (1990) tarafından yapılan çalıĢmada öğretmenlerin bilgilerini deneyimleriyle birleĢtirdiklerini, öğretmen yetiĢtirmenin nasıl olacağını da içine “alan birleĢtirici ve dönüĢümlü model” öne sürülmüĢtür (Akt. Nakiboğlu ve Karakoç, 2005).

18

ġekil 2. Gess-Newsome (1999) Öğretmen Bilgisi Modeli ( Akt. Nakiboğlu ve Karakoç, 2005, s.185)

Grossman (1990), PAB modelini açıklarken konu alan bilgisinden farklı tutmuĢtur. Ġçerik bilgisi, pedagojik içerik bilgisi, konu alan bilgisi merkezinde açıklamıĢtır (Akt. Canbazoğlu ve diğerleri, 2010). Grossman (1990) çalıĢmasında yayınladığı “Bir Öğretmen Yaratmak (the making of a teacher)” kitabında pedagojik alan bilgisini merkezde tutmuĢtur (Akt: Acar, 2012).

PAB

Konu Alanını Öğretmeyi Amaçlayan Kavramlar

Öğrenci Anlama Bilgisi Müfredat Bilgisi Öğretim Strateji Bilgisi

ġekil 3. Grossman (1990) Öğretmen Bilgi Modeli (Akt. Acar, 2012).

Genel Pedagojik Bilgi Öğrenciler ve Öğrenme Sınıf Yönetimi Müfredat Bilgisi Diğer Konu Alan Bilgisi

Söz Dizimsel Yapılar Ġçerik Anlamlı Yapılar Ġçerik Bilgisi Öğrenciler

19

Yapılan alan taramalarına göre son on yılda en çok kullanılan PAB modeli Magnusson ve diğerleri (1999) çalıĢmasında kullanılan model olmuĢtur (Aydın ve Boz, 2012).

Fen Öğretimine Yönelik Yönelimler

ġekil 4. Magnusson ve diğerleri (1999) Pedagojik Alan Bilgisi Modeli (Akt: Tuzcu, 2011).

Park ve Oliver (2008) tarafından yapılan çalıĢmada PAB modeli Shulman tarafından ortaya atıldıktan sonra birçok kiĢi tarafından araĢtırılmıĢ, farklı bileĢenleri oluĢturulmuĢtur. PAB bileĢenleri üzerine yapılan araĢtırmalar sonucunda bileĢenlerin genellikle Shulman‟ın (1986) çalıĢmasında belirttiği “ölçme-değerlendirme bilgisi” ve “öğretim programında kavramların ele alınıĢı hakkında sahip olunan bilgi” bileĢenleri ile yeni bileĢenleri tarif ettikleri görülmüĢtür ( Akt. Acar, 2012).

Pedagojik Alan Bilgisi

ġekillendirir _{ġekillendirir}

ġekillendirir ġekillendirir Fen Programı Bilgisi

Fen Öğretiminin Değerlendirilmesi Bilgisi Öğretim Stratejileri Bilgisi Öğrencilerin Fen‟i Anlamalarına Yönelik Bilgi

20

ġekil 5. Park ve Oliver (2008) Fen Öğretimi Ġçin Pedagojik Alan Bilgisinin Pentagon Modeli

(Akt. Acar, 2012, s.33).

2.3.2.2. Lee Shulman’ın Modeline Yapılan EleĢtiriler

Shulman (1986) çalıĢmasında pedagojik alan bilgisini, KAB ve pedagojik alan bilgisi karıĢımı olarak tanımlamıĢtır. Son yirmi yıldır Shulman ve meslektaĢlarına ait PAB modeli, birçok makale, tez ve doktora çalıĢmasına temel oluĢturmuĢtur. Binlerce makalede, kitap bölümlerinde, raporlarda PAB‟ın fen, matematik, ingilizce, fizik eğitimi, iletiĢim gibi birçok konu alanındaki çalıĢmaları yer almıĢtır. Bu çalıĢmalarda PAB nadiren geniĢ çaplı incelenmiĢtir. Yapılan incelemeler sonucunda PAB hakkında bilmeleri gerekenlerin ne olduğu, PAB bileĢenlerini geniĢ çapta incelenmesi gerektiği bulunmuĢtur (Ball ve diğerleri, 2008).

Shulman‟ın (1986) çalıĢması ile ilgili öğretimde içerik bilgisini geliĢtirecek teorik çerçeve hakkında henüz çok az ilerleme kaydedilmiĢtir. Alandaki fikirlerin

21

diğerleriyle hangi açıdan bağlantılı olduğu ve aynı konu hakkında öğreticinin benzer ya da farklı görüĢlerinin olup olmadığına dair bilgileri net değildir (Ball ve diğerleri, 2008). Bu yönüyle Shulman‟ın (1986, 1987) çalıĢmalarında çizdiği çerçeve geniĢletilerek öğretmen bilgisi daha kullanıĢlı hale getirilmiĢtir. PAB kavramının öğeleri, Ball ve arkadaĢları (2008) tarafından alan bilgisi, yaygın alan bilgisi ve özel alan bilgisi olarak ayrıĢtırılmıĢtır (Akt. Öner, 2010).

2.3.2.3. Ball ve meslektaĢlarına göre öğretmen yeterlilikleri

Ball (1990) çalıĢmasında pedagojik alan bilgisini KAB‟dan ayrı inceleyerek bir öğretmenin matematik ile ilgili kavram ve iĢlem bilgilerini doğru bilmesinin yanında bu bilgilerin ilkelerini de bilmesi gerektiğini savunmaktadır (Akt: Uçar, 2011).

Öğretmenin sahip olduğu pedagojik içerik bilgisi KAB‟ı iyi bilmesini de gerektirir. Bir öğretmenin iyi öğretebilmesi için konu alanına çok iyi sahip olmalı, kavram yanılgılarını, ön kavramları bilmeli, en iyi örnekleri seçebilmeli, nasıl öğretilmesi gerektiğini bilmelidir (Uçar, 2011).

Shulman‟ın (1986) çalıĢmasındaki içerik bilgisinin, yaygın alan bilgisi ve özel alan bilgisi Ģeklinde sınıflandırılması gerektiğinin ve Shulman‟ın pedagojik bilgisinin alan ve öğrenci bilgisi ile alan ve öğretim bilgisi Ģeklinde sınıflandırılması gerektiği söylenmiĢtir (Ball ve diğerleri, 2008).

Ball ve diğerleri (2008) çalıĢmasında Öğretim İçin Matematiksel Bilgi modeli ile matematik alanında pedagojik alan bilgisi yer almıĢtır. Matematiği iyi öğretebilmek için alan bilgisine çok iyi sahip olunması gerektiği belirtilmiĢtir (Akt. Hacıömeroğlu, 2013). Ball ve diğerleri (2008) yayınlamıĢ oldukları makalede matematik öğretimine farklı bakıĢ kazandırmıĢlardır. Örneğin, biz matematik derslerinde bilgi ve kuralları doğrudan verip ardından örneklerle ders anlatıyoruz. Böylece öğrenciler düĢünerek bulmak yerine ezberleyerek soruları çözer hale geliyorlar. Oysaki seçilen örnekler öğrencilere problem kurdurmayı, düĢünmelerini, muhakeme yapabilmelerini sağlayacak nitelikte olmalıdır. ġüphesiz ki bu matematik baĢarısını artıracaktır. Yaratıcı sorularla sıradan bir kesirlerde bölme iĢleminin veya çıkarma iĢleminin nasıl olabileceğini öğrenciler tarafından keĢfedilmesi sağlanmıĢtır (Ball ve diğerleri, 2008).

22

KONU ALAN BĠLGĠSĠ PEDAGOJĠK ALAN BĠLGĠSĠ

YAYGIN ALAN BĠLGĠSĠ ALAN VE ÖĞRENCĠ BĠLGĠSĠ

ÖZEL ALAN BĠLGĠSĠ ALAN VE ÖĞRETĠM BĠLGĠSĠ

UFUK ALAN BĠLGĠSĠ ALAN VE MÜFREDAT BĠLGĠSĠ

ġekil 6. Ball ve diğerlerine (2008) Göre Alan Bilgileri

Yaygın Alan Bilgisi: Bu bilgi öğretmenlik dıĢındaki mesleklerde de kullanılan

temel matematik bilgisidir. Sadece matematiği öğretmeye ait bir bilgi değildir. Ders kitabındaki eksik bir tanımı fark edebilmek, matematik problemlerini doğru çözebilmek bu bilgi kapsamına girer (Ball ve diğerleri, 2008).

Özel Alan Bilgisi: Öğretmek için gerekli bilgi ve becerileri kapsar. Öğretmenlik

mesleği dıĢında gerekli olmayan, öğretebilme bilgisidir. Öğrenci hatalarını ve bu hataların kaynaklarını analiz edebilme, öğrencilerin geliĢtirdikleri yöntemlerin doğruluğunu tespit edebilme bilgilerini kapsar (Ball ve diğerleri, 2008).

Ufuk Alan Bilgisi: Öğretim programı içerisinde yer alan matematik terimlerinin

matematik konularıyla hangi açıdan bağlantılı olduğunun farkındalığı anlamına gelmektedir. Öğretmenin yaptığı seçimlerin daha sonraki aĢamalarda öğrencilerin geliĢimlerini ne derecede arttırdığı ya da gerilettiği ile ilgilidir.

Ufuk alan bilgisinin konunun bir parçası olup olmadığından ya da diğer kategorilerle benzerlik gösterip göstermediğinden emin olmadıklarını söylemiĢlerdir (Ball ve diğerleri, 2008).

Alan ve Öğrenci Bilgisi: Öğrenciler hakkında ve aynı zamanda matematik

hakkında bilmeyi birleĢtiren bilgidir. Öğretmenler, öğrencilerin neyi ĢaĢırtıcı bulacağını, neyi düĢüneceğini, öğrencilerin hangi örneklerle motive olabileceğini, verilen ödevlerde nerelerde zorlanacaklarını, ödevi kolay ya da zor bulabileceklerini önceden kestirebilmelidir. Ayrıca öğretmenler öğrencilerin tamamlanmamıĢ düĢünmelerini duyabilmelidir ve yorumlayabilmelidir (Ball ve diğerleri, 2008).

Alan ve Öğretim Bilgisi: Öğretme hakkında bilmeyi ve matematik hakkında

bilmeyi birleĢtirir. Öğretmek matematiksel bir dizayn bilgisi gerektirir. Öğretmenler öğretim için özel içeriği art arda sıralarlar. Onlar öğrencileri içeriğin içine daha derine

23

çekmek için hangi örneklerle baĢlanacağını ve hangi örnekleri kullanacaklarını seçerler. Öğretmenler özel bir fikri öğretmek için kullanılacak olan sunuların eğitsel avantaj ve dezavantajlarını değerlendirir ve hangi farklı yöntem ve iĢlemlerin öğretim açısından yeterli olduğunu tanımlarlar (Ball ve diğerleri, 2008).

Ball ve diğerleri (2008) yaptıkları çalıĢmada, öğretmenlerin matematik alanında yaygın alan bilgilerini, özel alan bilgilerini ölçebilmek adına bazı soru örnekleri vermiĢlerdir. Fen alanında da bir konuya ait açık uçlu sorular sorularak verilen cevaplardaki tanımlar, örnekler, benzetmeler, kavram yanılgılarının nasıl düzeltileceği, öğrencilerin konunun neresinde zorlanacağının bilinmesi, konunun günlük hayat ile iliĢkilendirilmesi gibi öğretmenlerin verdikleri cevaplar alan bilgilerini ölçmeye yardımcı olabilir.

Ball ve diğerleri (2008) çalıĢmalarında matematik alanında KAB‟ı ölçmek için aĢağıdaki soru örneklerini kullanılmıĢtır:

1) Bayan Domunguez, yeni bir test kitabıyla ilgili çalıĢıyordu ve kitabın 0 rakamına eski kitabına göre daha fazla dikkat verdiğini fark etti. Kendisi, öğrencilerin sıfır hakkında birkaç cümlenin doğru olup olmadığını belirlemesini isteyen bir sayfayla karĢılaĢtı:

a) 0 bir çift rakamdır.

b) 0 gerçekten bir rakam değildir. Büyük rakamları yazmada yer tutar. c) 8 rakamı 008 olarak yazılabilir.

2) AĢağıdaki problem cümlelerinden hangisi ¼ „ün ½ „ye bölünmesini temsil etmek için kullanılabilir?

a) ¼ lük bir pastayı iki aile arasında eĢit bir Ģekilde bölmek istiyorsunuz. Her aile ne kadar pasta almalı?

b) 0.25 dolar paran var. Yakın zamanda paranı 2 ye katlayabiliyorsun. Sonunda ne kadar paran olur?

c) Ev yapımı turta yapmak istiyorsun. Tarife göre ¼ fincan yağ gerekiyor. Kaç yağ çubuğuna ihtiyacın olacak? (Her yağ çubuğu ½ fincan)

Verilen örneklerde; birinci örnek matematik alanında yaygın alan bilgisini, ikinci örnek matematik alanında özel alan bilgisini ölçmek için kullanılabilir. Fen alanındaki öğretmenleri ve öğretmen adaylarının alan bilgileri, herhangi bir fen konusu üzerinde geliĢtirilerek bu tip sorular ile ölçülebilir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM