Kurumsal yönetim teriminin dilimize çevrimi Kıta Avrupası Hukuku ve Anglo- Sakson Hukuku sistemleri arasındaki farklılık sebebiyle kolay olmamaktadır. Ancak kurumsal yönetim kavramının dünyada konuşulmaya başlandığı günden bugüne kadar geçirdiği evrim ve ülkemizde de yerleşen anlayış, İngilizce’de “corporate governance” diye adlandırılan bu yönetim ilkeleri sisteminin karşılığını Türkçe’de “kurumsal yönetim” teriminde bulmamızı sağlamaktadır. Ayrıca söyleniş kolaylığı, “kurumsal” teriminin profesyonellik44 bakımından bir
çağırışım yapması da anlaşılmayı kolaylaştırmaktadır. Bu sebeple bu çalışmada
42 Bu ilkeler SPK tarafından ilk olarak 2003 yılında yayımlanmış olup 2005 yılında bazı
değişiklikler yapılmıştır. Çevirimiçi http://www.spk.gov.tr/displayfile.aspx?action=displayfile& pageid=66&fn=66.pdf&submenuheader=null (Mayıs, 2010)
43 YANLI, Veliye, Kurumsal Yönetim İlkeleri Açısından Türk Ticaret Kanunu Tasarısının
Değerlendirilmesi, Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Sermaye Şirketleri Reformu Semineri (İTO), İstanbul 2007 s. 46; SPK İlkeleri Bölüm 1 Giriş Metni.
44 PASLI da kurumsal yönetim sisteminin esasını uzmanlaşma ve profesyonelleşme temeline
16
corporate governance teriminin karşılığı olarak “kurumsal yönetim” kullanılacaktır45.
Kurumsal yönetimin tanımını yapmak da aynı şekilde zordur. Uygulanan pek çok farklı sistemin oluşu ile birlikte kurumsal yönetimin ilgilendiği alanların genişliği birden fazla tanımın oluşmasına sebep olmaktadır. Başka ifade ile kurumsal yönetim tanımları, tanımı yapan kişinin ona baktığı perspektifte, bu tanımı yaparken göz önüne aldığı disipline, dolayısıyla en temelinde hukuki veya finansal gözden bakılmasına bağlı olarak farklılık gösterebilir.
Kurumsal yönetim Cadbury Raporu’nda “anonim ortaklıkların yönetilme ve denetlenme sistemi”; OECD’nin ilkelerinde “şirketlerin yönetildikleri ve kontrol edildikleri sistem”, Millstein Raporu’nda da “yöneticilerin yönetim kurullarına, yönetim kurullarının da hissedarlara karşı sorumlu olması durumu” şeklinde tanımlanmıştır.
Bunlardan başka bu konuda çalışma yapan pek çok yazarın da kurumsal yönetimin bütün işlevlerini içine alan tanımlamalar yapmaya çalıştığını görüyoruz46. Türk hukukundaki tanımlamaların birkaçına göz atacak olursak;
TEKİNALP, kurumsal yönetimin hisse senetleri borsada işlem gören anonim şirketler için öngörülmüş, uyulması isteğe bağlı, iyi yönetim, gözetim ve denetim kurallar olduğunu belirtmektedir47. POROY, kurumsal yönetimin anonim şirketin
45 BAUEN / VENTURI de corporate governance teriminin hukuki yorumlamaları kadar işletme
yönetimi anlamında da yorumlamalarının bulunduğunu, bir noktada işletme yönetimi alanına el atarken diğer yandan hukuki düzeyde yetkilerin sınırlandırılması, özen borcu, uygulama ve davranış standartları gibi konularla da ilgilendiğini, Anglo-Sakson hukuk sisteminden alınan bütün sorunları kapsadığını bu sebeple Kıta Avrupası hukuk geleneğinde tam bir karşılık bulamadığını belirtmektedir, BAUEN / VENTURI Swiss Board of Directors: organization, powers, liability, corporate governance, Brüksel 2009, s. 291.
46 Bu konuda daha detaylı bir incelemeler için bkz. PASLI s. 21 vd.; SOLOMON, Jill,
SOLOMON, Aris, Corporate Governance and Accountability, New York 2004, s. 12 vd., Yazarlar bu çalışmalarında ayrıca kurumsal yatırımcılar gözünden, halihazırda yapılmış olan tanımlamalara getirilen yorumları da karşılaştırmalı olarak incelemişlerdir; AKTAN, Coşkun Can, “Kurumsal Şirket Yönetimi”, Kurumsal Şirket Yönetimi: iyi şirket yönetimi için kurallar ve kurumlar, Editör Coşkun Can Aktan, Ankara 2006 s. 2.
17
en iyi şekilde yönetilmesine, denetlenmesine, mükemmel uygulamalarla çalıştırılmasına ilişkin normlar veya ulusal ve uluslararası ölçüde iyi ve sorumluluğunun bilincinde yönetim olarak tanımlanabileceğini söylemiştir48.
PULAŞLI ise bir işletmenin en iyi şekilde sevk ve idaresi aynı zamanda bu sevk ve idarenin şeffaf bir biçimde izlenebilmesi ve kontrol edilmesiyle ilgili ilkeler olarak tanımlamaktadır49. ANSAY, kurumsal yönetim için şirketin en iyi biçimde
yönetilmesi için menfaat gruplarını belirleyen ve yöneticiler tarafından onlar arasında ideal bir dengenin kurulmasını şirketin başarısı için temel gören bir akımdır demektedir50. TÜSİAD Raporunda en geniş anlamda modern yaşamda
insanların bir amaca ulaşmak için oluşturduğu herhangi bir kurumun yönetiminin düzenlenmesi, dar anlamda ise, bir kurumun beşeri ve mali sermayeyi çekmesine, etkin çalışmasına ve böylece ait olduğu toplumun değerlerine saygı gösterirken uzun dönemde ortaklarına ekonomik değer yaratmasına imkan tanıyan her türlü kanun, yönetmelik, kod ve uygulamaları ifade etmektedir şeklinde bir tanım yapmıştır51. PASLI, kurumsal yönetim, özellikle halka açık anonim şirketlerde
görülen mülkiyet kontrol ayrımının ortaya çıkardığı sorunları asgariye indirmeyi amaçlayan, esasen hakkaniyet, şeffaflık, iç sorumluluk ve dış sorumluluk temel ilkeleri üzerine oturan, şirketin yönetim ve denetim esaslarını temel kurallara bağlayan, anonim şirketi kuruluşundan tasfiyesine kadar bir bütün ve çok önemli bir ekonomik birim olarak ele alan, ülkeden ülkeye değişmekle beraber uluslararası geçerliliği olan bazı kuralları bünyesinde barındıran özel bir yönetim sistemidir demektedir52. Bunlardan başka, doktrinde kurumsal yönetim anlayışı,
anonim şirketlerin idaresinde ve faaliyetlerinde kâr elde etme ve pay sahiplerine dağıtma ana unsuru ve amacını taşıyan geleneksel yapıların yanında, pay sahipleri dahil tüm menfaat sahiplerinin haklarının korunmasını ve bu çerçevede söz
48 POROY (Tekinalp/Çamoğlu), N. 471a.
49 PULAŞLI, Şirketler s. 272, PULAŞLI Corporate Governance s. 4.
50 ANSAY, Tuğrul Anonim Şirketler Hukuku Nereye Gidiyor? Kitap Tanımları ile Birlikte
Müziksel Bir Kontrpuan Denemesi, Ankara 2005 s. 6.
51 TÜSİAD, Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği Sermaye Piyasaları İçin Örnek Şirket Yapısı,
Haziran 2005, s.31.
18
konusu menfaat grupları arasındaki ilişkilerin kurallarının düzenlenmesini hedefleyen bir kavram olduğu tanımı da yapılmıştır53. Bir başka yazar kurumsal
yönetimin anonim şirket içinde kararların nasıl alınacağını veya kontrolün şirket içindeki taraflar arasında nasıl bölünmesi gerektiğini tayin ettiğini belirtmektedir54.
Bu tanımlardan da anlaşıldığı üzere kurumsal yönetim için yapılan tanımlamalar bir tarafta daha dar diğer tarafta daha geniş bir bakış açısı sergilemektedir. Bunun sebeplerin başında, kurumsal yönetimin yalnız şirketin pay sahipleriyle olan ilişkisiyle sınırlı olduğu görüşü ile şirketin pay sahipleri yanında daha geniş bir toplulukla da ilişkilerini düzenlediğini savunan daha geniş bir görüş arasındaki yorum farklılıkları gelmektedir55. Şirketlerin yalnız pay sahipleri ile ilişkilerinin
kurumsal yönetimin alanına girdiğini kabul eden ilk görüş vekalet teorisi kapsamına girmektedir. Daha geniş bir bakış açısıyla konuyu ele alan ikinci görüş ise ilgililer (menfaat sahipleri) teorisi kapsamında yer almaktadır.
Yukarıdaki açıklamaları göz önünde tutarak kurumsal yönetimin tanımı; “şirketlerin hem pay sahiplerine hem de diğer ilgililere karşı güvenilirliğini ve her türlü işlemlerinde sosyal bir sorumluluk bilinci ile hareket ettiğini teminat altında alan, şirketlerin gerek içinden gerekse dışından kaynaklanan, şirketteki denetim ve dengeyi sağlayan bir güçler ayrılığı sistemidir56” şeklinde yapılabilir.