Kuran-ı Kerim inmeye baĢladığı ilk günden tamamlanıncaya kadar toplumsal hayata dair düzenlemeleri açıkça ifade etmiĢ, kiĢiyi kiĢinin kendisinden bile koruyacak emir ve yasaklar getirmiĢtir. Nüzul sırasına göre bakıldığında Kuran-ı Kerim‟in ilk suresinin “ Yaratan Rabbinin adıyla oku, öyle bir rab ki kalemle öğretmiştir, insana bilmediğini belletmiştir”(Kuran-ı Kerim, 2014: 566, Alak Suresi96/1-5) Ģeklinde baĢlayıp ikinci suresinde,” Nün, kaleme ve satır satır yazdıklarına and olsun”, “Kesinlikle sen çok yüce bir ahlak üzeresin”(Kuran-Kerim,2014: 524, Kalem Suresi,68/1-4) Ģeklinde devam etmesi önce bireyin sonra toplumun genelinin okuma, yazma ve ilimle geliĢip değiĢeceği yönüne dikkat çekmektedir. Tüm bu ayetler; bizimde bu çalıĢmada vurgulamak istediğimiz etik eğitimini desteklemekte ve her geliĢimin temelini bilginin oluĢturduğunu vurgulamaktadır. Ahlaklı olmak için bile ahlak konusunda eğitilmek gerekmektedir.
Kuran-ı Kerim baĢından sonuna kadar zaten toplumun etik kuralları ile örtüĢen, erdem, iyilik, güzellik, dürüstlük, adalet vb. ahlaki konulara değinse de biz bu çalıĢma da yalnızca birkaç örnek vermekle yetineceğiz.
Doğruluk
Rabbimiz Ancak sana kulluk ederiz ve yalnız senden medet umarız. Bize doğru yolu göster. Kendilerine lütuf ve ikramda bulunduğun kimselerin yolunu; gazaba uğramışların ve sapmışların yolunu değil (Kuran-ı Kerim, 2014: 2, Fatiha Suresi, 1/5-7).
Kuran-ı Kerim‟e göre doğruların yolu kendisine Allah‟ın lütuf ve ikramda bulunduğu kimselerin yoludur ve doğruluk olmayan bir yol insanı gazaba ve sapkınlığa sürüklemektedir.
77 Dürüstlük
De ki: “Ben de ancak sizin gibi bir insanım. Fakat bana ilâhınızın yalnızca bir tek ilâh olduğu vahyediliyor. Artık O‟na yönelerek dürüst olun ve O‟ndan bağışlanma dileyin. Allah‟a ortak koşanların vay hâline!” (Kuran-ı Kerim, 2014: 436, Fussilet Suresi,41/6).Allah dedi ki: “Bu, dürüst insanlara, dürüst olmalarının yarar sağladığı gündür. Onlar için, içinde ebedi kalacakları, altından ırmaklar akan cennetler vardır. Allah onlardan razı oldu, onlar da O‟ndan razı olmuşlardır. İşte büyük „kurtuluş ve mutluluk‟ budur.” (Kuran-ı Kerim, 2014: 109, Maide suresi, 5/119).
Özellikle Maide suresindeki ”Onlar Allah‟tan razı oldular Allah‟da onlardan razı oldu” Ģeklindeki ayet dürüst insanların nasıl bir ödülle karĢı karĢıya olduklarını açıkça ifade etmektedir. Allah‟ın kendisinden razı olduğu insanda dürüstlük aranan önemli Ģartlardan biri olarak belirtilmekte ve dürüst insanların ebedi yurtlarının da cennet olduğu ifade edilmektedir.
Tarafsızlık(Bağımsız Davranma)
Erginlik çağına erinceye kadar, en uygun olan yolun dışında, yetimin malına yaklaşmayın. Ölçü ve tartıyı dosdoğru yapın. Biz hiçbir canı gücü yettiğinden başkasıyla sorumlu tutmayız. Yakınınız olsa da konuştuğunuz zaman adaletten ayrılmayın. Allah‟a verdiğiniz sözü yerine getirin. Öğüt almanız için Rabbinizin size tavsiyeleri işte bunlardır(Kuran-Kerim, 2014: 128, En‟am Suresi, 6/152).Ey iman edenler! Adaleti titizlikle ayakta tutan, kendiniz, ana-babanız ve akrabanız aleyhinde de olsa Allah için şahitlik eden kimseler olun (Haklarında şahitlik ettikleriniz) zengin olsunlar, fakir olsunlar Allah onlara sizden daha yakındır. Hislerinize uyup adaletten sapmayın, (şahitliği) eğer, büker doğru şahitlik etmez yahut şahitlik etmekten kaçınırsanız biliniz ki Allah yaptıklarınızdan haberdardır(Kuran-ı Kerim, 2014: 86, Nisa suresi, 4/135).
Özellikle Nisa suresindeki tarafsızlık ile ilgili insanın kendi anne babası gibi en yakınındakine fayda sağlayacak bile olsa asla taraf tutmaması gerektiğini ifade eden çok çarpıcı bir örnektir. Gerçek adaletin mutlak tarafsızlık ile mümkün olduğu anlatılan ayetlerde; taraflı davranan insanların duyguları ile hareket ettiği fakat insanın Allah‟ın mutlak adaletini düĢünerek böyle davranmaktan uzak durması tavsiye edilmektedir.
78 Mesleki yeterlilik ve Özen
De ki bizim işlediğimiz günahtan siz sorumlu olmazsınız. Sizin yapmakta olduğunuzdan da biz sorumlu olmayız(Kuran-ı Kerim,2014: 392, Sebe Suresi, 34/25). De ki hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Ancak temiz akıl sahipleridir ki bunları hakkıyla düşünür(Kuran-ı Kerim, 2014: 420, Zümer Suresi, 39/9).Kuşkusuz Allah, emirlerine karşı gelmekten sakınanlar ve işlerini iyi yapanlarla beraberdir(Kuran-ı Kerim, 2014: 249, Nahl Suresi, 16/128).
Kuran-ı Kerim; herkesin yaptığı iĢten kendini sorumlu tutarak bireysel olgunlaĢmayı ve iyileĢmeyi tavsiye etmektedir. Bilenle bilmeyenin bir olamayacağını ifade eden ve Nahl suresinden açıkça; Allah‟ın iĢlerini iyi yapanlarla beraber olacağını ortaya koyan ayetler; Ġslamiyeti; yatıp kalkıp sadece ibadet etmek olarak değerlendiren Müslüman zihniyetten oldukça uzaktır. Kuran-ı Kerim açıkça insanı bilgiye, öğrenmeye, bilenle bilmeyenin farkını idrak ederek kendini geliĢtirmeye teĢvik etmekte ve yapılan iĢin hakkını veren insanların Allah‟a daha yakın kimseler olduklarını belirtmektedir.
Gizlilik(Sır Saklama)
Ey inananlar, benim ve sizin düşmanlarınızı sevgi beslediğiniz dostlar edinmeyin. Onlar size gelen gerçeği inkâr etmişler, Rabbiniz olan Allah‟a inandığınızdan dolayı Peygamberi ve sizi yurdunuzdan çıkarmışlardır. Sizler benim yolumda savaşmak ve rızamı kazanmak için cihada çıktığınızda sevginizden dolayı onlara sır veriyorsunuz. Oysa ben sizin gizlediklerinizi de açıkça söylediklerinizi de biliyorum. Sizden kim bunu yaparsa kuşkusuz doğru yoldan sapmış olur. Onlar sizi yakaladıklarında size düşman kesilirler, elleriyle ve dilleriyle sizi incitip hakaret ederler ve inkâr etmenizi temenni ederler(Kuran-ı Kerim, 2014: 508,Mümtehine Suresi, 60/1-2).
Herhangi bir duygusal sebeple bile olsa; gizlenmesi gereken bir sırrı açıklayan, muhatabı olmayan bir insanla paylaĢan kimselerin doğru yoldan sapmıĢ kimseler olduğunu açıklayan ayetlerde sır saklamanın ehemmiyeti açıkça ortaya konmaktadır.
79 Adalet
Muhakkak ki Allah, emanetleri sahibine teslim etmenizi ve insanlar arasında hakemlik yaptığınız zaman adaletle hükmetmenizi emreder. Muhakkak ki Allah, onunla (bununla) size ne güzel öğüt veriyor. Ve muhakkak ki Allah, en iyi işiten ve en iyi görendir(Kuran-ı Kerim, 2014: 76, Nisa Suresi, 4/58).
Adalet; Kuran-ı Kerimin birçok ayetinde doğrudan veya dolaylı olarak emredilmektedir. Yukarıdaki ayetlerde de görüleceği üzere; özellikle hüküm sahibi kimselerin adaletten ayrılmaması gerektiği açıkça ifade edilmektedir. Günümüz yönetim etiğinde adalet kesinlikle dikkat edilmesi gereken hususların baĢında gelmektedir.
Bağlılık(sadakat)
İnananlardan, Allah‟a verdikleri sözü yerine getirenler vardır. Onlardan bir kısmı da bu uğurda can vermiş, bir kısmı da can vermeyi beklemektedirler. Onlar sözlerini asla değiştirmezler(Kuran-ı Kerim, 2014: 384, Ahzap Suresi, 33/23).
Aidiyet duygusunun ve sadakatin insanın canına bile mal olsa vazgeçilememesi gereken bir davranıĢ biçimi olduğunu anlatan ayetlerde sadakatin aynı zamanda sözünde durmak olduğu ifade edilmektedir.
Hukukun Üstünlüğü
Rabbine and olsun ki onlar, aralarındaki anlaşmazlıklarda seni hakem kılmadıkça, sonra da verdiğin hükümden dolayı hiç sıkıntı duymadan gönül huzuru ile onu kabul etmedikçe ve kesin olarak boyun eğmedikçe iman etmiş olmazlar(Kuran-ı Kerim,2014: 58, Nisa Suresi, 4/76). Kıyamet günü biz; doğru terazileri kurarız. Artık hiçbir kimseye herhangi bir haksızlık yapılmaz. Yapılan iş, bir hardal tanesi ağırlığında da olsa onu tartıya getiririz. Onları hesaba çekiciler olarak biz yeteriz(Kuran-ı Kerim, 2014: 294, Enbiya Suresi, 21/47).
Ġnsanların o sırada var olan hukuk kurallarından hangisi geçerli ise ona uymadıkça gerçekten iman etmiĢ olmadıklarını belirten ayetler de hukuka uymamanın hükmünü çok ağır ithamlarla açıklamaktadır. Hukuki kurallara uymamayı imandan çıkmaya denk tutan
80 Kuran- ı Kerim; hukukun üstünlüğüne oldukça fazla önem vermektedir. Günümüz toplumunda aynı Ģartlar anayasal üstünlük için geçerli olmaktadır. Bireylerin vatandaĢlık bağlarının var kabul edilmesi için var olan hukuki kurallara uymaları gerekmektedir.
Sevgi
Allah‟ın sizinle, inkâr edenlerden düşman olduklarınız arasında bir sevgi oluşturması umulur. Allah‟ın buna gücü yeter. Allah çok bağışlayıcı ve çok merhametlidir(Kuran-ı Kerim, 2014: 509, Mümtehine Suresi, 60/7). Allah‟ın; inanıp yararlı işler yapan kullarına müjdesi budur. De ki; “Ben sizden akrabalık sevgisi dışında herhangi bir ücret istemiyorum” Kim güzel bir iş yaparsa onun kazancını arttırırız. Kuşkusuz ki Allah çok bağışlayan ve şükrün karşılığını fazlasıyla verendir(Kuran-ı Kerim, 2014: 444, ġura Suresi, 42/23). Rabbinizden bağışlanma dileyin. Sonra tevbe edip O‟na yönelin. Şüphesiz Rabbim Rahim‟dir, Vedud‟tur(Çok merhametli ve kullarını çok sevendir)(Kuran-ı Kerim, 2014: 202, Hud Suresi, 11/90).
Allah‟ın Kuran-ı Kerim‟de geçen isimlerinden karĢılıklı iliĢki içeren tek ismi “Vedud” „tur. Diğer isimlerin tamamı yapan, eden Ģeklindedir. Rızık veren, lütfeden, merhamet eden, affeden, koruyan gibi. Oysa Vedud ismi bir karĢılıklılık ve muhatap içermektedir. Allah kullarını çok sever ve onlar tarafından sevilir! Kuran-ı Kerim; bu noktada sevginin önemini ve gücünü göstermeye son derece önem vermektedir. Allah; insanlara birbirlerini sevmeyi tavsiye ettiği gibi kendisinin de iyilik ve güzellik içinde olan kullarını seveceğini açıkça ifade etmektedir.
Saygı
Ey inananlar! Allah'ın koyduğu dini sembollere, haram aya, kurbanlıklara, gerdanlıklarına ve Rablerinden lütuf ve rıza bekleyerek Kâbe‟ye gelen ziyaretçilere sakın saygısızlık etmeyin. İhramdan çıktığınız zaman avlanabilirsiniz. Sizin Mescid-i Haram‟a girmenize engel olmalarından dolayı bir topluma karşı olan kininiz, sizi saldırıya sevk etmesin. İyilik ve takva üzerinde yardımlaşın, günah ve düşmanlık üzerinde yardımlaşmayın. Allah'tan korkun. Kuşkusuz Allah'ın azabı çetindir(Kuran-ı Kerim, 2014: 92, Maide Suresi, 5/2).
81 Ġnananlar ile inanmayanlar arasındaki sınırı saygı ile koruyan Kuran-ı Kerim‟in yukarıdaki ayetlerinde; aslında saygının hangi çizgide baĢlaması gerektiği de ifade edilmiĢ olmaktadır. Ġnsanların birbirlerini sevmeseler de birbirlerinin haklarına, hukuklarına özen göstermeleri gerektiği ve kinin bile bu sınırları bozmaması gerektiği emredilmektedir.
HoĢgörü
Yusuf dedi ki: Bugün size karşı sorgulama, kınama yoktur Sizi Allah bağışlasın O merhametlilerin en merhametlisidir(Kuran- Kerim, 2014: 215, Yusuf Suresi, 12/92). Allah'ın rahmeti sayesinde onlara karşı yumuşak davrandın. Şayet sen kaba, katı kalpli birisi olsaydın etrafında dağılıp giderlerdi. Onları affet ve onlar için bağışlanma dile. İşlerde onlarla istişare et. Bir şeye kesin karar verince de artık Allah‟a güven. Kuşkusuz Allah kendisine güvenenleri sever(Kuran-ı Kerim, 2014: 62, Al-i Ġmran Suresi, 3/159).
Ġnsanlara karĢı hoĢgörülü olmayan, katı kalpli ve kaba kimselerin etraflarında kimse kalmayacağı, hoĢgörü sahibi ve yumuĢak huylu olunması gerektiği belirtilen ayetlerde; kiĢinin hoĢuna gitmeyen bir durumla karĢılaĢtığında da o kimseler için bağıĢlayıcı olma veya bağıĢlanmalarını dileme yolu gösterilmektedir.
Haksız Kazanç
Mallarınızı aranızda haksız sebeplerle yemeyin. Kendiniz bilip dururken, insanların mallarından bir kısmını haram yollardan yemeniz için o malları idarecilere veya mahkeme hâkimlerine vermeyin(Kuran-ı Kerim, 2014: 27, Bakara Suresi, 2/188). Yetimin malına ergenlik çağına ulaşıncaya kadar en uygun yolun dışında yaklaşmayın. Bir şeyi ölçtüğünüz zaman, ölçüyü tam olarak yapın. Doğru teraziyle tartın. Bu sizin için daha iyidir ve sonuç itibari ile daha güzeldir(Kuran-ı Kerim, 2014: 253, Ġsra Suresi, 17/34-35).
Yukarıdaki ayetler; haksız kazancın hemen her türlü Ģekline değinmektedir. Haksız olarak mal edinmemeyi emrederek baĢlayan ayetler; haksız mal elde etmek amacı ile hâkimlere ve mahkemelere rüĢvet vermeyi yasaklayıcı ifadelerle devam etmektedir. Tartıda ölçüyü doğru tutmayı, miras yolu ile edinilen mal konusunda da haksızlık yapmamayı kesin olarak emretmektedir. Ayetlerin özellikle rüĢvet konusuna değinmesi ve bu konuda idarecileri, hâkimleri ve mahkemeleri iĢaret etmesi dikkat çekmektedir.
82 Tevazu
Rahman‟ın kulları, yeryüzünde böbürlenmeden / rahatsız etmeden yürüyen kişilerdir. Cahiller onlara hitap edince, “selam” derler(Kuran-ı Kerim, 2014: 330, Furkan Suresi, 25/63).
Onlar, kendilerine, “Allah‟tan başka ilah yoktur” dendiğinde, kibirleniyorlardı ve şöyle diyorlardı: “Mecnun bir şair yüzünden ilahlarımızı mı terk edeceğiz?”Hayır, öyle değil. O, hakkı getirmişti. Diğer peygamberleri de tasdik etmişti. Yemin olsun, siz o acıklı azabı
mutlaka tadacaksınız Ve yalnız yapıp ettiklerinizin karşılığıyla
cezalandırılacaksınız(Kuran- Kerim, 2014: 407-408, Saffat Suresi, 36/35-38). Büyüklenerek insanlardan yüz çevirme. Yeryüzünde kendini beğenerek yürüme. Kuşkusuz Allah; büyüklük taslayanı ve kendini beğeneni sevmez(Kuran-ı Kerim, 2014: 375, Lokman Suresi 31/18).
Kibir ve büyüklenmenin; Allah (c.c.) sevgisinden yoksun kalma ile sonuçlanacağını ifade eden ayetlerde, kibir, haddini aĢma ve böbürlenerek insanları rahatsız etme açıkça yasaklanmıĢtır.
Öfke Kontrolü
Onlar iyi günde de kötü günde de iyilik yapar, öfkelerine hâkim olur ve insanları affederler. Allah iyilik yapanları sever(Kuran-ı Kerim, 2014: 59, Al-i Ġmran Suresi, 4/134). Onlar büyük günahlardan ve çirkinliklerden kaçınır, öfkelendiklerinde de bağışlarlar(Kuran-ı Kerim, 2014: 445, ġura Suresi, 42/37).
Ġnanan insanların özelliklerinin sayıldığı ayetlerde özellikle iyi günde de kötü günde de iyilik yapmalarından bahsedilmekte ve öfkelerine hâkim olarak; affedici oldukları üzerinde durulmaktadır. BağıĢlayıcı olmak ve öfke kontrolü yapabilmek son derece olgun insan özelliğidir ve Kuran-ı Kerim‟de de iyi insanların özellikleri arasında sayılmaktadır.
Dedikodu Yapmamak
Ey inananlar, zandan çok sakının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin ayıplarını araştırmayın. Birbirinizin arkasından hoşlanmayacağı sözler söylemeyin. Sizden
83 birisi ölü kardeşinin etini yemeği arzular mı? İşte bakın bundan tiksindiniz. Allah‟tan korkun. Kuşkusuz Allah tövbeleri kabul edici ve çok merhametlidir(Kuran-ı Kerim, 2014: 474, Hucurat Suresi, 49/12).Vay haline, çekiştirip alay edenlerin(Kuran-ı Kerim,2014: 571, Hümeze Suresi, 104).
Olmayan bir konuda konuĢarak insanlara iftira atmak kadar, olan bir Ģeyi konuĢarak onun üzülmesine sebep olmakta ayetlerde açıkça yasaklanmıĢtır. Ölü kardeĢ eti yeme konundan yapılan benzetme de oldukça dikkat çekmektedir. Zira birçok anlamı aynı cümlede barındırmaktadır. Eti yenen kiĢinin kardeĢ olarak düĢünülmesi gerektiği yani tüm insanların zaten kardeĢ olduğu, eti yenen kiĢini ölü olduğu; hakkında konuĢulan kiĢi o ortamda olmadığı için kendini savunamayacağı için iradesiz yani ölü biri kadar savunmasız olduğu ve hakkında konuĢularak o kiĢiye etlerinin yenmesi kadar acı yaĢatılabileceği üzerinde durulmaktadır. Bu kadar çirkin bir Ģeyi hiç kimsenin yapmak istemeyeceği ifade edilerek, dedikodudan da aynı Ģiddette kaçınmak gerektiği belirtilmiĢtir.
Yardımseverlik
Kuşkusuz Allah, adaleti, iyilik yapmayı, yakınlara yardım etmeyi emreder; ahlaksızlığı, kötülük ve azgınlığı da yasaklar. Ders alasınız diye size öğüt verir (Kuran-ı Kerim, 2014: 245, Nahl Suresi 16/90).Biz insanı kesinlikle sorumlulukları göğüsleyecek bir tarzda yarattık. Ona iyilik ve kötülük yollarını gösterdik. Böyle iken o zor işe girişemedi. Sen ne bileceksin zor işin ne olduğunu. Köle azad etmektir. Kıtlık gününde doyurmaktır. Akraba olan yetimi, muhtaç olan yoksulu… İşte onlar mutlu kişilerdir( Kuran-ı Kerim, 2014: 562, Beled Suresi, 90/4,10-18).
Özellikle kendinde az olduğu halde yani kıtlık günü olarak ifade edilen zamanlarda yardım edebilen insanların ancak gerçekten mutlu kiĢiler olacağı ifade edilen ayetlerde; insanın her zorluğu kaldırabilecek Ģekilde yaratıldığı belirtilmekte ve yokluk kaygısı ile yardımseverlikten uzak durulmaması gerektiği tavsiye edilmektedir.
Yol Göstericilik
Sonra İnanıp birbirlerine sabırlı ve merhametli olmayı tavsiye edenlerden olmaktır. İşte onlar mutlu kişilerdir(Kuran-ı Kerim, 2014: 562, Beled Suresi, 90/17-18).Yavrum
84 namazı dosdoğru kıl, iyiliği emret, kötülükten alı koy, başına gelene sabret. Kuşkusuz bunlar özen gösterilmesi ve yerine getirilmesi gereken işlerdir(Kuran-ı Kerim, 2014: 375, Lokman Suresi, 31/17). İnanmış erkekler ve inanmış kadınlar birbirlerinin dostlarıdır. İyiliği emrederler, kötülükten alı koyarlar, namazlarını dosdoğru kılarlar, zekâtlarını verirler. Allah‟a ve elçisine itaat ederler. Allah onlara merhamet edecektir. Kuşkusuz Allah‟ın her şeyi yapmaya gücü yeter ve her işinde hikmet vardır( Kuran-ı Kerim, 2014: 171, Tevbe Suresi, 9/71).
Kuran-ı Kerim‟deki birçok ayette olduğu gibi yukarıdaki ayetlerde de iyiliği emretme ve kötülükten sakındırma konusunda tüm insanlara sorumluluk yüklenmekte ve bilenlerin bilmeyenlere yol göstericiliği, rehberliği tavsiye edilmektedir.
Ġyilik-Ġyi Niyet
Allah yolunda mallarınızı gönül hoşluğu ile harcayın. Kendi ellerinizle kendinizi tehlikeye atmayın. İyilik yapın. Kuşkusuz Allah iyilik yapanları sever(Kuran-ı Kerim, 2014: 28, Bakara Suresi, 2/195).
Kötülük yapmanın kiĢinin kendini kendi eli ile tehlikeye atması anlamına geldiği vurgulanan ayetlerde; iyilik yapma ve bu yolla Allah‟ın sevgisini kazanma tavsiye edilmektedir. Din iyiliktir. Toplumsal düzen, bireysel mutluluk, stresten arınmanın çözümü genel anlamda; iyilik yapma ve baĢka insanların ihtiyaçlarını giderme olarak değerlendirilmektedir. Günümüzde de insanların gönüllü olarak sivil toplum kuruluĢlarında görev almaları, yardım derneklerinde gece gündüz baĢka insanların ihtiyaçlarını giderme adına çaba harcamaları iyilik yapmanın insanın kendi psikolojisine iyi geldiğine örnek olarak gösterilebilir gözükmektedir.
Eğitimli Olmak
Ey bizim Rabbimiz, bir de onlara içlerinden öyle bir peygamber gönder ki, onlara senin ayetlerini tilavet eylesin, kendilerine kitabı ve hikmeti öğretsin, içlerini ve dışlarını tertemiz yapıp onları pak eylesin. Hiç şüphesiz Aziz sensin, hikmet sahibi sensin(Kuran-ı Kerim, 2014: 18, Bakara Suresi 2/129). Nitekim içinizden size bir peygamber gönderdik. O
85 size ayetlerimizi okuyor, sizi temizliyor, size kitabı ve hikmeti öğretiyor. Size bilmediğiniz şeyleri öğretiyor(Kuran-ı Kerim, 2014: 22, Bakara Suresi, 2/151).
Peygamberler tüm dinlerde toplumun öğretmenidirler. Yol gösterici ve eğiticidirler. Din de bir noktada insanın eğitsel yönü ile alakalıdır. Bireyin eğitim ile değiĢtirilebilir ve geliĢtirilebilir olduğu kutsal kitapların hemen hepsinde açıkça ifade edilmektedir. Kuran-ı Kerim‟in yukarıda belirtilen ayetlerinde de eğitim, öğretim, ilim, hikmet gibi kavramlarla insanların içlerini, dıĢlarını yani, bedenlerini, zihinlerini ve ruhlarını temizleyebilecekleri açıklanmaktadır.
Emeğin KarĢılığını Vermek
Rabbinin rahmetini onlar mı taksim ediyorlar? Biz onların aralarında dünya hayatındaki geçimliklerini taksim ettik ve bir kısmının diğerlerine iş gördürebilmesi için bazısını bazısından derecelerle üstün kıldık. Rabbinin rahmeti, onların biriktirdiklerinden daha iyidir(Kuran-ı Kerim, 2014: 449, Zuhruf Suresi, 43/32).
ÇalıĢanlara emeğin hakça taksim edilmesi gerektiğini ifade eden ayetlerde Allah‟ın kimisini kimisinden üstün kılmasının emeklerin ödenmemesi anlamına gelmediği açıklanmakta ve mal biriktirmekten ziyade Rabbin rahmetinin kazanılmasının daha önemli olduğu belirtilmektedir.
Diğerkâmlık
Onlardan önce o yurtta yerleşip iman edenler, hicret ederek kendilerine gelenleri severler. Onlara verilenlerden dolayı kalplerinde hiçbir kıskançlık hissetmezler. Muhtaç olsalar da onları kendilerine tercih ederler. Kimler nefislerinin aşırı cimriliğinden korunursa, işte onlar asıl kurtuluşa erenlerdir(Kuran-ı Kerim, 2014: 506, HaĢr Suresi, 59/9).
Özellikle Mekke‟den Medine‟ye hicretin ilk yıllarında, Ensar yani Medineli yardımseverlerin, Muhacirlere yani hicret eden Mekkeli Müslümanlara göstermiĢ oldukları yardımseverlik Diğerkâmlık boyutundadır. Zira kendilerinde olmadığı halde kardeĢlerine birçok Ģey vermek istemiĢ olmaları bunun en açık göstergesidir. Yukarıdaki ayetlerde de övgü sunulan ayetler Ensar‟dan kimseleredir. Ayetlerdeki; açıkça muhtaç olsalar da ihtiyaç
86 sahiplerini kendilerine tercih ederler ifadesi diğerkâmlığın boyutunu çok net ifade etmektedir.
Hakka Hukuka Riayet
Medyen‟e de kardeşleri Şuayb‟ı gönderdik. O da kavmine şöyle dedi. Ey kavmim; kendisinden başka tanrınız bulunmayan Allah‟a kulluk edin. Size Rabbinizden apaçık bir delil gelmiştir. Ölçüyü ve tartıyı eksiksiz yapın. İnsanların eşyalarını eksik ölçüp tartmayın. İşler yoluna konulduktan sonra yeryüzünde bozgunculuk yapmayın. Eğer inanıyorsanız bunları yapmanız sizin için daha iyidir(Kuran-ı Kerim, 2014: 139, A‟raf Suresi, 7/85).
Hakka hukuka riayet etmemenin ve haksızlık yapmanın, yolunda giden iĢleri dahi bozacağını, toplumsal kaosa sebep olacağını belirten yukarıdaki ayetlerde; ölçüde, tartıda adaletten sapılarak, kiĢisel iliĢkilerde bozgunculuk yapılarak haksızlık edilmesinin de insanları hüsrana sürükleyeceği belirtilmektedir.
Hileden Uzak Durmak
Onlar yeryüzünde kibirlendiler ve kötü tuzaklar planladılar. Oysa kötü tuzak sahibinden başkasını kuşatmaz. Onlar öncekilere uygulanan yasayı mı bekliyorlar? Bil ki Allah‟ın yasasında hiçbir değişiklik bulamazsın. Allah‟ın yasasında bir başkalaşma da bulamazsın(Kuran-ı k-Kerim, 2014: 400, Fatır Suresi, 35/43).
Hile kurmanın sakıncasını belirten ayetler; kurulan tuzağın dönüp dolaĢıp kuranın kendisini bulacağını ifade etmektedir. Ancak kibirli ve kötü niyetli insanların tuzak kurmaya tenezzül edebileceği vurgulamaktadır.
Hatada Israrcı Olmamak
Rabbinizden bağışlanma dileyin sonra O‟na tövbe edin ki sizi belli bir süreye kadar güzel bir şekilde rızıklandırsın ve her iyilik sahibine yaptığının karşılığını versin. Eğer yüz çevirirseniz biliniz ki ben sizin hakkınızda büyük bir günün azabından korkarım(Kuran-ı Kerim, 2014: 192, Hud Suresi, 11/3).Onlar kötü bir iş yaptıklarında ya da kendilerine yazık ettiklerinde Allah‟ı hatırlarlar, günahlarının bağışlanmasını dilerler. Allah‟tan başka
87 günahları kimse bağışlayamaz. Onlar yaptıkları hatalarında bile bile ısrar etmezler(Kuran-ı Kerim, 2014: 60, Al-i Ġmran Suresi, 3/135).
Hatada ısrarcı olunması; hata yapmaktan daha kötü bir durumdur. Ayetlerde dediği gibi tövbe edip hatasına piĢman olan insanın Rabbi tarafından ödüllendirileceği açıkça ifade edilmektedir.
Ġki Yüzlü Olmamak
Allah‟ın o ikiyüzlülerin sırlarını ve gizli gizli çevirdikleri entrikaları bildiğini ve Allah‟ın bütün bilinmeyenleri en iyi bilen olduğunu bilmezler mi? Onlar inananlardan sadakaları gönül hoşluğu ile yükümlü olduğundan fazlasıyla verenlere de ellerinden geldiği kadarını verebilenlere de laf atarak onlarla alay ederler. Allah onların cezalarını verecektir. Onlar için acıklı azap vardır(Kuran-ı Kerim, 2014: 172, Tevbe Suresi, 9/-78-