1.2. HakikiTahâret Konuları
1.2.4. Kullanılmış (Müstamel) Su
“Kendisiyle bir hadesin (hükmî pislik) giderildiği veya kurbet (ibadet/Allaha
yaklaşmak) kastıyla beden üzerinde kullanılmış suya müsta’mel su denir”.83
Kullanılmış su ile ilgili üç konuda İmâm Züfer’in farklı yaklaşımlarını görmekteyiz.
1.2.4.1. Kullanılmış Suyun Hükmü
“İmâm Muhammed’in İmâmÂzamdan rivayetine göre müstamel su, temizdir,
temizleyici değildir. Şâfiî de bu görüşü almıştır.84EbûYûsuf’un rivayetine göre mâ-i
müstamel, hafif necâsettir. Hasan b. Ziyâd’ın rivayetine göre galiz necâsettir.İmâm Züfer’e göre suyu kullanan kişi eğer abdestli idiyse bu su, hem temizdir hem de temizleyicidir. Eğer abdestsiz idiyse temizdir ama temizleyici değildir. Bu aynı
zamanda İmâm Şafiînin de görüşüdür.85 Diğer bir görüşüne göre herhalukârda temizdir
ve temizleyicidir.86İmâm Malikin görüşü de budur. 87
Burada İmâm Mâlik’in görüşüyle ilgili bir düzeltme yapmak gerekirse; Mâlikî Kitaplarına baktık ve bu konuda iki görüşü rivâyet edilmekle beraber, başka su varken
kullanımının mekruh sayıldığını gördük.88
Kâsânî,ma-i müsta’mel meselesini Belh Âlimlerinin tahkik ettiklerini, onların tahkiklerine göre İmâmÂzam ile EbûYûsuf’un “necis” dediklerini, İmâm Muhammed’in de,“temizdir temizleyici değildir”hükmünü verdiğini söyler. Irak Âlimlerinin ise tahkik etmediklerini söyledikten sonra tahlile başlar ve şöyle devam
eder: “Temizleyici olduğunu söyleyenlerءيش ُهُس ِّجن ُي لَ روهَط ُءاملا“(renk, tat ya da
kokusunu değiştirmedikçe) su, temizleyicidir, hiçbir şey onu
necisetmez”89hadisinidelil getirerek: “kullanımdan sonra bir değişme yoktur. Çünkü
83 Merğinânî, a.g.e, I/104
84 Râfiî, Abdulkerim b. Muhammed, Fethu’l-Azîz bi Şerhi’l-Vecîz, Dâru’l-Fikr, Beyrut, t.y, s. I/111; Cüveynî, İmâmu’l-Harameyn Abdülmelik, Nihâyetü’l-Muttalib Fî Dirâyeti’l-Mezheb, thk ve fihrist: Mahmud Ed-Dîb, Dâru’l-Minhâc, 2007, I/231, (Nihâyetü’l-Muttalib); Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, El-Vasît Fi’l-Mezheb, thk. Ahmed Mahmud İbrahim, Mehmed Tamer, Dâru’s-Selâm, Kâhire, 1996, I/114
85
Cüveynî, a.g.e, I/231; Ğazzâlî, a.g.e, I/114 86
Râfiî, a.g.e, I/271 87 Kâsânî, a.g.e, I/389
88Bkz. Ruaynî, Şemsuddin Ebu Abdillah Muhammed, Mevâhibü’l- Celîl Fî Şerh-i Muhtasari’l-Halîl, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1992, I/66.
89
Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed, Şerh-u Maâni’l-Âsâr, Kitâbu’t-Tahâre/Babu’l-Mâi Yekau fîhi’n-Necâse hadis no: 2, Âlemü’l-Kütüb, Beyrut, 1994; Ebû Dâvûd, Süleymân b. El-Eş’as Es-Sicistânî (ö.275/889), Sünen-ü Ebî Dâvûd, Kitâbu’t-Tahâre/Babun fî bi’r-i Buzâa, hadis no: 67, thk. Şuayb El- Arnavut, Muhammed Kâmil Karabelalı, Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.
bu, temiz bir uzva değmiş temiz bir sudur. Temiz bir elbisenin kendisiyle yıkandığı su necis olmadığı gibi bu su da necis olmaz” derler.
“Temiz bir uzva değmiş” sözüne delil, abdestsiz kişinin hakikaten ve hükmen temiz olduğudur. Buna da delil gösterecek olursak; abdestsiz kişi, hakikaten temizdir; çünkü bu durumda ne hissen ne de müşahedeten görünürde bir necâset yoktur. (zaten olsa bu suyun adı ma-i müsta’mel olmaz, necis su olur) Hükmen de temizdir, delil de şudur: Resûlullah, Medîne sokaklarından geçerken Huzeyfe b. El-Yemânî’ye rastlamış, onunla tokalaşmak istemiş o da cünüplük mazeretiyle Resûlullah ile tokalaşmaktan
imtina edince Allah Resûlü, ona: ُسُجْنَي َلَ َنِم ْؤُمْلا هنِإ“Mü’min necis olmaz” 90
buyurmuşlardır”.91
“İmâm Muhammed’in görüşüne yani “temizdir temizleyici değildir” hükmüne gelince; açıklaması şöyledir: Çünkü bu suyla abdest alındığı zaman namazı eda için bir nevi kurbet (Allaha yakınlaşma) vardır. Kurbet kastıyla olursa su, müstamel sayılır. Hadislerde sabit olmuştur ki, namaz için alınan abdest günahların izalesine vesile olur. Yani bu günahlar o suya intikal eder. O halde bir nevi maddi pislik bulaşabilir. Nitekim sadaka olarak verilen mala da “insanların yıkantısı” denmiştir.
İmâm Züfer’in görüşü hatırlayacak olursak; “suyu kullanan kişi eğer abdestli idiyse bu su, hem temizdir hem de temizleyicidir. Eğer abdestsiz idiyse temizdir ama temizleyici değildir” şeklindeydi. İmâm Züfer’in görüşü, şöyle açıklanır: Çünkü bu suyla namazın cevâzına mâni bir mânâ giderilmiştir ki o da hadestir. Su da hadesin giderilmesiyle müstamel olur. O halde hades bedenden suya intikal etmiş olur. Ayrıca hades ve habes eğer mahall’in sıfatlarından ise sıfatların intikal etmesi muhaldir. Fakat bu (hadeslik ve habeslik), mahalde tutunan aynî necislere hükmen katılmıştır. Hakîkî aynîler de intikal edebilirler. Keza şer’an ilhak edilenler de böyledir. İşte bir suda bu iki mânâdan biri olursa artık o, mutlak su değildir.Necis olduğunu savunanlar da şu hadise dayanırlar. ِةَباَنَجْلاَ نِم ِهيِف ُلِسَتْغَي َلََو ِمِئاهدلا ِءاَمْلا يِفْ مُكُدَحَأَ ّنَلوُبَي َلَ“Sizden hiç kimse durgun suya bevletmesin ve onda cünüplüğünü de gidermesin”92Çok suda yıkanma hususunda
icmâmız olduğuna göre burada Hadis, az suda yıkanmayı haram kılıyor. Eğer az su, yıkanan şeyin necâsetiyle necis olmuyor olsaydı burada nehyin bir mânâsı olmazdı. Çünkü temizin temize atılması haram değildir. Fakat temiz olanı necis etmek haramdır.
90
İbn Hanbel, Müsned, Tetimmetü’l-Ensâr/Hadis-ü Huzeyfe b. El-Yemânî, hadis no: 23264 91 Kâsânî, a.g.e, I/392
92 Herevî, a.g.e, Babu’t-Tağlîz fî Necâseti’l-Mâ’,hadis no: 160; İbn. Hibbân, Sahîh, Kitâbu’t-Tahâre, El- Miyâh, hadis no:1257
Dolaysıyla burada temiz suyun içinde yıkanmak suretiyle ile necis yapılmasından nehiy
vardır. Bu da az suda yıkanmanın onu necis kılacağını gösterir”.93
Bu konuda bu kadar uzun açıklama yaptıktan sonra Müftâbih olan görüşü zikretmek artık zaruri oldu zannederiz. “IrakHanefî Âlimleri İmâm Muhammed’in
rivayetinde karar kılmışlardır”.94”Maveraünnehir Âlimleri de aynı görüşü tercih
etmişlerdir”.95
1.2.4.2. Suyun Müsta’mel Sayılmasının Sebebi
“EbûHanîfe ve EbûYûsuf’a göre su, iki şeyden biriyle müstamel olur. Ya hadesin izalesiyle ya da ibadet kastıyla olur.İmâm Muhammed’e göre sadece ibadet kastıyla, İmâm Züfer ve İmâm Şafiiye göre de sadece hadesin giderilmesiyle
kullanılmış sayılır”.96
Meselenin teferruatı yukarıda geçtiği gibidir.
1.2.4.3. Cünüp Kişinin Daldığı Kuyudaki Suyun Durumu
“Bir kimse eğer temiz olur da su kovasını çıkarmak ya da serinlemek için bir kuyuya dalmışsa bu su –icmaen- müstamel olmaz.Çünküburada ne ibadet kastı ne de hades giderilmesi söz konusu değildir. Eğer (temiz olduğu halde) gusül niyetiyle dalmışsa üç İmâma göre müsta’meldir. İmâm Züfer ve İmâm Şafiiye görehades
giderilmesi söz konusu olmadığı için müstamel olmaz”.97Mesele yine yukarıda
açıkladığımız gibidir. Bu üç konudaki değişik ictihadlar ve çok geniş tahlil ve tartışmaları mezheplerin yukarıda işaret ettiğimiz muteber kitaplarına havale ederek geçiyoruz.