Kronolojik Karakterli Metin Halkalarından Oluşan Öyküler

Edebi metinlerde zaman kavramı farklı döngülerle okurun dikkatine sunulur. Belirli bir zaman diliminde yaşanan vakanın oluş sırasına göre aktarıldığı zaman kronolojik zamandır. "Bu tür öykülerde olayın zamanı ile anlatma zamanı çakışır. Olay bir taraftan kendine vaka halkaları yaratırken diğer yandan da zamanı peşi sıra sürükler." (Şahin, 2006: 180) Nazlı Eray’ın anlatma zamanı ile vaka zamanı çakışan öyküleri; "Kabul Günü" , "Düşçü İsmet" , "Sonsuzun Çocuğu" , "Akşamüstü" , "Çevre Sokağı" , "Mösyö Hristo" , "Bu Kentin Sokakları" , "Monte Kristo" , "Yalnızlık Hikayesi" , "Sedyedeki Adam" , "Yeraltı Kenti" , "Geceyi Tanıdım" , "Karakolda Bir Gece Ay, Yıldızlar ve Gökyüzü" , "Yılanlı İzzet Efendi" , "Mogadon Palas" , "Ovadaki Adam" , "Yaşayan Duvar" , "Ali Bey

Zaman

Kronolojik Zaman Akronik Zaman

Kim?" , "Köpeğin Gözleri" , "Beni Sever Misiniz?" , "Sahipsiz İnsan" , "Azıdişi" , "Güzel Bir Kuşluk Vakti İnsanca Yaşamak İstedik" , "Keçi Ayaklı Tanrı" , "Laz Bakkal" , "Ev", "Sabah" , "Bekleme Ustası" , "Ömür Uzatma Kahvehanesi" , "Kız Öpme Kuyruğu" , "İki Kadın" , "Kara Gece Peşimdesin" , "Kaybolmuşlar Dünyası" , "İkarus" , "Çok Üzülen Fotoğraf" , "Hazır Dünya" , "Bar Amerikan" , "Turgutreis’te Gece" , "Ornella Muti" , "Yaralı Fotoğraf" , "Çiçeğin Yapısı" , "Jazz Cafe" , "Harita" , "Seminer" , "Fantastik Senfoni" , "Yazarın Dünyası" , "Rio De Janeiro Üzerine Çeşitlemeler" , "Azgelişmişlik Eczanesi" , "Birtakım Şeyler" , "Artık Hiç Üzülmeyin Sokağı" , "Eski Gece Parçaları" , "Bir Yağmur Sonrası" , "Özel Oda" , "İçerideki" , "Maskeli Yarasa" , "Dilip ve Ben" , "Panel" , "Karanfil Gece Kursu" , "Yoldan Geçen Öykü" , "Rüya Sokağı" , "Unutmayı Başlatma Düğmesi" , "Yanımdaki Adam" , "Arif Yukarı... Necip Aşağı... Sevda Gece Dolaşır" , "Adamkaçtı" , "Pazartesi Gecesi Düşü" , "Anıları Paylaşmak" , "Hücre Mühendisi" , "Mutluluk Kliniği" , "Erkek İade Reyonu" , "Sen Kimsin" , "Kıl Arşivi" , "Emekliler Parkı" , "Soyun Nevin Soyun" , "Hücrede" , "Bir Çapkının Yaka Karanfili ile Söyleşi" , "Zaman Hattı" , "Kapıyı Vurmadan Gir" , "Marilyn Monroe Karanfil Sokakta" , "Ah, O Fıldır Fıldır Dönen Toplar" , "Neyim Eksik Benim" , "Seni Seviyorum Sokağı" adlı öykülerde yazar kronolojik bir zaman kullanır.

Yazarın öykülerinin çoğunu kronolojik dilimiyle kurmuş olması zaman üzerindeki hakimiyetinin güçlü olduğunu gösterir.

"Kabul Günü" adlı öyküde zaman dilimi kadınların bir günlük toplanma ve gün yapma sürecini kapsar. Anlatma zamanı şimdiki zamandır. Öykü şu şekilde başlar: "Bugün ayın ikinci cuma günü. Kapıcı İdris Efendinin karısının kabul günü. Mahalledeki tüm kapıcıların karıları, çevredeki apartmanlardan bazı gündelikçiler, bir iki besleme, bir evlatlık bu toplantıya yetişebilmek için harıl harıl hazırlanıyorlar." (Ah Bayım Ah, 7) Anlatma zamanı şimdiki zaman kipiyledir. Tanrısal bakış açısı da kullanılarak vaka zamanı ile anlatma zamanı arasındaki mesafe daraltılır. Öyküdeki zaman dilimi içerisinde ev sahibinin hazırlıkları, koşuşturmaları, gelen misafirleri ağırlaması, sohbetleri kronolojik bir sıra ile anlatılır. Öyküde geri dönüşler bulunmamaktadır. Öykünün yazma zamanı ise 1973’tür.

"Mösyö Hristo" adlı öykü de kronolojik karakterli metin halkalarından oluşan bir öyküdür. Öyküde vaka ve anlatma zamanı eşdizimseldir. "Şişhane’deki Saadet Apartmanının kapıcısı Mösyö Hristo bir yaz günü kuş olup Kuledibi’ne uçtu." (Ah Bayım

Ah, 109) cümleleriyle öykü başlar. Öykü 24 saatlik bir zaman dilimini kapsar. Mösyö Hristo ile ilgili bilgilerin özetleme tekniği kullanılarak verilmesi öyküde zaman kırılmasını engeller. Mösyö Hristo’nun kuş olup uçması ve gün boyunca gönlünce istediği yerlerde gezmesi, karısı Madam Marina’nın bu sürede yaşadığı telaş ve korku okura kronolojik bir düzlemde sunulur. "(...)Saat tam onu yirmi geçe kuş olup Kuledibi yönünde kaybolduğu için bu ilgi çekici olayı, köşe başında kendi kendine sek sek oynayan bakkal Mösyö David’in kızı şaşı Fortuna’dan başka kimse görmedi." (Ah Bayım Ah, 109) ve "Saat on ikiye yedi kala Madam Marina pazardan döndü." (Ah Bayım Ah, 109) ifadeleriyle Mösyö Hristo’nun kuş olup uçması ve karısı Madam Marina’nın pazardan dönerek Hristo’nun yokluğunu fark etmesi arasındaki süre bir saat otuz üç dakika olarak somutlanır ve bu anlatım öyküde yaşanan olayın gerçeklik algısını arttırır. Mösyö Hristo’nun gece vakti çıkıp gelmesiyle de öykü sona erer.

"Mösyö Hristo", Eray’ın yazdığı ilk öyküdür ve 1959 yılında kaleme almıştır. "Çok Üzülen Fotoğraf" adlı öyküde ayrıldığı sevgilisinin fotoğrafıyla konuşabilen bir kadının dilinden fotoğrafın çektiği acılar anlatılır. Öyküde iki sevgili arasında yaşananlar karşılıklı konuşma tekniği de kullanılarak aktarılır. Öykü, "Bugün sıradan bir gün. Masamın üzerine sıradan bir güneş ışığı vurmuş, kapımın önünde sıradan bir sokak var, posta kutumdan sıradan bir iki davetiye çıktı, sıradan bir eskici bağırıyor dışarıda." (Hazır Dünya, 27) şeklinde başlar. Zamana dair ayrıntılar gündelik hayatın izlerini taşır ve gerçeklik duygusunu güçlendirir. Sevgilisinin canlanan eski fotoğrafıyla tartışan anlatıcı, fotoğrafı çekmeceye koyduktan sonra zamandaki ‘sıradan’ seyrine devam eder. "Aklımda seninle bir başka gece... Arabanın önünde yol alıyoruz, geceye doğru... O geceyi düşünerek yürüdüm durdum." (Hazır Dünya, 34) Aklında hatıralarla geceye yol alan anlatıcının hatıraları öyküde merak unsuru olarak yer alır.

Öykünün yazma zamanı 1983’tür.

"Laz Bakkal" adlı öyküde anlatma zamanı 1980 yılıdır. Öyküde zaman "Tutkulu insanım. Kendimi bildim bileli böyleyim. 1980 Ankara’sında, beş aydır en büyük tutkum sigara." (Kız Öpme Kuyruğu, 7) Kahraman anlatıcının Laz Bakkal ile başlayan ilişkisini ve ilişki sürecinde yaşananları sosyal zaman faktöründen de yararlanarak kronolojik bir akış içerisinde verilir. Sınırlı sayıda sigara alımı, Alain Resnois’in Hiroşima Sevgilim, Visconti’nin Leopar, Roberto Rossellini’nin Stromboli adlı filmleri ve küçük burjuva tiplerini yansıtan özellikler dönemin sosyal zamanından izler taşır. "Eskiden herhangi bir

büfeden, bakkaldan kolaylıkla bulabilirdim sigaramı. Dediğim gibi, zaman değişmişti. Şu gün aradığımda, sigara her yerde bitmiş oluyor; dört dönüyor, ne yapacağımı bilmiyordum. Haftasonları, bayram günleri en sorunlu zamanlar oluyordu." (Kız Öpme Kuyruğu, 7) ifadelerindende anlaşıldığı gibi eski ile yeni zaman arasında bir karşılaştırma yaparak anlatıcı yaşadığı zorlukları temellendirir.

Öykünün yazma zamanı ise 31 Ekim 1980 tarihidir.

"Yeraltı Kenti" adlı öyküde anne karnındaki dönemden başlayarak bir insanın hayatının gelişim çizgisi kronolojik düzlemde anlatılır. Öykü kendi içinde dokuz bölüme ayrılıp numaralandırılmıştır. 1. bölüm "Anamın karnında mevsim kış. Karakış. Günler karanlık ve kısa, geceler soğuk ve uzun. Her gece yün çoraplarımla yatıyorum, ayaklarım üşümesin diye." (Ah Bayım Ah, 152) şeklinde zamana vurgu yaparak başlar. 2. bölüm doğum anının gerçekleştiği zaman dilimidir. 3. bölümde kahraman anlatıcı kent sokaklarında dolaşır. Artık mevsim değişmiştir. "Kentin sokaklarında dolaşıyorum. Yaz gelmiş; günler uzun ve güneşli, geceler kısa ve sıcak." (Ah Bayım Ah, 154) 5. bölümde zaman gecedir ve anlatıcı bir sünnet düğünündedir. Düğünde Mehmet Ali Bey adlı biriyle tanışır. 6. bölümde hızlı bir şekilde Mehmet Ali Bey ile çeyiz alışverişine geçilir. Anlatıcı düğün telaşındadır. 7. bölümde bir çay bahçesinde geçirdikleri zaman dilimi anlatılır. "Çay bahçesinde oturuyoruz. Yanıbaşımızda dut ağacı var. ‘Canım çok istedi. Mehmet Ali Bey,’ dedim. Mehmet Ali Bey ceketini çıkarttı. Dut ağacına tırmanıp çıktı. Ben aşağıdan ona bakıyorum." (Ah Bayım Ah, 159) 8. bölümde artık Ağustos ayıdır. "Bergama’da Askleipium kalıntılarında dolaşıyorum. Güneş öyle bir sıcak ki. Ağustosböcekleri ötüyor otların arasında. Ben taştan taşa atlıyorum." Ah Bayım Ah, 159) Zaman kavramı mekân ile iç içe verilerek derinleştirilir. Ve öykünün 9. bölümünde öğlen vakti Nevşehir’in Derinkuyu yeraltı kentine girerler. Öyküde anne karnından başlayıp yeraltı kentine kadar devam eden süreç mekân ile de güçlendirilerek kronolojik akış içerisinde verilir.

2.4.2. Akronik Karakterli ve Eş Zamanlı Metin Halkalarından Oluşan