Kredi türev piyasalarının gelişimi, 1997 yılı ikinci yarısında gerçekleşen Asya krizi ile hız kazanmıştır. Fakat bu dönemde hukuki düzenlemenin yetersiz olması ve yasal standart dokümantasyonun bulunmaması bu gelişimin hızını yavaşlatmıştır54. Bu ihtiyaç 1998 yılında Rusya bonolarının temerrüde düşmesi ile daha şiddetli hissedilmeye başlanmıştır. 1999 yılında ISDA standart dokümantasyonu belirlemiş, kredi temerrüt durumlarını tanımlamıştır. Böylece yasal uyumsuzluklar ve sorunlar azalmıştır.
Genel olarak, riskten korunma, spekülatif, vergi yönetimi veya gelirleri iyileştirme amaçlarıyla kullanılan kredi türevlerinin, potansiyel kullanıcıları ticari bankalar, sigorta şirketleri, kurumlar, yatırım fonları, hedge fonları ve emeklilik fonlarıdır. Menkul kıymetlerin alım-satım işlemlerinin sığ olduğu bir piyasada, tercih edilmeyen durumların etkisini yok etmek amacıyla kredi türevleri kullanılabilmektedir. Böylece aynı kredi kalitesine sahip bir geleneksel enstrümandan sentetik bir enstrüman yaratılarak, daha yüksek getiri elde edilmektedir. Bunların yanı sıra kredi türevleri fiyat ve faiz dalgalanmalarından kaynaklanabilecek risklere karşı koruma sağlamakta ve risk yönetimi için etkili bir yöntem oluşturmaktadır.
Kredi türevleri gelişmekte olan ülkelerde, esas olarak yurtdışı piyasalarda ihraç edilen Eurobondlar için koruma sağlayan ürünlerdir. British Bankers’ Association (BBA) tarafından 26 Eylül 2005 tarihinde yayınlanan “Credit Derivatives Report 2003/2004 Anketi Raporu”na göre kredi türevleri piyasası büyüklüğünün 2006 yılında 8,2 milyar dolara yükseleceği tahmin edilmişti. Oysa, sadece CDS işlemlerinde 2006 yılında aktif olan kontrat sayısı 30 trilyon ABD dolarını aşmıştır. ISDA’nın yaptığı kredi temerrüt swap piyasası anketine (ISDA Market Survey) göre sadece kredi temerrüt swaplarında 2007 yılında piyasada aktif olan sözleşme işlem hacminin 62.2 trilyon dolar olduğu belirtilmiştir (Tablo 2.3.).
60
Tablo 2.3. ISDA Kredi Temerrüt Swap Anketi
Dönem Kredi Temerrüt Swap
İşlem Hacmi (Milyar $)
2001 918.87 2002 2,191.87 2003 3,779.40 2004 8,422.26 2005 17,096.14 2006 34,422.80 2007 62,173.20
Kaynak: ISDA Market Survey, 2008
Kredi türevleri piyasasındaki olağanüstü gelişimin nedenlerinden birisi bu konudaki standart dokümantasyonun varlığıdır. Ayrıca ürünlerin çeşitliliğinin artması ve kontratlara taraf olanların sayısındaki ve çeşitliliğindeki artış kredi türevleri piyasasına dinamizm kazandırmıştır. Birçok firma veya bankada kredi türevleri, kredi riski yönetiminde önemli bir finansal enstrüman halini almıştır.
Şirketlerin veya ülkelerin ihraç ettiği tahvillerden farklı olarak kredi türevleri enstrümanlarının kendine has göstergeleri vardır. Kredi türevleri kredi durumları hakkında kısa veya uzun vade için bilgi vermektedirler. Tahvil veya kredi ihraç eden firmaların kredi verim eğrisi ve kredi volatilitesi hakkında bilgi sağlamaktadırlar. En önemli özellik olarak kredi türevleri enstrümanları temerrüt zamanları ve olasılıkları hakkında önceden bilgi verebilmektedirler.
61
Tablo 2.4. ve Şekil 2.6.’dan görüldüğü gibi piyasada en çok kullanılan kredi temmerüt swap çeşidi tekil (single name) kredi temerrüt swaplarıdır. Toplam kredi türev hacminin %33’ünü bu kredi temerrüt swap türü oluşturmaktadır. Toplam kredi türev hacminin %30’u endeks ürünlerden, %24’ü sentetik teminatlı ürünlerden oluşmaktadır.
Tablo 2.4. Kredi Türevleri Ürünleri Tablosu
TÜR 2000 2002 2004 2006
Tekil CDS 38.0% 45.0% 51.0% 32.9%
Endeks ürünler - - 9.0% 30.1%
Sentetik CDO - - 16.0% 16.3%
Tranş endeks ürünler - - 2.0% 7.6%
CLN 10.0% 8.0% 6.0% 3.1%
CSO 5.0% 5.0% 2.0% 1.3%
Basket Ürünleri 6.0% 6.0% 4.0% 1.8%
Diğer 41.0% 36.0% 10.0% 6.9%
Kaynak: British Bankers’ Association, Credit Derivatives Report 2006, s.6.
Şekil 2.6. Kredi Türevleri Ürünleri Grafiği
Kaynak: British Bankers’ Association, Credit Derivatives Report 2006, s.6. 0.0% 5.0% 10.0% 15.0% 20.0% 25.0% 30.0% 35.0%
Tekil CDS Endeks ürünler Sentetik CDO Tranş endeks ürünler
Diğer
62
Son yıllarda kredi türevleri piyasasının gelişmesiyle bu piyasada aktif olan piyasa katılımcılarının sayısında da artış gerçekleşmiştir. BBA’nın raporuna göre piyasada en aktif olanlar bankalar olarak görülmektedir. Aynı zamanda kredi türevleri piyasasının ilk kullanıcıları bankalardır55. Bankalar kredi verdikleri şirketlerin risk durumlarını azaltmak amacıyla CDS piyasasını geliştirmişlerdir. Aşağıda (Şekil 2.7.) piyasa katılımcıların dağılımı yer almaktadır.
Şekil 2.7. Kredi Türevleri Piyasa Katılımcıları Grafiği
Kaynak: British Bankers’ Association, Credit Derivatives Report 2006, s.17.
Piyasa yapıcıları da CDS piyasasında aktif olarak işlem yapmaktadırlar.
Geçmişte piyasa yapıcıları şirketler arasında kredi limiti yetersizliği nedeniyle kredi piyasasında likidite sağlayıcısı konumundaydılar. Hedging stratejilerindeki artış nedeniyle piyasa yapıcıları artık daha verimli çalışır hale gelmişlerdir. Kredi türevleri piyasa yapıcılarına kredi riskindeki artış durumunda ellerindeki bonoları tutmalarına rağmen kredi riskini hedge etme imkanı vermiştir.
55 Das, Credit Derivatives: CDOs and Structured Credit Products, s.726. 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% Bankalar (Hazine) Bankalar (Kredi) Hedge Fonlar Emeklilik Fonları Şirketler Yatırım Fonları Diğer
63
Bankaların ardından piyasa katılımcıları arasına katılan hedge fonları, piyasada trading stratejilerinin artmasıyla piyasadaki varlıklarını sürdürmüşlerdir. Halen, birçok hedge fonu kredi riskini alıp satmak amacıyla CDS’leri kullanmaktadırlar.
Portföy yöneticileri portföy riskini azaltmak amacıyla CDS piyasasını aktif olarak kullanmaktadırlar. Örneğin bir portföy yöneticisi 10 yıllık bono pozisyonunu hedge etmek amacıyla 3 yıllık koruma satın alabilir. Şu an kredi riskinin olduğu ancak 3 yılın sonunda kredi risk unsurunun düzeleceği bir piyasada portföy yöneticisinin karlılığı artmaktadır.
Şirketler arasında sigorta şirketleri CDS piyasasında aktif olarak rol almaktadırlar. Sigorta şirketleri portföy getirilerini yükseltmek amacıyla genelde koruma satarak (long risk) CDS piyasasını kullanmaktadırlar56. Aynı zamanda diğer şirketler üçüncü sahışlara karşı kredi risk durumlarını yönetmek amacıyla kredi türevlerini kullanmaktadırlar. Bazı şirketler bilanço pozisyonlarını dengelemek veya getirilerini yükseltmek amacıyla CDS’lere yatırım yapmaktadırlar.
56 Gerard Dages, Damon Palmer ve Shad Turney, An Overview of the Emerging Market Credit Derivatives Market, Federal Reserve Bank of New York Paper, 2005, s.3.
64