Korumalı İşyerleri

Koruma himaye eşanlamlı sözcüklerdir. Ayrıca gözetme, koruyuculuk, esirgeme, gözetim; ayırma, elinden tutma anlamları da bulundurmaktadır (TDK). Korumalı istihdam; kişisel engelleri sebebiyle hayatlarını normal çalışma koşullarında kazanamayacak bireyler için özel kanunlar ile gerekli düzenlemeler yapılıp kurulan iş alanlarında ki istihdam türü olarak ortaya çıkmaktadır ( Uşan, 2003).

Ülkemizdeki uygulamadan sadece zihinsel ve ruhsal engelliler faydalanmaktadır. 5378 sayılı Engelliler Kanun’un 1. maddesinde ve Korumalı işyerleri Yönetmelik’in 3.

31

maddesinin 1/c bendinde korumalı işyeri, standart çalışma piyasasına kazandırılmalarında zorluklar çekilen engelliler için meslekî rehabilitasyon ve istihdam oluşturulması için devletin kurumları önderliğinde teknik ve malî bakımdan desteklendiği ve çalışma ortamının özel olarak düzenlendiği işyeri olarak ifade edilmektedir.

Korumalı İşyerleri Yönetmeliği’nin 14. maddesine göre korumalı işyerinde çalışacaklar aşağıda sıralanmıştır.

a) Minimum % 40 oranında zihinsel veya ruhsal engelli bulunması gerekmektedir b) Türkiye İş Kurumu’na kayıtın bulunması

c) En az 15 yaşını doldurmuş olması

Ülkemizde korumalı iş yerleri ile ilgili ilk yapılan düzenleme 2005 yılında kabul edilen 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun (25262 sayılı resmi gazete) ile uygulanmaya başlanmıştır. Adı geçen Kanun’un “Tanımlar” başlıklı 3. maddesinin (i) bendinde, korumalı işyerlerine devletin mali ve teknik destekler vereceği görülmüştür. 2006 yılında Korumalı iş yerleri Hakkında Yönetmelik (26168 sayılı resmi gazete) ile korumalı işyerlerinin açılma şekilleri düzenlenmiştir. 2013 yılında ise Korumalı iş yerleri Hakkında Yönetmelik (28833 sayılı resmi gazete) ile 2006 yılındaki Yönetmelikte bazı değişikliklere yer verilmiştir.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 89. maddesine korumalı işyerlerinde ödenecek ücretlerin hepsinin azaltılabileceği esasında bir benttin 19.02.2014 tarihinde ilave edildiği görülmüştür. Aynı tarihte Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 10. maddesinin birinci fıkrasına (h) bendi eklenerek korumalı iş yerlerinde yapılacak ücret ödemlerinin hepsinin indirilebileceği hükmü verilmiştir. Ayrıca 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nun 44. maddesinin ikinci fıkrasına korumalı işyerleri de kapsama alınarak bu işyerleri Çevre Temizlik Vergisinin alınmasından da vazgeçilmiştir.

Türkiye’de korumalı işyeri statüsünün alınması için Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü’ne başvuruda bulunulur ve başvurular komisyon tarafından bir değerlendirmeye tabi tutulur. Değerlendirmeye bağlı olarak şartları sağlayan ve uygun bulunan işyerlerine valilik tarafından verilen “Korumalı İş Yeri Statüsü Belgesi” almaya hak kazanır.

32

Finansal destek sağlanmasına karar verilen projelere aşağıda belirtilen yardımların yapılacakları korumalı iş yerleri destek projesi başvuru rehberi detaylı olarak aşağıda açıklanmaktadır.

 Yeni kurulacak işyerinin kuruluş sermayesi desteği mevcut sermayenin %60’ını aşmayacak şekilde kuruluş tarihi itibarı ile 1 yıl içinde hibe olmak koşuluyla verilebilecektir.

 Hibe miktarı en fazla 150.000 TL olarak belirlenmiştir.

 Verilecek bu hibe ancak kurulacak olan iş yeri için esas olan makine, donanım, demirbaş ve bunlara ait olan sarf malzemelerin giderleri için kullanılmalıdır.  Kuruluş sermayesi için gerekecek olan finansal desteğin %40’lık bölümünün

proje sahibi tarafından nakit olarak projeye tahsisinin yapılması gerekmektedir.  Engelli çalışan bireylerin maaş desteği ise brüt asgari ücret üzerinde sadece ilk

kurulum yılında desteklenir.

 Farklı mevzuatlarda engelli çalışanlara ait destek verilmesi durumunda çifte destek olamaması için bu destek tutarları ücret desteğine dâhil edilemeyecektir.  Bu işyerlerinin işletme giderlerinin desteklenmesi gereğince kurulan işyerinin su,

elektrik, ısınma, iletişim gibi işletme giderlerinin %60’lık bölümü destek kapsamına alınmıştır.

 Proje kapsamında kurulacak ve desteklerden faydalanacak bu işyerleri, 5 yıl boyunca belirlenen komisyon tarafından denetlenecektir. Bu 5 yıllık süreç içinde kuruluş aşamasında alınan makine ve donanımların satışı veya devredilmesi yasaklanmıştır. Kurulacak olan korumalı iş yeri statüsündeki işyerleri kuruluş tarihinden başlayarak herhangi bir nedenden dolayı (olağan üstü durumlar hariç) kapanması veya engelli çalışan sayısının belirlenen sayının altına düşmesi durumunda 1 ay içinde belirlenen sayıya ulaşılamaması durumunda kuruluş aşamasında hibe olarak verilen kuruluş sermayesi desteği yasal faizi ile birlikte geri ödenecek, engelli çalışanların giderlerinin azaltılması için sağlanan desteğinde %30’luk kısmı geri ödenecektir.

Projenin kabulünden sonra hiçbir sebep kabul edilmeyip ek maliyet istekleri reddedilecektir. Destek kapsamının dışındaki maliyetler aşağıda belirtilmiştir,

33

 Bu işyerlerinde çalışacak personelin iş gezisi veya günlük harcamaları  Firma bünyesinde kullanılacak olan motorlu araçların masrafları

 Üretimde kullanılmak üzere alınan hammadde ve yarı mamul maddelerin maliyetleri

Tablo 14 :

Kamu kurumlarında ve özel sektörde engelli kotasından başvuru yapan ve istihdam edilen işçilerin yıllara göre dağılımı

YILLAR BAŞVURU İŞE YERLEŞTİRME

KAMU ÖZEL TOPLAM

2016 (Mayıs) 32.747 102 7.291 7393 2015 65.255 258 20.197 20 . 455 2014 77.632 232 26.118 26.350 2013 76.235 287 34.189 34.476 2012 83.955 398 35.133 35.531 2011 35.151 455 37.894 38.349 2010 36.144 295 31.962 32.257 2009 40.519 545 25.860 26.405 2008 48.480 427 21.540 21.967 2007 36.397 573 17.291 17.864 2006 28.236 1202 22.579 23.781 2005 25.859 1728 21.589 23.317 2004 38.955 1320 15.855 17.175 2003 49.218 464 12.017 12.481 2002 23.117 657 10.226 10.883 Kaynak: http://www.iskur.gov.tr/kurumsalbilgi/istatistikler.aspx

Tablo 13’de görüleceği gibi engelli birey istihdamında özel sektörün kamu kurumlarının önüne geçmiştir. Buradaki amaç, engellilere mesleki iyileştirmesini sağlamak ve istihdam oluşturmaktır.

Korumalı işyerleri uygulamasının amacı ise işgücüne katılması zor olan engellilerin (-zihinsel engelliler, -ağır dereceli engelliler ) istihdamını amaçlanmaktadır. Diğer amaç ise, bu engelli gruplarının bir adım öne geçmesini sağlayarak, normal iş piyasalarında yer edinmelerini sağlamaktır. Korumalı işyerlerinin amaçlarının değerlendirdiğimizde temel amacın istihdamı zor olan engelli bireylerin iş gücü piyasasına katılımı ve kayıp iş gücünün kurtarılmasıdır ( Öz, Serdar, 2012 ).

34

Korumalı iş yerlerinin en büyük dezavantajı ise çalışan personelinin tamamına yakınının engelli bireylerden oluştuğu görülmektedir. Burada engelli bireylerimiz kendilerini toplumdan soyutlanmış hissedebilir ve sağlıklı bireylerle ile çalışacağı bir işe adaptasyon sorunu yaşayabilirler. En büyük avantajı ise diğer çalışma arkadaşları tarafından dışlanma korkusunun olmamasıdır.

Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmelik, Madde 4’e göre en az 8 engelli personelin çalıştığı işyerinin işvereni, korumalı işyeri olabilmek için Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğüne başvurmak zorundadır. Korumalı işyerlerinde çalışan engelli bireylerin toplam personelin oranı % 75’ten az olamaz ibaresi ile engellilere özel iş imkânı sağlamıştır.