Ülkemizdeki Engelli Bireylerin Çalışma Hayatında Karşılaştığı

Engelli bireylerimizin iş hayatında problem yaşamalarının başında eğitim yetersizliği gelmektedir. Engelli vatandaşlarımız eğitim araç ve gereçlerine yeterince ulaşamaması ile ulaşım engelleri gibi fiziki engellerin oluşması ve donanım eksikliklerinin olması engelli bireylerimizin öncelikle eğitimini dolaylı olarak da iş hayatını olumsuz etkilemiştir. Donanım eksikliklerine ise görme engelli bireylerin okuması için gerekli araç ve gereçler olarak tanımlaya biliriz. Bu olumsuzluklar da iş gücüne katılımı azaltmaktadır ( Meşur, 2006 ).

Engellilerin mesleki eğitim olanaklarından yeteri kadar yararlanamadığı İŞKUR tarafından görülmüş olup, Kurum tarafından bu sorunun çözülmesi için gerekli çalışmalara başlanılmıştır. Bu çalışmalardaki amaç, daha geniş engelli kitlesine ulaşarak gerekli mesleki eğitimi vermektir. İşverenler engellilik oranları düşük olan engellileri (%40-50 arası) tercih ettiklerinden;

Bu kurslara katılan kişilerin engelli olduğu ve eğitim durumlarının çok düşük olduğu göz önünde bulundurulduğunda bu şartları taşıyan bireyler açısından % 22 istihdam oranının düşük olmadığı anlaşılmaktadır.

Eğitim ve istihdam alanlarında yaşanan sorunlar, yaşamın diğer alanlarını da etkilemekte ve engellerin toplumsal yaşama tam katılımının önünde engel olmaktadır. İstihdam ile eğitim arasında organik bir ilişki bulunmaktadır. Eğitim düzeyindeki yükselme, istihdamı olumlu yönden etkileyerek yoksulluk seviyesini de düşürecektir. Buda engelli bireylerimizi üretken, özverili ve kendilerine güvenleri tam bireyler yapacaklardır. Bu sayede ülkeler gelişmiş toplumlar statüsü kazana bilirler. Engelli bir bireyi eğiterek iş

40

sahibi yaparsın ve bu bireyi sosyal ekonomik hayata hazırlayarak daha fazla öz güvenli bireyler haline getirmek gerekmektedir.

Özel Politika kapsamındaki projelere teklifte bulunabilecek olanları başta üniversiteler olacak şekilde,kuruluş hedefleri kapsamında olmak şartı ile kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları, 5580 sayılı Kanuna tabi özel öğretim kurumları, iktisadi işletmeleri bulunan sivil toplum kuruluşları ile özel istihdam büroları olarak sıralamak mümkündür. Bu projelerde ulaşım ücreti talep edilmesi durumunda katılımcı başına 10 TL, projede psikolog veya işaret dili tercümanı bulunması halinde kişi başı bürüt 2.250 TL yardım yapılır. Katılımcı engelli alacağı ders başı 35 TL katılımcıya ödenir. Bu ödemelerden dolayı katılımcıya çıkarılan vergi, sigorta vb. her türlü mali yükümlülükler proje sahibi tarafından üstlenilir (4857 sayılı İş Kanunun 30’nucu maddesi). Kanunda bu uygulamanın var olmasına rağmen yapılan görüşmelerde maalesef hem engelli bireyler hem de onlara bu hizmetleri veren kişilerin yani kamu teşviki uygulayıcılarının bu tarz kanunları bilmedikleri görülmektedir.

Tablo 15 :

Engelli Açık Kontenjan Durumları: 2014-2015

2014 2015

Kamu Özel Toplam Kamu Özel Toplam

712 23.637 24.349 501 24.498 24.999

Kaynak: İŞKUR veri tabanı

Tablo 16 :

İŞKUR’a Kayıtlı Engelli İşsiz Sayısı

2014 2015

Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam

100.361 23.569 123.930 102.031 23.968 125.999

Kaynak: İŞKUR veri tabanı

Tablo 14 ve tablo 15 de görüldüğü üzere 2015 yılında toplam kontenjan fazlası 24,999 kişi iken, iş arayan kişi sayısı 125,999 kişidir. Buradan anlaşılacağı gibi çeşitli nedenlerden dolayı 101,000 engelli bireyimiz açıkta kalmaktadır.

41

Ülkemizdeki engelli bireylerin genellikle aynı bölümlerden mezun olması sebebi ile benzer mesleklere yığılmaların oluştuğu görülmektedir. Bu mesleklerde kontenjanların tamamı dolarken diğer meslekler için açılan kontenjanların boş kaldığı görülmektedir. 2015 Kasım ayında kamudaki engelli boş kontenjanı 22551 kişi iken aynı tarihte istihdam edilen engelli birey sayısı 40656 kişi olarak tespit edilmiştir. Bu verilere bakıldığında bile istihdam edilen engelli bireylerin yarısı kadar boş kontenjanın olduğu engellilerin mesleki yönlendirmelerinin yanlış veya eksik yapıldığı göz önüne serilmektedir (DPB, 2015). Genel olarak engelli verileri incelendiğinde İŞKUR tarafından düzenlenen programlar ve kamu sektörünün istihdam ettiği engelliler sayesinde engelli açık kontenjan sayısının her geçen gün azaldığı, istihdam edilen engellilerin bir meslek sahibi olduğu vasıfsız eleman olmadığı görülmektedir (Demir, 2016 ). Ancak bunlardan önce engelli bireylere boş kontenjanlar açmak gerekmektedir. Engelli vatandaşlarımızın İŞKUR aracılığıyla düzenlenen kurslardan sonra bir meslek sahibi olmaları ve kurslardan sonra % 22 oranında istihdam sağlanması İŞKUR’un planladığı mesleki yönlendirmelerin ve mesleki kursların yardımcı olduğu ancak yeterli olmadığı görülmektedir. Bireylerin doğru yönlendirilmesi ile “ doğru işe doğru engelli “ kavramının uygulanması böylelikle iş gücü piyasasının tam kapasite kullanımı amaçlanmalıdır. Burada engelli uzmanı kadrosu oluşturarak engeli bireyi eğitecek bireylerin eğitilmesi gerekmektedir. Yanlış bir mesleğe yönlendirilmesi durumunda istihdam edilme ihtimali azalacaktır ve kendisine uygun bir meslekte çalışmadığı için işyerinde sıkıntılar yaşayacak ve istihdamı kalıcı olmayacaktır. Bu konudaki destek devletin gençlik merkezleri uzmanlarınca, danışmanlık ve engelli bireylerin ayaklarına giderek işlemler ve sürdürülebilirlik konusunda uygun stratejiler oluşturma konularında yardımcı olunmalıdır. Bu konuda atılması gereken ilk adım bu hizmetleri verecek donanımlı insanların yetiştirilmesi olmalıdır. Bu aşamadan sonra engelli bireylere özel vergi indirimleri, kredi ve destek planlamaları yapılmalıdır. Sadece işletmelerin kurulma aşamasında değil sürdürülebilirliğini sağlamak için de devlet destekli bilgilendirme ve destekler planlanmalıdır. Engelliler Eliöz ve Demir’in çalışmasında yer verdiği engellilere uygun meslekler aşağıdaki grafikte verilmiştir.

42

Tablo 17 :

Engelliler İçin İdeal Meslekler Ve Meslekler İçin Gerekli Eğitim Seviyesi

MESLEK GEREKLİ EĞİTİM SEVİYESİ

1 Muhasebeci On lisans. Lisans

2 Finans Uzman: Lisans. Yüksek Lisans

3 Yönetici Danışmanlığa Lisans. Yüksek Lisans 4 Pazar Araştırma Uzmanı On lisans. Lisans

5 İlaç Pazarlama On lisans

6 Doktor Asistanlığı ^{On lisans}

7 Yazalım. Mühendisliği Lisans

8 Meslek Danışmanlığı Rehberlik Lisans. Yüksek Lisans

9 Pazarlamacılık On lisans

10 Öğretmenlik ^Lisans

11 Eczacı Teknisyenliği On lisans

12 Yazarlık ^{Lise, On lisans. Lisans}

13 Bilgisayar Sistem Analistlisi On lisans. Lisans

14 Grafik Tasarımı On lisans. Lisans

15 Tıbbi Dokümantasyon ve Sekreterlisi On lisans 16 Hukuki Kariyerler (avukatlık, yardımcılar) ^{On lisans. Lisans} 17 Telekom Ekipman Uzmanlığı On lisans

18 Yönetim Asistanlığı Lisans

19 Erişim Kolaylığı Danışmanlığa On lisans. Lisans

20 Engelli Yaşam Koçu On lisans. Lisans. Yüksek Lisans

21 Girişimcilik Li.se. On lisans. Lisans

22 Bilgisayar Destek Uzmanlığı ^{On lisans. Lisans}

23 İstatistik Lisans

24 Hasta Danışmanlığı Li.se. On lisans 25

Hastane Yönetimi ve Org. Meslek Elemanlığı

On lisans

26

IK Yöneticiliği On lisans. Lisans. Yüksek Lisans 27 İKYönetimi Meslek Elemanlığı On lisans

28 Tıbbı. Laboratuar Teknisyenliği On lisans 29 Çevirmenlik / Tercümanlık On lisans. Lisans

Kaynak: Demir, Eliöz 2016