Koroziv maddeler

Koroziv özofajit tablosunun %75-90’ ından NaOH, KOH ve sodyum hipoklorit gibi kuvvetli alkaliler, %15’inden asitler sorumludur (Tablo 1). Çocuklarda alkali madde içimi sonrası özofagus yanığı oluşma oranı %24’dür ve bunlarında %12-35’inde striktür meydana gelmektedir. Ciddi yanığı olan hastalarda striktür oranın %50’ nin üzerine çıktığını gösteren çalışmalar mevcuttur [56, 57].

Çocuklarda korozif madde içiminin yaklaşık %15’inden asitler sorumludur. Bu maddeler; pil, endüstriyel temizlik maddesi ve metal levha yapımında kullanılan sülfürik asit, tuvalet temizleyicisi olarak kullanılan hidroklorik asit, fosforik asit, boya inceltmede kullanılan oksalik asittir. Asit madde içimi sonrası %6-20 oranında yanık oluşmaktadır. Alkali maddelerle karşılaştırıldığında, bu düşük oranın nedeni özofagusun hafif alkelen pH’ya ve bu maddelerin hızlı geçiş zamanına sahip olmalarıdır.

Tablo 1: Koroziv maddeler [56, 58]

Koroziv Madde İçerik Ticari Forum

Alkaliler Sodyum Hidroksit Potasyum Hidroksit Sodyum Karbonat Lavabo açıcı Temizleyiciler Sabun üretimi Disk piller Fırın temizleyiciler Toz deterjanlar Yağ çözücü Sabun üretimi

Meyve kurutma endüstrisi Ev temizleyiciler Asitler Sülfürik asit Oksalik asit Hidroklorik asit Fosforik asit Piller Metal kaplamalar Tiner Çözücüler Metal kaplamalar Tuvalet temizleyiciler

Amonyak Amonyum Hidroksit Ev temizleyiciler

Deterjanlar Sodyum hipoklorid Ev temizleyiciler

Ağartıcılar

Kristaller Potasyum permanganat Saç boyası

Deterjanlar, ağartıcılar Sodyum hipoklorit Sodyum polifosfat

Çamaşır suları, temizleyiciler Endüstriyel deterjanlar

Özofagus yanıklarının büyük kısmı ev kazaları sonucu oluşmaktadır. Son yıllarda evlerde temizlik amacıyla yaygın olarak kullanılan yağ çözücü, kireç çözücü, lavabo açıcı, tuz ruhu, bulaşık deterjanı ve parlatıcısı, halı deterjanı, çamaşır suyu gibi maddelerin ortada bırakılması çocuklar için büyük tehlikeler oluşturmaktadır. Yakıcı maddeye bağlı özofagus yanıklarına yol açan asit ve alkali maddeler farklı mekanizmalar ile hasar oluşturmaktadır. Alkali maddelerin pH’sı 7’den büyük olup likefaksiyon nekrozu yaparak mukozanın tüm katlarına zarar verebilir, hatta perforasyona yol açabilirler. pH’sı 9-11 arasında olan maddeler, evde kullanılan deterjan gibi maddeler olup ancak çok miktarlarda alınırlarsa ciddi yanıklara neden olabilmektedir. pH 11’in üzerine çıkarsa az miktarda yakıcı madde bile ağır yanıklar oluşturabilmektedir. Kristal haldeki alkaliler mukozaya yapışarak derin ağız içi ve üst özofageal yanıklarına neden olabilmektedir. Ancak mideye kadar ulaşıp zarar vermeleri daha nadir görülmektedir [59-61]. Asit madeler ise koagulasyon nekrozu oluşturmaktadır. Özofagus yüzeyinde oluşan koagulum olayın daha derinlere ilerlemesine engel olmaktadır. Yakıcı madde olan asitlerin akışkanlığı ve yoğunluğu, sıvı alkalilere göre düşük olması asitlerin özofagustan geçis süresini hızlandırmakta ayrıca özofagusta tükrük ile seyreltilerek daha yüzeyel etki göstermekte iken, mide asidi ile birleşip esas hasarı pilorun proksimalinde meydana getirmektedir [59, 60].

Ağartıcı içermeyenler; deterjanlar, sabunlar, şampuanlar ve aşındırıcı temizleyiciler nontoksik olup özofagusta ciddi hasara neden olmazlar. Bulaşık makinelerinde kullanılan deterjanlar; sodyum karbonat, sodyum silikat ve sodyum tripolifosfat gibi maddelerin ilavesiyle daha alkali hale getirilmiş deterjanlardır. Bu maddelerin pH’ları 10.5-13 arasındadır, bu nedenle bulaşık makinesi deterjanları oral alımı takiben özofagus yanıklarına neden olabilirler [60].

Yumuşatıcılar quaterner amonyum yapısında bileşikler olup katyonik deterjanlardır. %5-15 oranlarında katyonik aktif madde içermektedir. Katyonik deterjanlar anyonik ve non- iyoniklere nazaran çok daha toksik maddelerdir. % 7,5’un üzerindeki konsantrasyonlarda ağız, farinks ve özofagusta yanıklara neden olabilirler [61].

Bulaşık makinesi parlatıcıları gibi parlatıcılar sitrik asit ve beraberinde koku maddeleri içeren pH’sı 2,5 olan irritan maddeler olup özofagusta ciddi hasara neden olmazlar [59].

Sudkostikler; kireç çözücüler, yağ çözücüler (fırın temizleyicileri gibi), tuvalet-banyo temizleyiciler, lavabo açıcılar bulunmaktadır. Yakıcılar kuvvetli alkali ve asit özellikteki

maddeler olup temas ettikleri dokuda ciddi hasara neden olurlar. Evlerde yaygın olarak kullanılan kireç çözücüler, yağ çözücüler, lavabo açıcılar (NaOH, KOH), tuvalet temizleyiciler (H2SO4, HCl), fırın temizleyiciler (NaOH) bu gruba giren kimyasal maddelerdir. Alkali

maddeler, ortamdan proton (H+) alan maddelerdir. En kuvvetli baz LiOH‟tir; bunu kuvvet sırasına göre NaOH, KOH, Ba(OH)2, Ca(OH)2, NH3 ve NH2-OH izler [59].

NaOH doğada yaygın olarak bulunması ve ucuz yolla elde edilebilmesi nedeniyle, temizlik maddelerinde yaygın olarak kullanılmakta ve özofagus yanıklarına neden olan kimyasalların başında gelmektedir [60].

Yanıklara alkalilerden sonra ikinci sıklıkta HCl, H2SO4 gibi asitler yol açar. Asitlerin

oral alımı gastrointestinal sistemde özellikle midede ciddi yanıklara hatta perforasyonlara neden olurlar. Alkali maddeler tatsız ve kokusuz olduklarından kolayca yutulabilirler, buna karşın asitler irritandır ve koruyucu refleksleri uyardıklarından asitlerin yutulması alkalilere göre zordur [59].

Sodyum hipoklorit yani çamaşır suyu % 3-6 (genellikle % 5,4) arası değişen konsantrasyonlarda evlerde yaygın olarak kullanılan bir temizlik maddesidir. Konsantrasyonu ve temas süresine göre hafif irritan yada yakıcı etkili olabilir [59].

Elektronik cihazlarda düğme şeklinde lityum pillerin kullanımının yaygınlaşması sonucu pil yutulması, 1970’li yıllardan bu yana giderek artan bir sağlık sorunudur. Olguların büyük kısmı 12 yaş altı erkek çocuklardır. Düğme şeklindeki lityum piller özofagusda takılı kalması durumunda bası nekrozu, düşük voltajlı elektrik yanığı veya içerdiği alkali solüsyonun sızmasına bağlı olarak kimyasal özofagus yanıklarına neden olmaktadır. Çocuklar tarafından yanlışlıkla yutulabilen bu pillerin büyük bir kısmı 7,9 ile 11,6 mm arasında değişen çapta olduklarından, özofagus ve sindirim sisteminden takılmadan geçip gaita yoluyla dışarı atılabilirler. Fakat özellikle çapı 15,6 mm’den büyük olan piller özofagusta takılabilir. Özofagusa takılan pillerin % 13’ü parçalanmakta ve içerdikleri civa oksit, gümüş oksit, manganez dioksit, çinko, lityum gibi yakıcı maddeler özofagus yanıklarına hatta perforasyonlara yol açabilmektedir. Acil çekilen direkt grafilerde pilin yerleşim yeri tespit edildikten sonra tedavi planlanmalıdır. Bu tür pillerin % 90’ı sindirim kanalında spontan olarak ilerler, % 85’i 72 saat içinde sindirim sistemini terk eder. Özofagusda takılı kalan piller semptom olup olmadığına bakılmaksızın acilen çıkarılmalıdır [59-61].