5 2. MATERYAL ve YÖNTEM
3. KOP BÖLGESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. Tarihi ve Coğrafi Konumu
Konya Ovası Projesi (KOP), İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) Düzey 2'ye göre TR52 ve TR71 bölgelerinde yer alan Aksaray, Karaman, Konya ve Niğde illerini kapsamakta olup; sahip olduğu 65.014 km2'lik alanla Türkiye yüzölçümünün yaklaşık %8,3'ünü, nüfusunun ise yaklaşık %3,98'ini oluşturmaktadır.
KOP Bölgesi sahip olduğu yaklaşık 3 milyon hektarlık geniş tarım alanları, farklı agro ekolojik bölgeler, sulama imkanları, coğrafi konumu ile ülkemizin en önemli tarım bölgesi olarak kabul edilmektedir. KOP Bölgesi başta buğday, arpa, şeker pancarı, kuru fasulye, patates, ayçiçeği, haşhaş, kimyon, aspir gibi tarla bitkileri olmak üzere birçok tarla bitkisi yanında, çok sayıda sebze ve meyve türlerinin üretiminde söz sahibi olan bir tarım bölgesidir. KOP Bölgesi'nin yüzölçümü 65.014 km2 olup, Türkiye'nin %8,3'ünü oluşturmaktadır.
Çizelge 3.1.1. KOP Bölge İlleri ile Türkiye Yüzölçümü Karşılaştırılması
İller Yüzölçümü (km2)
(Kaynak: Türkiye İstatistik Yıllığı, 2011 TÜİK; Ankara, Anonim 2014)
Çizelge 3.1.2. KOP Bölgesi İllerinin İlçe, Belediye ve Köy Sayısı (2013)
İller İlçe Sayısı Belediye Sayısı Köy Sayısı
(Kaynak: (ADNKS) 31/12/2013 sonuçları, http://www.tuik.gov. tr,; Anonim 2014)
KOP Bölgesi’nde yer alan illerden Aksaray ilinin yüzölçümü 7.966 km² olup, KOP Bölgesi illeri arasında alan büyüklüğüne göre 3.sırada yer almaktadır. Aksaray ilinin toplam 799.700 ha alanının, 655.933 ha (%82.0)'sı düzlük, 71.144 ha (%8.9)'u dağlık, 72.623 ha (%9.1)'lik kısmı ise sulak alandan oluşmaktadır. Karaman ilinin yüzölçümü 8.869 km² olup, KOP Bölgesi illeri arasında alan büyüklüğüne göre
20
2.sırada yer almaktadır. Karaman ilinin 892.400 ha alanının, 230.358 ha (%25.8)'i düzlük, 658.039 ha (%73.7)'si dağlık, 4.003 ha (%0.4)'lük kısmı ise sulak alandan oluşmaktadır. Konya ilinin yüzölçümü 41.814 km² olup, KOP Bölgesi illeri arasında alan büyüklüğüne göre 1.sırada yer almaktadır. Konya ilinin 4.100.099 ha alanının, 2.601.248 ha (%63,4)'ü düzlük, 1.313.912 ha (%32,0)'lık kısmı dağlık, 184.939 ha (%4.5)'i sulak alandan oluşmaktadır. Niğde ilinin yüzölçümü 7.365 km² olup, KOP Bölgesi illeri arasında alan büyüklüğüne göre 4.sırada yer almaktadır. Niğde ilinin 394.326 ha (%53.3)'sı düzlük, 345.485 ha (%46.7)'si dağlık, 189 ha (%0)'lık kısmı ise sulak alandan oluşmaktadır.
KOP Bölgesi, tarih öncesi çağlardan günümüze uzanan her dönemde, kültür tarihinin önemli bir merkezi olmuş ve çok sayıda uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Bu Bölge’de, insan yaşamı ve kültürüne ait en eski bulgular, Niğde ve Karaman illerinde ortaya çıkarılmıştır. Niğde'nin kuzeydoğusunda yer alan Göllü Dağ ve çevresinin, yapılan kazı ve yüzey araştırmaları ile Alt Paleolitik Dönem’de, 800.000'li yıllardan itibaren özellikle obsidyen yataklarının bolluğu nedeni ile kullanıldığı görülmektedir.
Göllü Dağ’ın arkeolojik ve kültürel açıdan önemi, alet yapımında farklı teknik ve becerileri kullanabilen Homo erectus ve Neandertaller gibi ilk insan gruplarına işaret etmesidir. Paleolitik döneme ait diğer bir yerleşme olan Pınarbaşı'nda da (Karaman-Süleymanhacı Köyü) mikrolitik alet örnekleri bulunmuştur.
Üretim, beslenme, teknoloji, inanç ve sosyal olarak yaşamı belirleyen unsurların yeniden biçimlenme sürecini yansıtan Neolitik döneme ait yerleşmeler, Bölge'de çok miktarda bulunmaktadır. Konya yakınlarında yer alan Çatalhöyük yerleşimi, bu döneme ışık tutan en önemli çalışmalardandır. Burada ortaya çıkarılan evlerin iç tasarımlarında, işlevsel kaygıların vurgulanması ve ana tanrıça kültünün inanç sisteminde yerini alması, kültürel açıdan önemli gelişmelerdir. Niğde Köşk Höyük (Bor- Bahçeli Beldesi), Pınarbaşı yerleşimi (Karaman) bu döneme ait buluntu veren diğer yerleşmelerdir. Yerleşmelerin daha da büyüdüğü, ilerleyen alet teknolojisi ile birlikte, topluluklarda iş bölümünün geliştiği Kalkolitik dönemde de Bölge’deki iskan devam etmiştir. Konya Çatalhöyük, Karaman Can Hasan Höyüğü, Niğde Tepecik Höyük bu dönemin önemli yerleşmeleridir. Bronz Çağı yerleşmelerinin ise; özellikle Karaman’ın kuzey, kuzeydoğu ve kuzeybatı bölgelerinde ovalarda toplandığı tespit edilmiştir. Abdullah Höyük, Akyokuş Höyük, Boz (Güllü) Höyük, Büyükgonu (Unu) Höyük, Çardagin Höyük, Davda Höyük bu döneme ait yerleşimlerden birkaçıdır.
21
Hititler öncesinde, Asur ticaret yollarında yer alan yerleşim yerlerinde Asur kültürünün etkileri görülmektedir. Acemhöyük (Aksaray), Karahöyük (Konya) bu döneme ilişkin önemli buluntular vermişlerdir. M.Ö 1600'lü yıllarda Hitit Krallığı'nın (1.Hattuşili ve oğulları) güneydeki bölgeleri denetimi altına alarak Akdeniz kıyılarına açılma girişimlerinin izlerini ise; Zeyve Höyük, Yalburt Havuzu (Ilgın), Eflatun Pınar (Beyşehir), Fasıllar Anıtı gibi eser ve yerleşimlerde görmekteyiz.
Bölge, Hititlerin ardından Frig uygarlığına ev sahipliği yapmıştır. Özellikle tarım, hayvancılık, ahşap ve maden işçiliği gibi alanlarda başarı göstermiş olan bu uygarlığa ait buluntular Sızma, Sille(Konya) yerleşimlerinde ortaya çıkarılmıştır.
Bölge'nin M.Ö. VII. yüzyıldaki konukları Lydialılar, M.Ö. VI. yüzyılda Persler olmuşlardır. M.Ö. 334 yılında ise Makedonya Krallığı'na bağlanmıştır. M.Ö. I.
yüzyılda Pontus yönetiminde kalmış, bu dönemi izleyen yıllarda Pontus ve Romalılar arasında el değiştirmiştir. VII. yüzyılda Sasaniler ve Araplar kısa süreli olarak Bölge’de varlık göstermişlerdir. Oğuz boylarının 1071 yılında Anadolu'ya girişi, yeni bir sosyal ve kültürel atmosferin oluşmasını sağlamıştır. Özellikle Kutalmışoğlu Süleyman Şah'ın Bölge'ye hakim olup batıya yönelmesi, Selçuklu Devleti'nin oluşum sürecini başlatmıştır. 1074 yılında kurulan Devlet'in başkenti Konya olmuştur. Bu dönemde Konya başta olmak üzere, özellikle mimari, felsefe, edebiyat, teoloji, müzik gibi sanatın çeşitli alanlarında üretilen eserlerle KOP Bölgesi Anadolu'ya ışık yaymıştır. Selçuklu Devleti'nin yıkılışının ardından Bölge’de Karamanoğlu Beyliği'nin hakimiyeti görülür. Osmanlı İmparatorluğu Bölge'yi 1465 yılında sınırları içine katmıştır. Osmanlılar zamanında da eyalet merkezi olan Bölge, sosyal ve kültürel önemini bu dönemde de sürdürmüştür. Kurtuluş Savaşı sırasında Batı Cephesi Komutanlığı'nda mücadele veren Bölge, 1920’de işgalden tamamen kurtulmuştur.
Kültürel altyapısının güçlü oluşu, KOP illerini Cumhuriyet döneminde de önemli kılmış ve hızla kalkındırmıştır (www.kop.gov.tr).
3.2. İklim ve Bitki Örtüsü
KOP Bölgesi coğrafi konumu itibariyle Türkiye'nin en büyük ovalarına sahip ancak en az da yağış alan bölgesidir. Türkiye uzun yıllar yıllık yağış ortalamasının 640 mm civarında olmasına karşın bölge uzun yıllar yıllık yağış ortalaması 330 mm civarındadır. Bu miktar, Konya-Karapınar İlçesi civarında 280 mm’nin altına kadar düşmektedir. Bu nedenle Türkiye’de kullanılabilir yerüstü su kaynağının ancak %2’si bölgededir. Diğer yandan bölgenin geniş bir kapalı havza olması nedeniyle Türkiye
22
yeraltı su kaynağının %17’sini bulundurmaktadır. Bir başka ifade ile Türkiye'de kullanılabilir yerüstü suyunun en az, buna karşılık yeraltı suyunun en fazla bulunduğu bölge Konya Kapalı Havzası’dır. Fakat kullanılabilir rezerv üzerinde aşırı çekim, yağışların yetersizliği ve yeterli besleme olmadığından; havzadaki yeraltı suyu seviyesi her yıl ortalama 3 m düşüş göstermektedir. KOP Bölgesi'nde, yazları sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı karakter gösteren karasal iklim özellikleri hâkimdir.
Yağışlar genellikle kış aylarında kar, ilkbahar ve sonbahar aylarında yağmur şeklindedir. KOP Kapalı Havzası, Türkiye ortalamasının yaklaşık %51'i kadar yağış almaktadır. KOP Bölgesi havza toprakları genellikle yüksek pH’lı (pH: 7.5-8.5), fazla kireçli (> %15), düşük organik maddeli (< %2) ve ağır bünyeli (killi, killi-tınlı) olup kötü fiziksel özellikler ve bilinçsiz toprak işleme nedeniyle kaymak tabakası oluşumu yaygındır. Havzanın 266.624 ha’ında tuzluluk ve sodiklik, 2.804.633 ha’ında da ise su ve rüzgar erozyonu mevcuttur. Ova haricindeki dağlık-tepelik araziler çoğunlukla eğimli, taşlı, sığ, parçalı ve kıraçtır. Havza toprakları yarı kurak (yıllık yağış toplamı 250-500 mm arası) iklim kuşağında olduğundan organik maddece fakirdir. Genellikle tarım topraklarının %88’inde organik madde orta ve az düzeyde olup %3’ün altındadır. Havza toprakları yarı kurak iklim kuşağında olup genellikle yüksek pH’lı, fazla kireçli, düşük organik maddeli ve ağır tekstürlüdürler. Dolayısıyla söz konusu toprakların fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri bozuktur. Bunun sonucunda da kaymak tabakası oluşumu yaygındır. Ova haricindeki dağlık-tepelik araziler çoğunlukla eğimli, taşlı, sığ, parçalı ve kıraçtır. KOP Bölgesi tarım arazileri, yeraltı (YAS) ve yerüstü (YÜS) su kaynakları ile sulanmaktadır. Sulamalar, Devlet Su İşleri, İl Özel İdaresi, kooperatif, halk ve şahıslar tarafından yapılmaktadır. Bölgede mevcut sulanan alanlar Tablo 14’de verilmiştir. 2012 yılı itibariyle KOP Bölgesi’nde toplam mevcut sulanan alan miktarı 923.569 ha olarak gerçekleşmiştir (Anonim 2012;
Anonim, 2013).
Çizelge 3.2.1.KOP Bölgesi’nde Mevcut Sulanan Alan (Hektar)
Konya Karaman Aksaray Niğde KOP İşletmede Olan DSİ Projeleri (YÜS) 188.807 22.838 24.761 8.316 244.722 İl Özel İdaresi Sulamaları (YÜS) 22.940 6.112 9.675 27.102 65.829
Halk Sulamaları (YÜS) 56.877 4.640 23.008 9.983 94.508
Kooperatif sulamaları (YAS) 147.803 33.790 11.0019 20.230 212.842 Şahıs Sulamaları (YAS) * 192.872 17.908 45.796 49.092 305.668
Toplam 609.299 85.288 114.259 114.723 923.569
* Kuyu başına düşen alan miktarı 4 ha olarak kabul edilmiştir.
23
İklim ve topografya verileri dikkate alınarak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nca 30 Bölge başlığı altında hazırlanan Türkiye Tarım Havzalarına göre ise; KOP Bölgesi sınırları içerisinde 4 adet tarım havzası bulunmaktadır.
Çizelge 3.2.2.KOP Bölgesi Tarım Havzaları Havza
No Havza, İl ve İlçeler
İç Ege Havzası 15 İli İlçesi
Konya Konya Akşehir, Doğanhisar, Tuzlukçu, Ilgın Orta Kızılırmak Havzası 27 İli İlçesi
Aksaray Ağaçören, Gülağaç, Güzelyurt, Ortaköy, Sarıyahşi Niğde Çamardı, Çiftlik, Merkez
Orta Anadolu Havzası İli İlçesi
28 Aksaray Eskil, Aksaray-Merkez
Karaman Ayrancı, Kâzımkarabekir, Merkez
Konya Altınekin, Cihanbeyli, Çeltik, Çumra, Emirgazi, Ereğli, Güneysınır, Halkapınar, Kadınhanı, Karapınar, Karatay, Kulu, Sarayönü, Yunak Niğde Altunhisar, Bor, Ulukışla
Göller Havzası 30 İli İlçesi
Karaman Başyayla, Ermenek, Sarıveliler
Konya Ahırlı, Akören, Beyşehir, Bozkır, Derbent, Derebucak, Hadim, Hüyük, Meram, Selçuklu, Seydişehir, Taşkent, Yalıhüyük
(Kaynak: http://www.tanm.gov.tr, [Ziy. Tar. :25/07/2014; Anonim 2014]
3.3.Nüfus Durumu
KOP Bölgesi nüfusu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre 2012 yılı itibariyle 3 milyon 7 bin 890 kişi iken 35 Bin 738 kişi artarak, 2013 yılında 3 milyon 43 bin 628 kişiye ulaşmıştır. Bölge nüfusu; Türkiye nüfus artışı ile paralel bir yapı sergilemekle beraber bölge nüfusunun Türkiye nüfusu içerisinde aldığı pay % 3,97 olmuştur.
Çizelge 3.3.1.KOP Bölgesi Nüfusunun İllere Göre Dağılımı (2009-2013)
İller 2009 2010 2011 2012 2013
Aksaray 376.907 377.505 378.823 379.915 382.806
Karaman 231.872 232.633 234.005 235.424 237.939
Konya 1.992.675 2.013.845 2.038.555 2.052.281 2.079.225
Niğde 339.921 337.931 337.553 340.270 343.658
KOP 2.941.375 2.961.914 2.988.936 3.007.890 3. 043.628 Türkiye 72.561.312 73.722.988 74.724.269 75.627.384 76.667.864
KOP/Türkiye (%) 4.05 4.02 4.00 3.98 3.97
(Kaynak: ADNKS 29/01/2013 sonuçları, http://www.tuik.gov.tr, [Ziy. Tar.:28/02/2014]; Anonim 2014.)
24
Çizelge 3.3.2.KOP Bölgesi Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2013)
KOP Bölgesi Aksaray Karaman Konya Niğde
Toplam 1.512.233 1.531.395 190.540 192.266 118.380 119.559 1.031.563 1.047.662 171.750 171.908 Kaynak: ADNKS 2013 sonuçları, http://www.tuik.gov. tr, [Ziy. Tar.:28/02/2014]; Anonim 2014
Çizelge 3.3.3. KOP Bölgesi'nde Şehirleşme Oranı ve Nüfus Yoğunluğu (2012-2013) Şehirleşme Oranı (%) Nüfus Yoğunluğu
(kişi/km2)
Kaynak: 2013 ADNKS sonuçları, http://www.tuik.gov. tr, [Ziy. Tar.:28/02/2014]. * KOP Bölge Kalkınma İdaresi tarafından hesaplanmıştır.; Anonim 2014
KOP Bölgesi şehirleşme oranı %87,71, Türkiye şehirleşme oranı %91,35’dır.
Nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen “bir kilometreye düşen kişi sayısı" Türkiye genelinde 2012 yılına göre 2 kişi artarak 100 kişi olurken; KOP Bölgesi illerinden aynı zamanda yüzölçümü bakımından en büyük il olan Konya'nın nüfus yoğunluğu 53, Aksaray İlinin nüfus yoğunluğu 51, Niğde İlinin nüfus yoğunluğu ise 47 ve Karaman İlinin nüfus yoğunluğu 27 olmuştur.
25