Dünya’da tarımsal yayım

Tüm dünyada yayımın temel amaçlarından biri kırsal nüfusun yaşam standartlarının yaygın eğitim yoluyla yükseltilmesidir. Ülkeler bu amacı gerçekleştirirken farklı yayım organizasyonları kullanmaktadırlar (Çukur, 2014).

Tarımsal yayım hizmetleri dünyada genellikle kamu (Tarım Bakanlıkları) tarafından sağlanırken bazı ülkelere ziraat odaları, tarımsal kooperatifler, tarımsal danışmanlık firmaları ön plana çıkmaktadır. Kimi ülkelerde üreticiler tarımsal yayım hizmetlerine

10

ücretsiz ulaşırken, kimi ülkelerde belirli bir ücret ödeyerek ulaşmaktadırlar. Modern Yayım faaliyetlerinin başlangıcında tüm dünyada yayım hizmetleri büyük ölçüde kamu tarafından yürütülmektedir. Zamanla, özel şirketlerin ürünlerini tanıtmaları amacıyla yapılan özel yayım ve gelişen üretici örgütlerinin üyelerinin yaşam standardını geliştirmek amacıyla yaptıkları üreci örgütleri yayımı hizmetlerini geliştirmiştir. Bu durum 1990’lı yıllara kadar devam etmiştir. Özellikle 1990’lı yılların başında AB ülkelerinde yeni bir anlayış hakim olmuştur. Bu yıllarda kamu yayım sisteminin beklenen düzeyde etkili ve verimli olmadığı düşüncesi benimsenmiş ve bu durumu düzeltmek için yayım hizmetlerinin özelleştirilmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır.

Bu yıllardan sonra AB ülkelerinde yayım hizmetlerinin özelleştirilmesi değişik ülkelerde değişik düzeylerde geçekleştirilmiştir. Kamunun düzenleyici, denetleyici ve destekleyici konumda olması yönünde önemli adımlar atılmıştır. Amerika Birleşik Devletleri’nde 1862 yılında Ziraat Fakülteleri, 1887 yılında Araştırma Enstitüleri ve 1914 yılında da ise Yayım Servisi kurulmuştur. ABD’deki Yayım servisi kendine has bir özellik göstermektedir. Bu ülkede Tarımsal Yayım hizmetleri Federal, Eyalet ve Yerel yönetimlerin desteği ile Land Grant Üniversitelerin Ziraat Fakültelerinin koordinatörlüğünde yürütülmektedir. Bu sistem 1914 yılından beri uygulanmakta ve genel olarak çok başarılı olduğu kabul edilmektedir. Yeni Zelanda’da günümüzde kamu tarafından finanse edilen bir yayım hizmeti yoktur. Ancak iki örgüt ülke düzeyinde faaliyet gösteren yayım birimine sahiptir. Bu örgütler Hayvancılığı Geliştirme Şirketi (LIC) ve Yün Şirketi (Woolpro) dir. Ancak, Kraliyet Araştırma Enstitüsü (Crown Research Institution-CRI) gibi bazı kuruluşların asıl konularına bağlı olarak kırsal kalkınma veya yayım konusunda da çalışmaları vardır (Yurttaş ve ark.

2011).

Brezilya’da yayım hizmetleri, “kırsal yayım” adı altında, devlet kontrolünde olmak üzere 1948 yılında başlamıştır. Yirmi altı eyalet ve federal bölgede kendi Kırsal Yayım Örgütleri bulunmaktadır. Bu örgütlerin çoğu aynı zamanda eyalet düzeyinde tarımsal araştırmalardan da sorumudurlar. Brezilya üniversiteleri, kırsal alanda yayım hizmetleri verilmesi alanında yer almamaktadırlar. Ülkede kırsal yayım çalışmalarına önem verilirken, sivil toplum örgütleri ve özel teknik yardım kuruluşları da bu alanda hizmet vermeye başlamıştır. Son dönemlerde, devlet kuruluşları maliyeti daha düşük olan, kitle iletişim araçları ve çiftçiden çiftçiye yöntemleri giderek daha yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır (Nassar 2009). Çin Devleti farklı tarım yapısı ile dünyada

11

takip edilmesi gereken bir ülkedir. Çin hükümeti yeni bir tarımsal yayım sistemi kurma çalışmalarına 1970’lerin sonlarında başlamıştır. 1980’lerin ortalarına gelindiğinde, ulusal ölçekte tüm kırsal yerleşim birimlerini ve kasabaları kapsayan geniş bir yayım ağı oluşturulmuştur. Tarım Bakanlığı (TB) çatısı altında, dikey olarak, ulusal düzeyden başlayarak kasabalara kadar uzanan bir yayım sistemi kurulmuştur.

1990’larda tüm birimlerde çalışanların toplam sayısı bir milyona ulaşmıştır. Beş temel çalışma alanı belirlenmiştir. Bunlar; teknolojik denemeler, demonstrasyon, yayım, eğitim ve üreticilere girdi sağlama alanlarıdır. Yayım birimlerinin finansmanı devlet tarafından karşılanmakla birlikte diğer tarımsal yayım sistemlerinin de ortaya çıkmaya başladığı görülmektedir. Bu alanda yer alan diğer önemli aktörler ise AR-GE kuruluşları, özel firmalar ve üretici örgütleridir. Dikey örgütlenmenin en tepesinde Tarım Bakanlığı yer almaktadır. Zaman zaman Milli Eğitim Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı gibi bakanlıklar bilginin üreticiye ulaştırılması için Tarım Bakanlığı ile ortaklaşa veya bağımsız çalışmalar da yapmaktadırlar. Kamu sektörü ile karşılaştırıldığında diğer üç aktörün yaptıkları çalışmaların çok küçük boyutlarda ancak etkili çalışmalar olduğu görülmektedir (Yurttaş 2010).

Güney Afrika’da, tarımsal yayım hizmeti veren kuruluşlar; kamu, sivil toplum kuruluşları, özel sektör ile üniversiteler, kolejler ve tarımsal eğitim veren bazı yüksek okullar tarafından verilen tarımsal eğitim ve yayım hizmetleri, tarımsal yayım ve eğitim ağının temel unsurlarıdır. Güney Afrika’da yayım elemanı çiftçi oranı illere göre değişiklik göstermektedir. Ülkede yaklaşık olarak 55.000 – 60.000 ticari işletme ve 2,4 milyon adet geçimlik tarım işletmesi bulunmaktadır. Kamuda çalışan yayım elemanı sayısı yaklaşık olarak 2800 kişidir. Bu durumda yayım elemanı çiftçi oranı ticari işletmeler için 1:21, geçimlik işletmeler için 1:857, her iki işletme tipi birlikte ele alındığında 1:878 olmaktadır (Anonim 2010). İran’da tarımsal yayım, sistemli bir biçimde, 1950’li yıllardan sonra gerçekleşmiştir. Geçen 60 yıl içerisinde ağırlıklı olarak kamu yayım sistemi hakim durumdadır. Yaklaşım olarak, gelişmekte olan ülkelerde uzun süreden beri uygulanmakta olan, geleneksel “Teknoloji Transferi Yaklaşımı” (hiyerarşik yaklaşım–yukarıdan aşağı) uygulanmaktadır. Son yıllarda çiftçilerin yalnızca pasif bilgi alıcısı konumunda olmamaları gerektiği, onların da bilgi üretimine katkı sağlayabilecekleri anlayışı gittikçe artan bir düzeyde kabul görmeye başlamıştır (Anonim 2011). Kazakistan’da geçmişte tarımsal üretim büyük kolektif işletmelerde yapılmaktaydı (Kolhoz, Solhoz). Her Kolhoz, kendi ihtiyaç duyduğu

12

bitkisel üretim ve hayvansal üretime ait bilgileri kendi bünyesindeki uzmanlar aracılığı ile elde etmekteydi. Sosyalist sistemin çökmesinden sonra, özelleştirme süreci sonunda her kolhoz yüzlerce küçük işletmeye dönüştürüldü. Yayım hizmetine olan ihtiyaç giderek artmış olmasına rağmen, yayım hizmeti alanında paralel gelişmeler sağlanamadı. Yayım hizmetlerinin geliştirilmesi amacıyla uluslararası destek de sağlanmış olmasına rağmen, projeler ile kurulan yayım birimleri, proje bitiminden sonra, merkezi hükümet ve yerel yönetimler tarafından mali olarak desteklenmemiştir. 2005 yılında ülkede üç yayım Merkezi kurulmuştur. Bu merkezlere ve 160 ilçede istihdam edilmek üzere 200 yeni yayım elemanı ile sözleşme yapılmıştır. Böylece, her 650 çiftçiye bir yayım elemanı düşecek şekilde bir kamu yayım teşkilatının oluşturulması yönünde ilk adımlar yakın geçmişte atılmıştır (Anonim 2014).

Mısır’da tarımsal yayım hizmeti sunan birçok kamu birimi vardır. Bunlardan en önemlisi çok sayıda personele sahip olan Tarımsal Yayım Hizmetleri Merkezi Yönetimi’dir. Bunun dışında Tarımsal Araştırma Merkezi ve Tarımsal Yayım ve Kırsal Kalkınma Araştırma Enstitüsü de önemli yayım kuruluşlarıdır. Ayrıca ürün bazında ve özel konularda yapılan projeler çerçevesinde yayım çalışmaları da yapılmaktadır. Bu tür projelerde birim personeli çalışmasına rağmen, projeler sürdürülebilir olmadığından proje süresi tamamlandığında sorunlar yaşanmaktadır. Mısır’da yayım konusunda istihdam edilen personel toplamının 24.000 kadar olduğu tahmin edilmektedir. Bunlardan 14.000 kadarı köylerde görev yapmaktadır. Bunun dışında Başkanlık talimatı ile tarımsal araştırma faaliyetleri ile görevli personelin çalışma saatlerinin % 30 kadarını yayım çalışmaları için ayırmaları istenmiştir (Anonim 2014).

İngiltere’de Tarımsal Yayım hizmetlerini yürüten ADAS (Agricultural Development and Advisory Service) bir kamu kuruluşu iken 1997 yılında tamamen özelleştirilmiştir. İngiltere’de bu yıldan sonra tarımsal yayım için doğrudan bir kamu desteği yoktur. ADAS İngiltere dışındaki ülkelere de ücret karşılığı yayım hizmeti sunmaktadır. İngiltere’de özelleştirmenin, özel yayım hizmetlerinin mali yükünü karşılamakta zorlanan küçük çiftçilerin aleyhinde olduğu ifade edilmektedir.

Danimarka’da yayım sistemi tamamen özelleştirilmiştir. 2003 yılından beri yayım hizmetleri için bir devlet desteği yoktur. Yayım hizmetleri ağırlıklı olarak üretici örgütleri tarafından yürütülmektedir. Hollanda’da uzun bir tarihi geçmişi olan DLV yayım kuruluşu 1993 yılından itibaren özelleştirilmeye başlanmış ve bu süreç 2003

13

yılında 10 yıllık bir süre sonunda tamamen özelleştirilmiştir. Günümüzde Hollanda’daki yayım hizmetleri müşteri odaklı olarak nitelendirilmekte ve daha çok bireysel metotlara ağırlık verilmektedir. Almanya’da değişik eyaletlerde değişik yayım sistemleri ağırlıktadır. Örneğin Baden Württemberg Eyaletinde kamu yayımı ağırlıktadır. Nordrhein-Westfallen Eyaletinde üretici örgütleri yayımı, Mecklenburg-Vorpommern Eyaletinde Bakanlığa bağlı yayım şirketleri, Brandenburg Eyaletinde ise danışmanlık şirketleri ve serbest tarım danışmanları ağırlıktadır.

Macaristan’da 1990 yılından itibaren Tarım bakanlığının yeniden yapılandırılması çalışmaları başlamış, ancak özelleştirme konusunda önemli gelişmeler sağlanamamıştır. Bu ülkede serbest tarım danışmanları için sertifikalandırma işleri devam etmektedir. 2007 yılı itibari ile 700 kadar kişiye danışmanlık kursu verilerek sertifikalandırılmışlardır. Çifçilerin özel danışmanlık şirketlerinden aldıkları hizmetler devlet tarafından desteklenmekte ve bu destek danışmanlara ödenmektedir. Estonya’da 1989 yılında bağımsızlıktan sonra özel aile işletmelerinin kurulmasına paralel olarak yeni bir yayım sistemi oluşturulmaya çalışılmış ve 1995 yılından sonra bu hizmetlerin özelleştirilmesi yönünde adımlar atılmıştır. Bunlar arasında yayımcıların eğitilmeleri ve sertifikalandırılmaları gibi faaliyetler de vardır. Estonya kendi imkân ve ihtiyaçlarına uygun bir Tarımsal Yayım sistemi kurmak çabasındadır. Bu durum Türkiye’deki çabaları anımsatmaktadır.

Litvanya’da Tarımsal Yayım hizmetleri “Ulusal Yayım Servisi” tarafından yürütülmektedir. Bu servis büyük ölçüde kamu servisi niteliğindedir. Ülke geneline yayılan 44 yerel büro ile hizmetlerini yürütmektedir. Polonya’da Tarımsal Yayım hizmetlerinin uzun bir geçmişi olmasına rağmen, 2005 yılında yapılan düzenlemelerle bu hizmetleri veren kuruluşların yeniden yapılandırılması ve görevlerinin belirlenmesi sağlanmıştır. Polonya tarımı günümüzde bir değişim süreci yaşamaktadır. Mevcut durumda kamu yayım sistemi hakimdir. Bulgaristan’da Tarımsal Yayım hizmetlerinden sorumlu olan kuruluş Ulusal Tarımsal Yayım Servisi NAAS dır. Bu servis 1991 yılında bağımsız bir birim olarak düzenlenmiştir. NAAS’ın temel amacı, Bulgaristan tarım sektörünü AB üyeliğine hazırlamak ve Dünya pazarlarındaki rekabet gücünü artırmak olarak belirlenmiştir. Tarımsal Yayım hizmetlerinde kamu Yayım sistemi sorumludur. İsviçre’de ekolojik tarıma büyük önem verilmekte ve Tarımsal Yayım hizmetleri ekolojik tarımı gerçekleştirecek şekilde yürütülmektedir.

1993 yılından önce bu hizmetler diğer birçok Avrupa Ülkesinde olduğu gibi büyük

14

ölçüde kamu tarafından yürütülmekte idi. Bu yılda yapılan bir düzenleme ile yönetimde liberalleşme yapılmış, özel kuruluşlara kontrol yetkisi verilmiştir. Ülkede uygulanan Ekolojik Performans Katalogu (ÖLN), AB tarafından ortaya konulan iyi tarım uygulamaları (GAP) ve Çapraz Uyum (Cross Compliance) kriterlerine paralel bir yapıdadır. Ülke tarım alanlarının % 97 kadarı ekolojik kriterlere göre işlenmektedir (Anonim 2011, Yurttaş 2010, Yurttaş 2011).