Konvan, Uluslararası Masonluk Birliği (A.M.I.) ve Türk Masonlarının

Konvan ya da kongre, çeşitli millet ve ülkelere mensup Masonların bir araya gelerek yaptıkları toplantıdır. Büyük Localar buraya ya kendileri bizzat katılır ya da bir heyet göndererek kendilerini temsil ederler. Bu kongrelerin birincisi 1842’de Washington’da düzenlenmiştir. Uluslararası nitelik kazanması 1845 yılından itibaren

225 _{Apak, a.g.e., s. 117.} 226 _{Apak, a.g.e., s. 129.}

227 _{Gün ve Çeliker, a.g.e., s. 43.}

başlayan kongrelerle Avrupa Masonlarını birbirlerine yakınlaştırma amacı ile sağlanmıştır229_.

A.M.I.’ nin kuruluş fikri İsviçre Alpina Büyük Locasına aittir. Davet üzerine aralarında Türkiye Büyük Maşrıkı’nın da bulunduğu 12 obediyans katılmıştır. 1921’de Cenevre’de yapılan toplantı sonucunda Uluslararası Mason Birliği kurulmuştur230_.

A.M.I. daimi bir şansölyelik231_{, iki yılda bir toplanan konvan ile icrai ve istişari olmak}

üzere iki komiteden oluşur. Konvanlar her defasında başka memlekette ve o memleketin Üstad-ı Azamının başkanlığında toplanır. Maşrık veya Mahfil-i Kebirler konvana delegeler gönderirler ve her toplantı farklı şehirlerde yapılır. İlk defa 4 Aralık 1933’te bir Türk Mason icra komitesinde yer almıştır232_.

A.M.I.’nin kuruluş nedeni, obediyanslar arasındaki ilişkileri geliştirmek ve yeni ilişkiler kurmaktı. Ancak kendini bütün Masonik örgütlenmelerden üstün gören İngiltere Birleşik Büyük Locası A.M.I.’ye karşı çıkmış ve katılmamıştır. Kendisine bağlı olan obediyansların da A.M.I.’den çıkmalarını gerektiğini, aksi taktirde aforoz edileceklerini belirtmiştir. Bunların yanı sıra İkinci Dünya Savaşı’nın yaklaşması, Nasyonalizm, Komünizm gibi otoriter rejimlerin Masonluk üzerinde uyguladıkları baskılar nedeniyle A.M.I. dağılmıştır233_.

Türk Masonlarının katıldığı konvanlar sırasıyla:

Birinci konvan 1921’de Cenevre’de yapılmış ve delege olarak Profesör Muslihiddin Adil katılmıştır.

İkinci Konvan da 1923’te Cenevre’de yapılmış, delege olarak Edvar Löbe katılmıştır.

Üçüncü konvan 1924’te Brüksel’de yapılmış, delege olarak Raşid Erer ve Faik Sabri Duran katılmıştır.

229 _{Mehmet Ali Haşmet, “Mason Konvan ve Kongreleri ve A. M. I.”, Büyük Şark Dergisi, S. 7, (Haziran-}

Ağustos 1932), s. 38.

230 _{“Üstad-ı Azam’ın Açma Nutku”, Büyük Şark Dergisi” Sayı no 8 – 9, (Kanunusani – Şubat 1933), s.}

12.

231_{Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Ritinin bazı yüksek derecelerinde sekreter. Bazı obediyanslarda, sadece}

dış işleri yürütmekle görevli olan büyük sekreter. Bkz: http://www.mason- mahfili.org.tr/sozluk/kelime/sansolye.html, (09.04.2016).

232 _{Raşit, “Harici Münasebatımız Hakkında”, Büyük Şark Dergisi, S. 12, (Eylül – Teşrinievvel 1933),}

s.14, 21.

Dördüncü konvan 1925’te yine Brüksel’de yapılmış, Türkiye Büyük Maşrık’ını Charles Magnette temsil etmiştir.

Beşinci konvan 1926’da Belgrat’ta yapılmış, Dr. Fikret, İhsan Abidin, Sercet Yesari ve Raşid Erer katılmıştır.

Altıncı konvan 1927’de Paris’te toplanmış, Edip Servet, Raşid Erer, İbrahim Necmi Dilmen katılmıştır.

Yedinci konvan 1930’da Brüksel’de yapılmış, Türk Masonluğu Servet Yesari ve Edip Servet tarafından tensil edilmiştir.

Sekizinci konvan 1932’de İstanbul’da yapılmış, Üstad-ı Azam Mustafa Hakkı Nalçacı, Raşid Erer, İsmail Ratip, Mehmet Ali Haşmet ve Feridun Dukakin Türkiye Büyük Maşrık’ını temsil etmişlerdir. Bu konvana 23 millet katılmıştır. A.M.I.’nin yeni icra heyeti seçimleri yapılarak Türkiye de üyeliğe seçilmiştir.

Dokuzuncu konvan 1934’te Lüksemburg’ta yapılmış, Muhittin Osman Omay ve Raşid Erer katılmıştır234_.

İKİNCİ BÖLÜM

CUMHURİYET DÖNEMİNDE MASONLUK

1. 1923-1935 Yılları Arasında Türkiye’de Masonluğun Durumu

Osmanlı döneminde başlayan Mason faaliyetleri Türkiye Cumhuriyetinin kurulması sırasında da devam etmiş, daha önce Mason localarına katılan Türk aydınları Masonlarla ilişkilerini sürdürmüşlerdir. Birinci Büyük Millet Meclisi ve özellikle hükümet üyeleri içinde ve idarede söz sahibi olanlardan pek çoğu Mason localarına üyeydi. Fakat Türkiye’nin henüz yeni bir milli mücadeleden çıkmış olması nedeniyle kökü dışarıda olan yapılanmalar halka sıcak gelmiyordu. Bu yüzden bu dönemde Masonluk faaliyetleri çok büyük bir gelişme gösterememiştir.

1919-1935 yılları arası Türkiye’deki Masonik faaliyetler açısından yeniden yapılanma olarak da algılanabilmektedir. Bu nedenle daha sonra üzerinde duracağımız gibi Masonluğun kendi içinde çalkantıları ve çatışmalarının olduğu bir dönem olmuştur235_{. Masonlara göre bu dönemde, mecliste ve bakanlar kurulunda Masonlar}

önemli bir temsil gücüne sahipti. Bu kişiler Atatürk’ün yanında yer alarak demokrasi ve laiklik temelli yasaların meclisten geçmesi için çalışmışlardır236_{. 1935 yılında Türkiye}

Büyük Millet Meclisi Başkanlık görevinde bulunmuş olan Kazım Özalp ve Mustafa Abdülhalik Renda yüksek dereceli bir Masondular. Ayrıca Bakanlar kurulunda da çok sayıda Mason bulunmakta olup İçişleri Bakanı Şükrü Kaya ve Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras Masondu. Yine Ankara, İstanbul, İzmir valilerinin yanında müsteşar, genel müdür, polis müdürü, jandarma komutanı gibi yüksek kademeye mensup pek çok devlet görevlisi Masondu237_{.Bu isimler dışında Atatürk’ün Cumhuriyetçi kadrosu içerisinde}

yer alan Masonlar arasında Fethi Okyar, Rauf Orbay, Refet Bele, Ali İhsan Sabis Paşa, Başbakan Hasan Saka, Dışişleri Bakanları Bekir Sami Kunduh, Sağlık Bakanları Rıza Nur, Adnan Adıvar ve Behçet Uz, Milli Eğitim Bakanları Reşit Galip ve Hasan Ali Yücel, Ekonomi Bakanı Sırrı Bellioğlu, Milletvekilleri Cevat Abbas, Atıf Bey, Edip Servet Tör, Yunus Nadi, Reşit Saffet Atabinen, Memduh Şevket Esendal, Hilmi Uran,

235 _{Koloğlu, Cumhuriyet Dönemi Masonlar, s. 39.}

236 _{“Cumhuriyet ve Masonluk Paneli”, Tesviye Dergisi, S. 56, (Aralık 2002), s. 48.} 237 _{Soysal, a.g.e., s. 308.}

Tevfik Fikret Sılay, Ahmet Ağaoğlu, Ankara Valisi Nevzat Tandoğan, Belediye Başkanı Süleyman Asaf İlbay, İstanbul Valileri Muhittin Üstündağ, Lüfü Kırdar, Danıştay Başkanı Mustafa Reşat Mimaroğlu, Jandarma Genel Komutanı Galip Paşa, İstiklal Mahkemesi Başkanı Necip Ali Küçaka, Amiral Mehmet Ali Paşa sayılmaktadır238_{. Bu dönemde hükümette yer alan Mason isimlere bakarsak:}

1.1. Tesviye Dergisine Göre Mason Vekiller Listesi (1923 - 1935)