F. YEDİNCİ BÂB: LEFÎF FİİLLER
2.6. MÜELLİFİN ŞERHTE TAKİP ETTİĞİ METOT
2.6.1. Konuları Ele Alış Biçimi
Bu başlık altında, yoğun örneklendirmelerin aksine, şârihin eserini yazarken konuları nasıl ele aldığına dair bilgiler, maddesel ve özet bir şekilde aktarılacaktır. Şârih, eserini kaleme alırken, aşağıdaki hususlara dikkat etmiştir.
98
1. Şârih İbn Hilâl, Merâḥu’l-Ervâḥ adlı eserine, Hz. Allah’a hamd, Efendimiz
(s.a.v.)’e salât ile başlamış ve ardından mukaddime kısmında adını ve nesebini zikretmiştir. Bununla birlikte eserini şerh ettiği Aḥmed b.ʻAlî b. Mesʻûd’u zikrederek ona dua ederek medhedmiştir. Daha sonra eserinin adını ve telif sebebini zikretmiştir.
2. İbn Hilâl, mukaddimesinin son kısmında yer alan örnekte olduğu gibi,
ayrıntılı bilginin nerede bulunabileceğine işaret etmiştir.366
3. Şârih, eserini telif ederken, asıl metin yazarı olan İbn Mesʻûd’un tertibine
uymuş ve bu düzenin dışına çıkmamıştır.
4. İbn Hilâl, Merâḥu’l-Ervâḥ metnini, şerhinin bir parçası gibi kullanmış ve
bazı durumlarda eksiklikleri, bazı durumlarda ise gerekli açıklamaları yaparak, eserini kaleme almıştır.
5. Şerhini kaleme alırken, mantık, uṣûl, tefsir, beyân ve belağat gibi alanlara
da değinmiştir.367
6. Şârih, asıl metinde tanımı verilmeyen bazı kelimelerin tanımlarını yaparak,
bu tanımlar üzerine örnekler vermiştir.368
7. “
ُه
ـق ْو ُل
” (sözü) gibi kelimelerle, açıklayacağı kelimeleri ya da cümleleritekrarlayarak konular arası kopukluk oluşmasının önüne geçmiştir.369
8. Eserinde bir açıklama ya da tahlile yer vereceği zamanlarda, “
، ذا ِله ، َّلا ِل ئ ، َّن ل
ِل
ك
ْو ِن ِه
،
أ
ْي
،
ـي ْع
ِني
،
ِب ْع
نّ
” (Çünkü, olmaması için, bunun için, olduğu için, yani ve anlamına) gibi ifadeleri sıklıkla kullanmıştır.3709. Şârih, eserde geçen ve az duyulan kelimelerin açıklamaya özen
göstermiştir.371
10. Asıl metinde geçen örnek fillerin zamirlere göre çekimlerini yapmaya
gayret göstermiştir.372
366 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 3a. 367 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 10a. 368 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 20a. 369 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 61a.
370 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 2b, 5a, 20a, 22a. 371 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 87b.
99
11. Şerhini kaleme alırken bu alanın önde gelen eseri olan İbn Mâlik’in et- Teshîl, İbn Ḥâcib’in el-Kâfiye, Sîbeveyh’in el-Kitâb, ez-Zemaḫşerî’nin el-Keşşâf ve el-Mufaṣṣal adlı eserlerini sıkça kaynak olarak göstermiştir.373
12. İstişhad bakımından sayısal olarak en fazla istişhâdın temel kaynağı olan Kur’ân-ı Kerîm’den, ardından sırasıyla âlimlerin görüşleri, şiir, hadis-i şerîf, kıraat ve
atasözlerinden istifade etmiştir.374
13. Şerhte kullandığı nahiv ıstılahlarında tek bir ekole bağlı kalmaksızın
çoğunlukla Basra ve Kûfe ekollerine tabi olmuştur.
14. Bazı konuları açıklarken kinâye ve istiʻâre gibi belağat ilmine dair ıstılahları
ustalıkla kullanmıştır.
15. Dikkat dağıtmamak adına, çok fazla kıssa ve rivâyetlere yer vermeyerek
konunun bütünlüğünü bozmamaya gayret göstermiştir.
16. Şârih, görüş olarak katılmadığı kısımlarda “
، باو ص ِب س ل ْي، في ِع ض ، ح
ي ِص لا ، ُزو ُ يَ لا
لا
ج
ِئا
ز
ل ْي
س
ِب و
ْجه
” (Caiz değildir, doğru değil, zayıf, öyle bir kulanımı yoktur) gibi ifadeleri kullanmıştır.37517. Bahsi geçen görüşü desteklediği durumlarda ise “
زا ج ، ٌّي ق ِو ، ّح
ي ُص ، ز ِئا ج
”(caizdir, doğrudur, güçlüdür) gibi ifadeler kullanmıştır.376
18. Merâḥu’l-Ervâḥ metniyle bağlantılı olarak, “
ِب ب ِف
لىا ع ـت لله ءا ش ْن ِإ ُما ُه
ت ُءي
ي ِج
و س
َّللا
ِف
ِفي
” (İnşallah tamamı lefîf bâblarda gelecek ) ve “ِقا ْلْلإا و ِفي ِع ْض َّتلا ِف ّلاإ ِتأ ي
و س
” (İleride"et-Tażʻîf" ve "el-İlḥâḳ" konularında gelecek) örneklerinde olduğu gibi, ileride gelecek
bir konu için önceden işaret edilmiştir.377
19. Asıl metinde geçen bazı ifadelerin neden o şekilde adlandırıldığını sebepleri
ile birlikte açıklamıştır.378
373 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 49a, 50a, 26b, 86b, 15a. 374 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 5b, 25b, 46b, 65b, 70a. 375 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 30a, 42a, 71b, 77b, 79b, 90b. 376 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 26b, 45a.
377 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 33b, 90a. 378 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 79b.
100
20. Şârih, İbn Mesʻûd’un Merâḥu’l-Ervâḥ metninde verilen “
لا ق
” (dedi) gibiifadelerin ḳâillerini belirttiği durumlar bulunmaktadır. Konuya dair “
أ ُبو لا ق
،ْي ِه ـبي و ِس لا ق
نا َّي ح
” (Sîbeveyh dedi, Ebû Ḥayyân dedi) gibi ifadeler örnek gösterilebilir.37921. Şârih, eserinin çoğu kısmında kritik noktalarda yer alan kelimelerin asıllları
ve manaları hakkında açıklamalar yapmıştır.380
22. Özellikle önemli ve vurgulanması gereken noktalarda “
ْم ْعإ ل
” (Bil) gibiifadeler kullanarak dikkat çekmiştir.381
23. İdğam ve kalb yapılan yerlere dair açıklamalarda bulunmuştur.382
24. Eserinin bazı noktalarında, mazi fiil ile karışıklığa sebep olmaması için o
kelimenin meçhul olduğunu belirtmiştir.383
25. Şârih, görüşlerini desteklemek amacıyla uzun alıntılar yaptığı kişiye ait
kelamın son erdiğini ifade etmek için “
ى ه ـت ْـنا
” (Bitti) ifadesini kullanmıştır.38426. Eserinde yer verdiği görüşleri desteklemek amacıyla, şahit gösterdiği
eserleri müellif adlarını zikretmeden “
ِلي
ْس ِه َّتلا
و ِف
” (et-Teshîl adlı eserde) örneğinde olduğu gibi verdiği durumlarda olmuştur.38527. Şârih, bazı durumlarda asıl metinde verilen ifadelerin şahit kısımlarını
açıklamıştır.386
28. Eserini kaleme alırken dikkat ettiği en önemli hususlardan birisi ise, soru-
cevap şeklinde konuyu ele almasıdır.387
29. Şârih, müellifin ele aldığı bazı konularda, o konuya dair ihtilaflı mevzulara
değinmiş ve o konu üzerine farklı görüşlerden istişhâd getirmiştir. Ardından bu görüşleri belirttikten sonra kendi görüşünü aktarmıştır.388
379 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 46a, . 380 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 58a.
381 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 5a, 7b, 20a-20b. 382 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 73b, 74a, 77b. 383 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 60a.
384 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 88a. 385 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 26a.
386 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 33a, 33b, 48b. 387 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 33b, 34a. 388 İbn Hilâl, el-İṣbâḥ ʻala’l-Merâḥ, nr. 4108Y, vr. 39a.
101