Kontrol Edilebilirliği Açısından Giderler

Maliyet giderleri açısından böyle bir ayrıma gidiyorsa iĢletme sorumluluk muhasebesi anlayıĢına göre örgütlenmiĢtir.

Sorumluluk muhasebesi, muhasebe veri ve bilgilerinin örgütsel sorumluluk alanları dikkate alınarak toplanması, iĢlenmesi, raporlanması ve bunlara bağlı olarak yöneticilerin baĢarılarının ölçülmesi esasına dayalı muhasebe sistemi olup; maliyetler, giderler, gelirler, varlıklar ve karın sorumlu yöneticiler itibarıyla izlenmesi ve denetlenmesi biçimindedir (Karakaya, 2010: 1).

Büyük ve çeĢitlendirilmiĢ örgütlerin bir bölüm olarak yönetilmesinin oldukça zor olması nedeniyle, alt bölümlere ayrılarak yönetilmesi ya da yönetilebilir bölümler oluĢturularak yönetilmesidir. Bunlar sorumluluk merkezi olarak, maliyet merkezi biçiminde oluĢturulur. Bu yaklaĢım tarzı, her bölümün bir sorumluluk merkezi olarak ele alınması ve o bölüm çalıĢanları ve faaliyetlerinden, o bölüm yöneticisinin sorumlu tutulması anlayıĢıdır. Bu bölümlemenin esas amacı; gelir merkezleri için gelir, maliyet merkezleri için maliyet, kar merkezleri için karlılık ve yatırım merkezleri için varlıkların edinimi, kullanımı ve kontrolü ile yatırımın getirisinin dikkate alınmasıdır (Kaygusuz, 2005: 218-219).

Uygulama kısmında yer verdiğimiz iĢletme sorumluluk muhasebesini, iĢ hiyerarĢisini oluĢturmuĢ fakat verimli bir Ģekilde sürdürememiĢtir. Verimsizliğin en önemli sebebi ise personel sirkülasyonunun fazla yaĢanmasıdır. Genellikle KKP yapılanmasını tüm tahminlere göre ve profesyonel Ģekilde doğru kurgulayan iĢletmeler bu konuda sıkıntı yaĢamazlar. Anahtar kullanıcılar ve bilgi paylaĢımı bu kurgu için en önemli gereksinimlerdendir.

Kontrol edilebilir maliyet gideri kavramı; bir sorumluluk merkezi yöneticisi kendi sorumluluk merkezinin konusuna giren faaliyetlere iliĢkin ortaya çıkan maliyet giderlerinin satın alınmasından kullanılmasına yetkili kılınmıĢ ise, bu maliyet gideri o sorumluluk merkezi yöneticisine göre kontrol edilebilir maliyet gideridir.

Kontrol edilemeyen maliyet gideri; sorumluluk merkezi yöneticisinin kontrolünde olmayan maliyet giderleridir. Fabrikada üretimden sorumlu bir sorumluluk merkezi yöneticisinin idari binanın giderleri ile ilgili karar verme yetkisinin olması kontrol edilemeyen giderleri açıklayacak bir örnek olabilir.

Maliyet giderleri tüm iĢletme bazında düĢünüldüğünde, aslında tümüyle kontrol altındadır. Üretim sorumluluk merkezi yönetici tarafından kontrol edilen ve idari bina giderlerinin genel müdürün kontrolünde olması bu maliyet giderlerinin kontrollü olduğunu gösterir. Günümüzde bu iĢler kalifiye personellerce gerçekleĢtirilmemesi ve en önemlisi temel muhasebe kavramlarının herkes tarafından bilinmemesi bu iĢlemlerin büyük çoğunluğunun kontrol altında olmadığını gösterir.

Kontrol edilebilirliği açısından maliyet sistemleri; Fili maliyet, normal maliyet, geleceğe dönük maliyetler (standart ve tahmini maliyet) olarak bilinmektedir. ÇalıĢmamızın bu bölümünde sadece kurumsal kaynak planlamasının maliyet muhasebe entegrasyonunu yaptığımız uygulama iĢletmemizin kullandığı yöntemleri anlatacağız.

Kurumsal Kaynak Planlaması maliyet sistemi hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın aslında sistem olarak iki ölçüde ihtiyaç duyar. Firmaların maliyet sistemini fiili ölçümler, fiili maliyet sistemi ve standart maliyet sistemi oluĢturur. Bu sistemler olmadan tek baĢına yöntemler eksik kalacaktır. Çünkü

fiili ölçütler ile gerçek zamanlı verilere ihtiyaç duyan sistemlerin standart maliyet ile hedeflenen verilere de ihtiyacı vardır. Planlanan ve gerçek birbirine ne kadar yaklaĢıyor veya denk düĢüyorsa uygulama o kadar doğrudur.

Uygulama iĢletmesinin kullandığı maliyet hesaplama ve değerleme yöntemlerini konunun anlaĢılması açısından kısaca açıklamak gerekirse :

Standart Maliyet

Standart maliyet, doğru hedeflere ulaĢmak ve faaliyetleri gerçekleĢtirmek için önceden saptanmıĢ ölçütlere göre oluĢturulan maliyet kontrol sistemidir. Bu yöntemde mamullerin maliyetleri önceden saptanmıĢ maliyetlere göre belirlenir. Tahmini maliyetler olması bekleneni ifade ederken standart maliyetler gerçekleĢen maliyetleri ifade eder.

Her mamül için aylık standart giderlerden yararlanılarak hazırlanmıĢ standart fiyatlar oluĢur. Her mamul için fiyat ve miktar standardı saptanır. O mamulün üretilmesi için gereken direkt hammaddenin fiyat ve miktar standardı, direkt iĢçilik için zaman ve ücret standardı ve genel üretim için mamul birimlerine yüklenmiĢ standartların belirlenmesine yarayan sistem kurumsal kaynak planlamasında maliyet muhasebesi modülünde otomatik olarak hazırlanır. KKP aylık olarak yeni standart fiyat belirlemeye yardımcı olur. Bu yöntemle standartlara göre belirlenen ve mamullere yüklenen maliyetler, fiili maliyetlerle karĢılaĢtırılır ve aralarındaki sapmalara göre analizleri yapılır.

Fiili Maliyet

Fiili maliyet sistemi, çeĢitli üretim aĢamalarında fiilen oluĢan maliyetleri esas alarak hesaplayan sistemdir. Ülkemizde en çok uygulanan sistemdir. Uygulama kısmında maliyet muhasebesi entegrasyonunu anlatmaya çalıĢtığımız firma ve birçok KKP kullanan firmada fiili maliyet yöntemini kullanmaktadır.

Fiili maliyet yöntemi gerçekleĢen, tamamlanmıĢ, geçmiĢi yansıtan sistemlerdir. Belli bir dönemde üretilen mamul veya mamul grubunun gerçekleĢen tüm maliyetleri, o dönemde üretilen mamullerin hepsine yüklenir. Genellikle maliyet dönemi bir aylıktır ya da üçer aylık tercih edilebilir. Safha ve sipariĢ maliyet yöntemleri fiili rakamlara dayandığından bu sistemden yararlanır.

Mevzuat açısından kullanıma bakıldığında Vergi Usul Kanununa göre; fiili maliyet yöntemi esas alınmakla birlikte, FĠFO ve Ortalama Maliyet Yöntemi kullanılmaktadır.

Satın alınan Ġlk Madde ve Malzeme stok kayıtlarına alıĢ maliyetleri üzerinden kaydedilir. AlıĢ maliyetlerini elde etmek için ilk madde ve malzemelerin satın alma bedellerine, satın alma ile ilgili olarak yapılmıĢ olan taĢıma, sigorta vb. giderlerin de eklenmesi gerekir. Satın alınan ilk madde ve malzeme, iĢletmede türlerine göre tutulan stok kartlarında izlenir. Üretime gönderilen ilk madde ve malzemenin miktarı ve tutarı, ambar çıkıĢ fiĢleri, ilk madde ve malzeme istek fiĢleri ile izlenir. Bu fiĢler yardımı ile ne miktarda ve tutarda ilk madde ve malzemelerin hangi gider yerlerinde üretim amacı ile tüketileceği belirlenir.

Ġlk madde ve malzeme alımlarında tarih ve partiler itibariyle satın alma maliyetleri farklı olacağından, üretime gönderilen ilk madde ve malzemelerin maliyetinin belirlenmesinde hangi alıĢ maliyetlerine itibar edileceği konusunda karar verilmesi gerekmektedir. Bu karar için stok (envanter) değerleme yöntemlerinden birinin seçilmesi gerekmektedir.

“Envanter çıkarmak, bilânço günü (hesap döneminin son günü) itibariyle mevcutları, alacakları ve borçları saymak, ölçmek, tartmak ve değerlemek suretiyle kesin bir Ģekilde ve müfredatlı olarak tespit etmektir. ġu kadar ki; ticari teamüle göre tartılması, sayılması ve ölçülmesi mümkün olmayan malların değerleri tahminen tespit olunur. Mevcutlar, alacaklar ve borçlar iĢletmeye dahil iktisadi kıymetleri ifade eder.‟‟ (V.U.K. Mad. 186)

Değerleme kavramı; “vergi matrahının hesaplanmasıyla ilgili iktisadi kıymetlerin takdir ve tespitidir.‟‟ (V.U.K. Mad. 258)

Stok değerleme; fiili maliyet yöntemi, ilk giren ilk çıkar yöntemi, son giren ilk çıkar yöntemi ve ortalama maliyet yöntemi olarak ayrılır. Uygulama iĢletmemizin kullandığı Ġlk Giren Ġlk Çıkar yöntemini açıklamaya çalıĢacağız.

Ġlk Giren Ġlk Çıkar (F.I.F.O.) Yöntemine Göre

Ġlk giren ilk çıkar yöntemi (Ġ.G.Ġ.Ç.) Ġngilizce olarak ve ülkemizde en çok kullanımda ismi olan F.I.F.O. „‟First In First Out kelimelerinin baĢ harfleridir. Bu yöntemin uygulanmasında stoğa alınan Ġlk Madde ve Malzeme üretime verilme aĢamasında stoka giriĢ sırasına göre ambardan çıkartılır. Önce satın alınan Ġlk Madde ve Malzeme önce üretime verilir sonradan satın alınanlar, öncekiler üretime verilmeden stoktan çıkarılmaz. Ambardaki stok düzeni de bu uygulamaya olanak verecek biçimde organize edilmelidir.

Bu yöntemin fiili uygulaması için özellikle zaman içerisinde bozulma, çürüme veya verim düĢüklüğü gösterebilecek ilk madde ve malzemeler kullanan iĢletmeler için uygundur.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KURUMSAL KAYNAK PLANLAMASININ MALĠYET MUHASEBESĠ AÇISINDAN ĠNCELENMESĠ

Uygulamaya baĢlanmadan önce araĢtırma için literatür taraması yapılmıĢtır. Literatür taranması öncesinde bulunduğumuz çevredeki iĢletmelerin Kurumsal Kaynak Planlamasına geçme ve sistemi kullanma süreçlerindeki aksaklıklar, eksiklikler sürece dahil olunarak gözlemlenmiĢtir.

X Plastik A.ġ. Kurumsal Kaynak Planlamasının Maliyet Muhasebesi Organizasyonu KuruluĢ Süreci ve Sonuçları Üzerine Uygulama ÇalıĢması için bu bölümde çalıĢmanın teorik kısmında bahsedilen konuların sonucunda iĢletmelerin kurumsal kaynak planlaması ile maliyetlerinin kontrolünü sağlayıp sağlayamadığına, Kurumsal Kaynak Planlamasının dünyada ki en önemli ismi olan SAP KKP kullanan iĢletmemizin maliyet muhasebesi kuruluĢ süreci ve sonuçları açıklanmaya çalıĢılacaktır. Örnek iĢletmemiz maliyet sistemi olarak fiili maliyet sistemini benimsemiĢtir.

Uygulama sürecinde firmanın satın alma, planlama, muhasebe departmanları ile birlikte çalıĢılmıĢtır.

X Plastik A.ġ. 1989 yılında Konya‟da kurulmuĢ olup plastik bazlı inĢaat malzemeleri üretmektedir. Ana faaliyet konusu PVC hammaddesinin iĢlenmesi ile üretilen profil ve plakalardan üretilen mamul ve yarı mamul halinde pencere, panjur, kapı, Polietilen hammaddesinden üretilen her türlü temiz ve atık su altyapı boruları, Polipropilen hammaddesinden üretilen temiz su, sıcak su ve atık su boruları olmak üzere bina içi tesisat boruları, doğalgaz boruları ve bu borulara ait bağlantı ve aksesuarların üretimi, bina dıĢ ve iç cephe yalıtımında, kullanılan XPS ve EPS levha ve blok üretimidir.

ġirket 2001 yılına kadar PVC pencere profili, panjur ve kepenk sistemleri üretimi alanına odaklanmıĢtır. 2001 yılında Siding fabrikası kurularak PVC bina dıĢ cephe kaplaması üretimine baĢlanmıĢtır. 2003 yılında PVC panel, 2004 yılında PVC sandviç panel üretimine baĢlanmıĢtır. 2005 yılında EPS ve XPS üretimi yapmak üzere yalıtım malzemesi fabrikası devreye alınmıĢ, 2006 ve 2007 yıllarında ise bina içi tesisat boruları (atık su, temiz su, sıcak su ve yerden ısıtma boruları) ve altyapı boruları (doğalgaz, içme suyu, korige boru) fabrikaları devreye alınmıĢtır. 2007 yılında Siding fabrikasına yapılan ek yatırımlarla kapı üretimine baĢlanmıĢtır. 2007 ile 2012 yılları arasında önemli yatırımlar hayata geçmiĢtir. 2010 yılında altyapı boru fabrikasının kapasitesi artırılmıĢ. 2010-2012 yılları arasında yalıtım fabrikasında ek hatlar devreye alınmıĢ; hammadde hazırlama ve dağıtım ünitelerinde otomasyon sistemleri kurulmuĢtur. ġirket‟in genel merkezi dıĢında Konya, Ġstanbul, Antalya, Ankara ve Ġzmir‟de olmak üzere beĢ bölge müdürlüğü bulunmaktadır.

Üretim ağını her geçen yıl geliĢtiren, çok uluslu ve ülke içinde de birçok bölgeye ayırılan firma kurumsal bir iĢletmedir. Maliyetlerini, karlılığını, baĢarısını, departmanlar arası iletiĢim ve veri alıĢveriĢini etkin kullanmak isteyen firma 2009 yılında kurumsal kaynak planlaması kullanmaya karar vermiĢtir. GörüĢmeler sonucunda Ģirketin yabancı ortağının varlığının etkisi, uluslararası ve bölgeler bazlı çalıĢması sonucu SAP (Systems, Applications and Products in Data Processing) KKP sistemine geçmiĢtir. Kurumsal Kaynak Planlama (Enterprise Resource Planning – ERP) iĢletmelerde mal ve hizmet üretimi için gereken iĢgücü, makine, malzeme gibi kaynakların verimli bir Ģekilde kullanılmasını sağlayan bütünleĢik yönetim sistemlerine verilen genel addır. SAP Ģirketlerin stratejik planlarını uygulamak, yüksek sistem performansı oluĢturmak, hızlı, etkili karar alma ve önemli iĢ hedeflerini karĢılama konusunda kendilerine özgü iĢ çözümleri sunan yazılımdır. SAP Kurumsal Kaynak Planlama uygulaması, iĢ süreçlerini temel iĢlevlerini ve operasyonlarını standartlaĢtırarak etkili bir Ģekilde kullanmasını sağlamak ve hükmettiği sektöre özgü gereksinimleri karĢılamak üzere X Plastik A.ġ.‟ ye özgü tasarlanmıĢtır.

3.1.Güncel Finansal Yapıya ĠliĢkin Bilgiler

Uygulama iĢletmemizin, ilgili dönem ve bir önceki dönem finansal yapısına iliĢkin verileri inceyecek olursak; brüt satıĢlarından satıĢ indirimlerini çıkardıktan sonra elde ettiğimiz hasılat (Net SatıĢ) rakamı bir önceki yıla göre artıĢ göstermiĢtir. Aynı Ģekilde satıĢlarının maliyetlerininde arrtığı görülmektedir. Hasılatından, satıĢlarının maliyetini çıkardıktan sonra iki farklı yılda da elde edilen iĢletme brüt kar olduğu görülmektedir. Son yılda iĢletmenin önceki yıla göre brüt karında 17.539.600,00 „lık artıĢ gözlenmektedir.

Tablo 2: Faaliyet ile Ġlgili Finansal Veriler Sürdürülen

Faaliyetler 01.01-31.12.201X 01.01-31.12.201X

Hasılat 134,425,480 272,546,811

SatıĢların Maliyeti (-) 126,303,265 246,885,086

Brüt Kar/Zarar 8.122.215 25.661.725

3.2.SatıĢların Maliyeti ve Brüt Karlılık, Esas Faaliyet Karlılığı Genel