Fiili Maliyetlendirme Dönem Ġçi ĠĢlemleri

Bu bölümde fiili maliyetlendirme iĢleminin dönem içi iĢlemlerinin planlanması ve iĢleyiĢi anlatılacaktır.

3.5.1.1.Satın Alma

Satın alma sipariĢine bağlı mal giriĢleri:

Sistemde satın alma sipariĢine bağlı mal giriĢ hareketi yapıldığı zaman, sistem sipariĢ bedeli (mal bedeli ve planlanan ek masraflar) ile malzemenin standart fiyatını karĢılaĢtırır. Aradaki fark fiyat farkı olarak malzeme defterine ve muhasebedeki fiyat farkı hesabına yansır. Eğer mal giriĢi öncesinde ek masraf faturaları sisteme girilmiĢse, mal giriĢ aĢamasında sipariĢ bedeli hesaplanırken girilen fiili fatura değerleri baz alınarak mal giriĢ değerlemesi yapılır. ġirketin tüm ilk madde, ticari malzeme ve duran varlık ihtiyaçları satın alma departmanı tarafından çeĢitli tedarikçilerden fiyat teklifi alma yolu ve buna bağlı üst yönetimin onayı ile gerçekleĢtirilmektedir. SipariĢe bağlı tüm satın almalar sisteme satın alma departmanı tarafından girilmekte daha sonra bu sipariĢler yetkililer tarafından onaylanmaktadır. SipariĢe bağlı mal giriĢi ise gelen irsaliye ile birlikte ambar çalıĢanları tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Fatura geldiğinde ise önce sipariĢi açan satın alma elemanı tarafından miktar- fiyat kontrolü yapılarak sisteme ön kayıt olarak girilmekte ve onaydan geçmiĢ fatura muhasebe tarafından kesin kayda dönüĢtürülmektedir.

3.5.1.2.Fatura GiriĢleri

Sistemde mal bedeli faturaları için, fatura ile sipariĢ arasında fiyat farkı olması durumunda bu fark yine aynı Ģekilde malzeme defterine ve muhasebedeki fiyat farkı hesabına yansır. Ek masraflar ile ilgili gelen faturalar, stok maliyetine eklenmesi gerektiğinden ilgili satın alma kalemleri ile eĢleĢtirilecektir. Bu sayede fatura tutarı ilgili kalemlere dağıtılacaktır.

3.5.1.3.Satın Alma Ġadeleri

Sistemde satın alma sipariĢine bağlı olarak iade iĢlemi gerçekleĢtirildiğinde, sistem sipariĢ bedeli (mal bedeli ve planlanan ek masraflar) ile malzemenin standart fiyatını karĢılaĢtırır. Aradaki fark fiyat farkı olarak malzeme defterine ve muhasebedeki fiyat farkı hesabına eksi olarak yansır. Sonuç olarak bu hareket giriĢ maliyetine eksi olarak etki etmiĢ olur.

3.5.1.4.Fason ĠĢler

Fasoncudan üretilen ürünlerin ve bu ürünlerin oluĢturulması için tanımlanan ara malzemelerin tedariki fason süreç kullanılarak gerçekleĢtirilecektir. Bu iĢleyiĢin malzeme defterine yansıması aĢağıdaki Ģekilde olacaktır.

Fason satın alma sipariĢine bağlı mal giriĢleri:

Sistemde fason satın alma sipariĢine bağlı mal giriĢ hareketi yapıldığı zaman, sistem sipariĢ bedeli ile malzemenin standart fiyatını karĢılaĢtırır. Aradaki fark fiyat farkı olarak malzeme defterine ve muhasebedeki fiyat farkı hesabına yansır.

Fason sipariĢine bağlı mal giriĢ hareketi ile birlikte fason bileĢenlerin sarfiyatı da sistemde yapılacaktır. Sarf edilecek olan bileĢenler, standart ürün ağacından farklılık gösterebilir. Ürün ağacı bileĢen miktarları ve bileĢen olarak kullanılan malzeme kodlarında dahi değiĢiklik olabilir. Ay sonu geldiğinde fiili maliyetlendirmeye konu olacak sarf miktarları fiili sarfiyatların yapıldığı miktarlardır. Malzeme defterinde aylık bazda her malzemenin fason giriĢleri ile ilgili alt seviye malzemelerden hangilerinden ve ne kadar miktarlarda kullanıldığı bilgisi görülebilir. Bu görünüm, fiili ürün ağacı olarak adlandırılmaktadır.

3.5.1.5.Transfer Hareketleri

Malzemeden malzemeye yapılan transfer hareketlerinde gönderen malzemenin fiyatı, transferi alan malzemenin fiyatına etki etmektedir. Bu tip hareketler malzeme defterine yansıdığı için fiili maliyet hesaplamalarında da dikkate alınacaktır. Alan malzemenin fiili maliyet çalıĢmasında aylık fiili ortalama fiyat hesaplanırken gönderen malzemenin fiyatı giriĢ maliyeti olarak transfer alan malzemeye yansıyacağından ortalamaya da etki edecektir.

3.5.1.6.SatıĢ

Dönem içerisinde satıĢ ile ilgili mal çıkıĢ hareketi yapıldığında, sistem ürünün döneme iliĢkin standart fiyatı üzerinden bu hareketi muhasebeye kayıt eder. Ay sonlarında fiili maliyet programının çalıĢtırılması ile birlikte ürünün fiili maliyeti hesaplanır ve fiili maliyetlere göre, satılan malın maliyeti hesaplarına fark kaydı atılır.

3.5.1.7.Dönem Sonu ĠĢlemleri

Fiili maliyetlendirme programı altında çalıĢtırılacak olan programları anlatmak gerekirse;

Tek düzeyli fiyatlandırma programı, dönem içerisinde oluĢan malzeme ile ilgili tek düzeyli farklarını dönem sonu stok ve dönem içi çıkıĢ hareketleri arasında miktarsal olarak oranlayarak paylaĢtırır. Tek düzeyli fiyat farkları sistemde aĢağıdaki Ģekillerde oluĢabilir:

- Satın alma sipariĢine bağlı mal giriĢlerinden oluĢan fiyat farkları, - Fatura giriĢlerinden oluĢan fiyat farkları,

- Transfer hareketlerinden oluĢan fiyat farkları, - Dönem baĢı açılıĢ stoku ile ilgili fiyat farkları, - Kur farkları,

- Yeniden değerlemeden kaynaklanan farklar.

Çok düzeyli fiyatlandırma programı, herhangi bir malzemenin baĢka bir malzemede kullanılması durumunda, alt malzemede oluĢan fiyat farklarını üst malzemeye kullanım miktarları ile orantılı olarak yansıtır. Bu farkları da dönem sonu stok ve dönem içi çıkıĢ hareketleri arasında miktarsal olarak oranlayarak paylaĢtırır.

3.2.1.8. Üretim Maliyetleri Fiili veriler ve Dönem Sonu KapanıĢı X Plastik A.ġ. üretim süreci seri üretim olarak takip edilecek ve maliyetler masraf taĢıyıcıları üzerinde toplanacaktır. Masraf taĢıyıcıları üzerinde planlama iĢlemi ilgili ay için yürütülen maliyet hesaplama çalıĢtırması üzerinden yapılacaktır. Ön maliyet hesaplaması, tanımlanan miktar yapısının maliyetini hesaplamaktadır. Ön maliyet hesaplamasında, ürün ağacı bileĢenleri ve aktiviteler maliyet hesaplama varyantında belirlenen değerleme varyantı kullanılarak değerlenmektedir.

Malzeme giderlerini hesaplamak için, ürün ağacı ile belirlenen malzeme girdi miktarları, değerleme varyantı vasıtası ile seçilen fiyatlar ile çarpılmaktadır. Sistem, diğer üretim maliyetlerini hesaplamak için, iĢçilik ve makina sürelerini değerleme varyantı ile uygunluk içerisinde seçilen fiyatlar ile çarpmaktadır. Hazırlık süresini, maliyet hesaplama parti büyüklüğünü dikkate alarak ürün maliyetine eklemektedir. Sistem maliyet hesaplarken ilgili üretim prosesinin ilgili reçetesini kullanmaktadır. Her iĢlemin masraf yeri ve aktivite türü sırası ile iĢ yerine tayin edilmektedir.

- Fiili Birim Fiyat Yeniden Değerleme - Sapma Hesaplaması

- Masraf Yükleme

Dönem sonu iĢlemlerinde geçmiĢ ay fiili birim fiyatları hesaplanır. Hesaplanan birim fiyatlar üzerinden o ay içinde teyit almıĢ üretim sipariĢleri

yeni birim fiyat üzerinden tekrar değerlenir. (Plan aktivite birim fiyatları 720 ve 730 hesapların plan değerlerinden hesaplanır, fiili birim fiyatlar ise dönem içinde 720 ve 730 hesaplara atılan fiili kayıtlar üzerinden hesaplanır.)

Üretim sipariĢlerindeki plan-fiili arasındaki sapmalar hesaplanır. Sapmalar tüketimden kaynaklanan sapmalar olacaktır. Hem standart fiyat hesaplamalarında hem de fiili tüketimlerde her tür malzeme için standart fiyatlar kullanılacaktır. Malzeme fiyat farklarından oluĢacak sapmalar daha sonra malzeme defteri/fiili maliyet çalıĢtırması sırasında hesaplanacaktır. Olası sapmalar: girdi miktar sapması, ıskarta sapması, parti büyüklüğü sapması vb. Sapma hesaplamaları her dönem sonunda, masraf taĢıyıcısı son teyitlerin girildiğinden emin olduktan sonra, toplu iĢleme yoluyla üretim yeri bazında çalıĢtırılır. Sistem belirtilen üretim yerindeki tüm masraf taĢıyıcıları dikkate alarak, durumlarına göre her biri için sapma hesaplamasını yapar.

Dönem sonlarında yürütülen her masraf yükleme iĢleminden sonra masraf taĢıyıcıları üzerinde kalan bakiyeler ilgili hesaplara yüklenerek muhasebe belgesi oluĢturulur. Sistem belirtilen üretim yerindeki tüm masraf taĢıyıcıları dikkate alarak, sipariĢ durumlarına göre her biri için masraf yükleme kurallarını belirler ve ilgili hesaplara muhasebe kayıtlarını kaydeder. Masraf yükleme sonuçları, malzeme defteri bilgilerini de günceller.

KapanıĢ kayıtları programı, her malzeme ile ilgili daha önceki programlarda hesaplanmıĢ olan fiyat farklarının stoklara yansıtılması ve üst malzemelere yansıtılması ile ilgili gerekli muhasebe kayıtlarını oluĢturur.

ÇıkıĢların değerlenmesi programı, malzeme defterindeki tek düzeyli çıkıĢ hareketleri ile ilgili fiyat farklarını ilgili tüketim hesaplarına yansıyacak Ģekilde muhasebe kayıtlarını oluĢturur. Yukarıdaki programların tamamı çalıĢtırıldıktan sonra, muhasebedeki fiyat farkı hesapları kontrol edilecektir ve bazı durumlarda fiyat farkları hesaplarında bakiye kalması durumunda, bu bakiyenin hangi malzemeden kaynaklandığı incelenecek ve ilgili düzeltme fiĢleri manuel olarak yapılacaktır.

3.6.Karlılık Analizi

X Plastik A.ġ. karlılık analizi uygulaması, brüt karlılık ile bütçe ve fiili raporlamaların yapılmasını sağlayacaktır. Dönem içerisinde kesilen faturalar ile fiili SatıĢ bilgileri karlılık analizi uygulamasına otomatik olarak aktarılacak ve bu sayede bütçe/fiili karĢılaĢtırmaları yapmak mümkün olacaktır. Karlılık analizi veri yapısı, karlılık alanı altında tanımlanan özellikler ve değer alanlarından oluĢmaktadır.

Tablo 10: SAP Yapısal Kurgu

Alan Adı Özellik Açıklama

ARTNR Ürün Malzeme numarasıdır.

FKART Faturalama Tipi

Faturalama belgesi türüdür: Normal satıĢlar, iadeler, konsinye SatıĢları gibi iĢlemler fatura türü ile ayırt edilecektir.

KOKRS Kontrol Kodu X Plastik A.ġ. organizasyon yapısını ifade eder.

VKORG SatıĢ organizasyonu

VRGAR Kayıt Tipi PA veri yapısında oluĢan kaydın kaynağını ifade eder.

VTWEG Dağıtım Kanalı Yurt içi, Yurt dıĢı ve diğer ayrımını ifade eder.

KMMAKL Mal Grubu

VKBUR SatıĢ bürosu Bölgeleri ifade etmektedir. LAND1 Ülke Ülke ayrımını ifade etmektedir.

WERKS Üretim Yeri Depo yerlerini içeren organizasyon birimdir. Özellikler raporlama ve planlama iĢlemlerine baz oluĢturan analiz boyutlarıdır. Değer alanları iĢ özellikler bazında analiz edilen miktar ve tutar verileridir. Veri yapısı oluĢturulurken bazı özelliklerin mutlaka tüm veri yapılarında kullanılması gerekmektedir. Bu özellikler “sabit özellikler‟‟ olarak adlandırılır. X Plastik A.ġ. veri yapısında kullanılacak olan sabit özellikler yukarıdaki gibidir

Değerleme: Karlılık Analizi‟ne yansıyan satıĢların maliyeti ürünün malzeme ana verilerindeki değerleme yöntemine göre belirlenmiĢ olan fiyat üzerinden yapılacaktır.

Fiili veri AkıĢı: ĠĢletmenin karlılık analizi uygulaması kapsamında veri akıĢı aĢağıdaki Ģekillerde olacaktır:

- Bayilere yapılan SatıĢlar; Sistemde merkezden bayilere kesilen faturalar muhasebeleĢtiği anda karlılık analizine de kayıt olarak yansıyacaktır.

- Direkt SatıĢlar; Sistemde merkezden müĢteriye direkt kesilen faturalar muhasebeleĢtiği zamanda karlılık analizine de kayıt olarak yansıyacaktır.