DTÖ’nün yapılanması içinde Anlaşmazlıkların Çözüm Organı ve Ticaret Politikası İnceleme Organı gibi temel organların yanı sıra Genel Konsey bünyesinde faaliyette bulunan alt organlar vardır: Komiteler, Mal Ticareti Konseyi, Ticari – Fikri Mülkiyet Hakları Konseyi, Hizmet Ticareti Konseyi ve Diğer Komiteler.
Komiteler
Genel Konsey bünyesinde faaliyette bulunan çeşitli uzmanlık komiteleri mevcuttur: Ticaret ve Çevre Komitesi, Ticaret ve Kalkınma Komitesi, Bölgesel Ticaret Anlaşmaları Komitesi, Ödemeler Dengesi Kısıtlamaları Komitesi, Bütçe Finans ve Yönetim Komitesi, Diğer Komiteler.
Ticaret ve Çevre Komitesi:
Ticaret ve Çevre ile ilgili 1994 Bakanlar Konseyi Kararı ile oluşturulmuş olan DTÖ Ticaret ve Çevre Komitesi (TÇK), bazı gözlemci uluslararası organizasyonlar ile DTÖ üyelerinden oluşan bir organdır.
TÇK, sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek için çevre ve ticaret arasındaki ilişkiyi ortaya koymaya ve tanımlamaya katkı sağlamak amacıyla faaliyetlerini yönlendirmektedir. Çevre ile ilgili özel bir anlaşma olmamasına rağmen, DTÖ’nün kurallarını kabul etmiş olan üyeler, çevrenin korunmasına yönelik ticari önlemleri de kabul etmişlerdir. DTÖ, Doha Kalkınma Gündemi ve farklı DTÖ organlarında sürdürülen faaliyetlerle, DTÖ’nün kuralları ve uygulama mekanizması ve serbest ticaret hedefiyle, çevrenin korunması katkı sağlamaktadır. Doha Kalkınma Gündemi’nin 31, 32 ve 33. maddeleri, ticaret ve çevre özel görüşmeleri ve Ticaret ve Çevre Komitesi’ne yüklenen bazı görevleri içerir. TÇK’nin iki temel görevi vardır:
• Sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek için çevresel ve ticari önlemler arasındaki ilişkiyi tanımlayarak açıklığa kavuşturmak,
• Sistemin açık, adil ve ayrımcı olmayan yapısıyla uyumlu, çok taraflı ticaret sisteminin hükümleri ile ilgili herhangi bir düzenleme gerekli olup olmadığı ile ilgili tavsiyelerde bulunmak.
Ticaret ve Kalkınma Komitesi:
DTÖ Anlaşmaları ticaret ve kalkınma arasında bir bağlantı görevi görür. DTÖ’nün üyelerinin üçte ikisinden fazlası gelişmekte olan ülkeler statüsündedir. Kasım 2001’de Doha Bakanlar Konferansında, Ticaret Bakanları “Doha Kalkınma Gündemi”ni başlatmıştır. Hong Kong Bakanlar Deklarasyonu’nda da Doha Çalışma Programının kalkınma boyutunun önemi vurgulanmış ve bu boyut anlamlı bir gerçek olarak yorumlanmıştır. Aynı zamanda, ticaretin genişlemesi için gelişmekte olan ülkelerin üretim güçlerini artırmalarına yardım etmek amacıyla Ticari Girişim Yardımı başlatılmıştır.
Ticaret ve kalkınma ile ilgili DTÖ çalışmaları çoğunlukla Ticaret ve Kalkınma Komitesi (TKK) ve En Az Gelişmiş Ülkeler Alt Komitesi aracılığı ile gerçekleşir. 2001’de Doha Raundu’nun başlatılmasından bu yana, ticaret ve kalkınma konuları TKK toplantılarındaki özel oturumlarda görüşülmektedir. Kalkınma sorunları ile uğraşan ve Doha Bakanlar Konferansında kurulan diğer organlar Ticaret, Borç ve Finans Çalışma Grubu, Ticaret ve Teknoloji Transferi Çalışma Grubu’dur. Ayrıca Küçük Ekonomiler Çalışma Programı da oluşturulmuştur. Sıralanan bu faaliyetler ve organların yanı sıra DTÖ’nün diğer organları için de kalkınma ve ticaret en önemli konuların başında gelmektedir. Buna ek olarak DTÖ’nün birçok aktivitesi ticaret hacminin artırılması konusunda gelişmekte olan ülkelere odaklanmıştır.
TKK’nde DTÖ üyeleri, gelişmekte olan ülkelerin ticaretleri ile ilgili konuları ele almakta ve görüşmektedirler. TKK, Doha Müzakerelerinin bir parçası olarak ve DTÖ’nün düzenli bir organı olarak özel kalkınma konularını ele almak için farklı modlarda düzenli olarak toplanır. TKK, DTÖ’nün diğer çok taraflı kalkınma ajansları ile ilişkileri ve DTÖ’deki kalkınma ile ilgili teknik yardımların belirlenmesi ve koordinasyonun merkezi olarak hizmet vermektedir.
TKK çalışmaları kapsamı içinde küçük ekonomiler de vardır. Küçük ekonomiler, dünya ticaretine katılımlarında doğal kaynaklarındaki yetersizlikler ve yetersiz ölçek ekonomileri gibi bir takım zorluklarla karşı karşıyadırlar. Doha Deklarasyonu, küçük ekonomilerin çok taraflı ticaret sistemine entegrasyonu için ticaretle ilişkili önlemler geliştirmek amacıyla tavsiyelerde bulunmak ve sorunları incelemek için Genel Konseyi görevlendirmiştir. Deklarasyonda, bunun, DTÖ üyeleri içinde ayrı bir sınıflama yaratmadan yapılması gerekliliği vurgulanmıştır. 1 Mart 2002’de Genel Konsey’de, küçük ekonomiler Genel Konsey’in daimi gündem maddesi olması, TKK’nin bu konu ile ilgili Genel Konseye düzenli olarak rapor vermesi ve bu konu ile ilgili Özel Oturumlar düzenlenmesini kararlaştırmıştır.
TKK’nin alt organı olan En Az Gelişmiş Ülkeler Alt Komitesi’nin (EAGÜAK) görevi, çalışmalarının temelini oluşturan az gelişmiş ülkeler için özel önem arz eden konular üzerinde çalışmaktır.
EAGÜAK’nin Çalışma Programının kapsamı 2001 Doha Bakanlar Konferansı’nda belirlenmiştir.
Birleşmiş Milletlerin listesindeki 48 az gelişmiş ülkenin 32’si DTÖ üyesidir. Bu ülkelerinde 12’si en az gelişmiş sınıflaması içine girmektedir. Bu ülkeler şunlardır: Afganistan, Butan, Komorlar Birliği, Ekvator Ginesi, Etiyopya, Lao PDR, Liberya, Samoa, Sudan, Vanuatu, Yemen ve Sao Tome & Principe.
Bölgesel Ticaret Anlaşmaları Komitesi:
Bölgesel Ticaret Anlaşmaları, Çok Taraflı Ticaret Sistemi’nin önemli bir özelliği haline gelmiştir.
Bölgesel Ticaret Anlaşmalarının sayısı (%90’ını Serbest Ticaret Anlaşmaları ve kısmi alan anlaşmaları oluştururken, %10’unu gümrük birliği anlaşmaları) istikrarlı bir şekilde artmakta ve görüşmeler çerçevesinde güçlenmektedir. 1948 – 1994 döneminde GATT kapsamında 123 anlaşma bildirilmişken, 1995’ten sonra ise DTÖ’ne 300’den fazla anlaşma bildirilmiştir. DTÖ Genel Konseyi’nin Şubat 1996’da kurduğu Bölgesel Ticaret Anlaşmaları Komitesi’ni (BTAK) işlevleri şunlardır:
• Mal Ticareti Konseyi, Hizmetler Ticaret Konseyi veya Ticaret ve Kalkınma Komitesi için Konsey tarafından kabul edilen usul ve şartnameye uygun olarak anlaşmaları incelemek ve duruma göre daha sonra da gereği için ilgili organa raporunu sunmak,
• Ticaret anlaşmalarının ve çok taraflı ticaret sistemine yönelik bölgesel girişimlerin sistemsel etkilerini ve bunların aralarındaki ilişkiyi belirlemek ve Genel Konsey'e uygun öneriler sunmak.
• Ticaret anlaşmalarının yönetilmesinde gerekli raporlamanın nasıl yapılacağını belirlemek ve ilgili organa tavsiyelerde bulunmak,
• Ticaret anlaşmaları inceleme sürecini geliştirmek ve kolaylaştırmak için yöntemler geliştirmek, BTAK’de anlaşmaların incelenmesi iki amaçla gerçekleştirilmektedir: Bölgesel Ticaret anlaşmalarının şeffaflığını garanti etmek ve DTÖ’nün kuralları kapsamında anlaşmaların değerlendirilmesini sağlamak.
İnceleme süreci, Bölgesel Ticaret Anlaşmalarının taraflarının sağladığı bilgiler temelinde, DTÖ üyelerinin yönelttiği yazılı soruların yazılı cevapları veya BTAK toplantılarında yöneltilen soruların sözel cevapları yoluyla yürütülür. İnceleme süreci tamamlandığında, DTÖ sekreterliği inceleme raporu hazırlar.
Bundan sonra, danışma, tartışma ve istişare süreci başlar ve BTAK tarafından kabul edilen rapor, ilgili üst organa sunularak kabul edilir. “Bölgesel Ticaret Anlaşmaları Şeffaflık Mekanizması” ile ilgili 14 Aralık 2006 Genel Konsey kararının bir sonucu olarak, BTAK’nin çalışmaları önemli ölçüde revize edilmiştir.
Ödemeler Dengesi Kısıtlamaları Komitesi:
Ödemeler dengesinde zorluklar yaşayan ülkeler GATT 1994’teki anlaşma hükümleri ve Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (GATS) çerçevesinde ithalata kısıtlamalar getirebilirler. Ödemeler Dengesi Kısıtlamaları Komitesi (ÖDKK), ödemeler dengesinin sağlanması amacıyla alınan ithalatı kısıtlayıcı tüm tedbirleri incelemek için istişareleri, görüşmeleri, danışma faaliyetlerini yürütür.
Bir üye ödemeler bilançosunu kısıtlamaya yönelik olarak, artırmak istediği var olan önlemleri ve/veya uygulamayı planladığı yeni önlemleri görüşülmek üzere 4 ay içinde ÖDKK’ne iletmelidir. ÖDKK talepte bulunan bu üyeyi görüşme için davet eder. Bu görüşmede, uygulanmak istenen yeni önlemler ve düzeyi artırılmak istenen mevcut önlemlerin, uygulama kriterleri incelenir. İstişareler sonucunda uygulanması uygun görülen önlemler Genel Konsey tarafından öngörülen tavsiyeler çerçevesinde periyodik olarak gözden geçirilir. Gelişmekte olan üye ülkelerden gelecek bu tip talepler, basitleştirilmiş bir takım prosedürler çerçevesinde yürütülür. Gelişmekte olan üye ülkenin Ticaret Politikası İncelemesi, istişare için aynı yıl içinde bir tarih belirlenerek, basitleştirilmiş istişare prosedürü uygulanabilir. Ancak DTÖ kurallarınca tam istişare prosedürünün uygulanıp uygulanmayacağı tartışılarak sonuca bağlanacaktır.
ÖDKK’nın işlerini kolaylaştırmak ve üye ülkelerin istişare sürecindeki prosedürleri anlaması ve uygulayabilmesine yardımcı olmak amacıyla dokümantasyon ve prosedürün yerine getirilmesinde Sekretarya destek verecektir. ÖDKK istişare sürecini, alınan kararları, uygulanan prosedürleri ve vardığı sonuçları, gerekçelerini de belirterek hazırlayacağı raporu Genel Konsey’e sunacaktır.
Bütçe, Finans ve Yönetim Komitesi:
GATT ve DTÖ’nün ortak komitesi olan Bütçe, Finans ve Yönetim Komitesi (BFYK) DTÖ bütçesine üyelerin katkı paylarının hesaplanması ile ilgili tavsiyelerde bulunur. Ayrıca DTÖ faaliyetlerini geçekleştirirken oluşacak giderlerin finansmanı ve bütçelendirilmesi görevini yerine getirmektedir.
BFYK’nin bütçe ve finans ile ilgili tavsiyeleri genel hatları ile şunlardır: DTÖ’nün yıllık faaliyet
ilişkin ülke ticaretine göre oluşturulmalıdır. Bu değerlendirme ve hesaplama yapılırken son üç yılın verileri göz önünde bulundurulmalıdır. Bu veriler de IMF’nin istatistiklerinden edinilmelidir. Katkı payları ülkelerin toplam uluslararası ticaret miktarının %0,03’ü düzeyinde oluşturulmalıdır.
Diğer Komiteler:
DTÖ’nün faaliyetlerinin yürütülmesinde görev alan başka grup ve komiteler de vardır. Bunlar:
• Çalışma Tarafları: Çalışma tarafları DTÖ’ne katılmak için başvuruda bulunan aday ülkelerin, katılımıyla ilgili görüşmelerin ve istişarelerin yapıldığı kurullardır.
• Çalışma Grupları: Çalışma grupları kapsamında iki uzman grup vardır: Ticaret, Borç ve Finans Çalışma Grubu (TBFÇG), Ticaret ve Teknoloji Transferi Çalışma Grubu (TTTÇG). TBFÇG, Doha’da Bakanlar Konseyi tarafından oluşturulan ve üyelere borç ve finans problemlerini en iyi nasıl çözebilecekleri ile ilgili yardımcı olmak amacıyla çalışmalar ve incelemeler yapan çalışma grubudur. Özellikle yaşanan global krizler dolayısıyla borç ve finansman açısından sıkıntılar yaşayan gelişmekte olan ülkelere, bu sorunlarında yardımcı olmak TBFÇG’nun temel çalışma konusudur. TTTÇG, Doha’da Bakanlar Konseyi tarafından oluşturulan ve gelişmiş ülkelerle gelişmekte olan ülkeler arasındaki teknoloji ve ticaret transferi ilişkilerini ve gelişmekte olan ülkelere teknoloji transferini artırmanın yollarını incelemeyi amaçlayan çalışma grubudur.