Mitingler ve Söylemleri
Hilâl gazetesine göre, Şarkî Rumeli Vilayeti’nde mitingler düzenlenmesine öncülük edenler, Konsevatur Fırkası mensuplarıdır. Bunlar, mitinglerine ilk olarak Bulgar Kimnazya Mektebi’nin hükümet tarafından kapatılmasını bahane ederek başlamışlardır. Gazete bu konudan, “Hâl-i Hazır” başlığıyla yayımladığı bir haberde şu şekilde bahsetmiştir;
“Şu son günlerde vilayetimizin ahval-i umumîyesi kesb-i garabet etmeye başlamıştır. Bulgar (Kimnazya) mektebinin şakirdanının öteye beriye dağılması meselesinden meydana çıkan mitingcilik modası vilayetin her tarafına sirâyet ederek birkaç günden beri ihbarat yalnız mitingciler havadisatına muhasır kalmaktadır.
Mitingcilerin bu yolda çoğalmasıyla eğriye doğruya mitingler akd eylemeleri hususunun ehemmiyetle telakki olunması muhtemel ise de hele dâhil vilayette hiçbir hüküm ve tesiri olamadığını temin edebiliriz.”275
Gazete, aynı haberin devamında bu mitinglerin sebeplerinden; “Filibe’de ve
İslimye’de (Kimnazya) mekteplerinin hükümet tarafından kapatılması ve Karlova kaymakamının azl olunması umumî ve hususî içtimalar vukuuna sebebiyet verdiği gibi bazı mahallerde bunlara karşı protestolarda bulunmak üzere halk toplanmış.”276 ifadeleriyle bahsettikten sonra bu mitingleri, “Vel hâsıl inzar-ı amade acaibat-ı
272 N. Kuyucuklu, Balkan Ülkeleri, s. 33.
273 Liberalizm: Sosyalizme karşı bir anlayış besleyen, ferdin hürriyetlerinin genişletilmesi ve devletin müdahale haklarının daraltılması ile oluşacak serbestliği savunan siyasî ve iktisadî bir doktrindir. Bkz. Hayri Bolay, Felsefi Doktrinler Sözlüğü, Ankara 1990, s. 146-147.
274 Hilâl, 6 Nisan 1884, nr. 17, s. 1. 275 Hilâl, 16 Mart 1884, nr. 14, s. 1. 276 Hilâl, 16 Mart 1884, nr. 14, s. 1.
garabet çoğalıp vilayetin her tarafında miting komedyası oynanmaya başlanmıştır.”277
diyerek yorumlamıştır. (Bkz. Ek:11)
Konservatur (İttihatçı) Fırkası mensuplarının 9 Mart 1884’te düzenledikleri bir başka mitingin haberi ise gazeteye şu şekilde yansımıştır:
“Geçen Pazar günü (Lokmuroğ?) tiyatrosunda akd olunan mitingde memleketimizin muamelat-ı ahz ve itasından ve ahaliden alınan vergilerle mahkemelerin ahval-i hazerasından bahs olunacağı beyanıyla bir gün evvel davetnameler dağıtıldığından Müslüman, Rum ve Bulgar milletlerinden ve şehrimizin ticaran ve esnafından bir hayli zevat hazır bulunmuşlardır.
Önce güzel sözlerle başlayan müzakerat sonradan büsbütün başka bir hal almıştır.
Mezkûr miting riyasetinde en muteber çiftçilerimizden Çernoz Meski yani (Kara Topraklı Efendi) intihap olunup mumaileyh memleketin ahvaline tamamen hakim olduğundan belediye meclislerinin sui’-idare ve muamelatından ve kadastro vergisinin tevzii [dağıtma] ve taksiminde edilen yolsuzluklardan ve tahsil memurlarının cebr ve şiddetlerinden ve muhakemenin durumundan bahs edince hazirun tarafından şiddetle alkışlandı.
…Fakat asıl mitingi cem [toplama] eden Konservaturlar konuşmanın devamına meydan vermeyerek beyan-ı mülazahata başlamışlar vilayetimizin hal ve mevkii siyasîyesinden bahisle Bulgaristan Emareti’ne ilhak edecek vakitlerin hulul
[gelip çatma] ettiğini beyan ve garip garip mütalaat dermeyan eylemişlerdir.
Bundan sonra karışan miting ciddi bir karar ittihazına muvafık olamayıp dağılmıştır.
…Bu mitinglerde politika yapılmayarak, ahaliyi fakr u zarurete [şiddetli
yoksulluk] iten şu kadastro vergilerinin tadil [değişiklik] ve tenziline [indirim] ve
muhakem ile belediyelerin tanzim ve ıslahına çare aranmasını arzu ederiz.”278
277 Hilâl, 6 Nisan 1884, nr. 17, s. 1. 278 Hilâl, 16 Mart 1884, nr. 14, s. 1.
Gazete bir başka haberinde, vilayet idaresinin ıslahı için mitingler
düzenlemeye başlayan Konservaturların, zaman geçtikçe sertleşerek Bulgaristan ile birleşme amacına yöneldiklerini ve artık İttihatçılar ismini aldıklarını ifade etmiştir279
. Gazeteye göre, Konservatur (İttihatçı) Fırkası mensupları, Aleko Paşa’nın Şarkî Rumeli Vilayeti valiliğine atanmasından sonra, ona karşı yaptıkları bin bir türlü iltifat ve her türlü gayretleri neticesinde memurluk elde etmişlerdir280. Bunlar, eskiden beri ticaret ve sanat ile uğraşan ve hükümet idaresinden haberleri olmayan kimselerdir. Fakat uykularında dahi hayal edemeyecekleri güç ellerine geçince, ne yapacaklarını şaşırmışlar, kendilerinden küçük olanları ezmeye ve büyük olanlara ise itaatsiz davranmaya başlamışlardır. Bu durumun diğer memurlara da sirâyet etmesi ve memurların birbirleri aleyhinde konuşmaya başlamaları üzerine hükümet idaresinin zaafa uğradığını düşünen Aleko Paşa, bunları memuriyetten uzaklaştırmıştır 281
. Nitekim memuriyetten uzaklaştırılanlar Konservaturlar (İttihatçılar) Fırkası’na geçmişler ve bundan sonra memuriyette kalanlara düşmanca davranmaya başlamışlardır282
.
Konservaturlar (İttihatçılar), memuriyette kalanları, “Karlıyoni” yani “Hükümetliler” ismiyle yâd etmişlerdir. Konservaturların, “Hükümetliler” ismiyle yâd ettikleri, 1883’te ki Umumî Vilayet Meclisi seçimlerini kazanarak iktidar olmuş ve memuriyetleri ellerine geçirmiş olan Aleko Paşa taraftarı liberallerdir283.
Memuriyette kalanları, iktidardan düşürme yolunun, halkı onlara karşı isyan ettirmekten geçtiğini düşünen Konservaturlar (İttihatçılar) bunun için sık sık mitingler düzenlemişler ve halkı bu yolla aldatarak amaçlarına ulaşmaya çalışmışlardır284
. Yine, Hilâl gazetesinin verdiği bir habere göre, kuvvet ve nüfuzlarını kaybeden Konservatur (İttihatçı) Fırkası mensuplarının, eski güç ve iktidarlarını ele geçirmek için yaptıkları, mitingler düzenlemekle sınırlı kalmamıştır. Gazetenin bu konuda verdiği haber şu şekildedir;
279 Hilâl, 30 Mart 1884, nr. 16, s. 1. 280 Hilâl, 6 Nisan 1884, nr. 17, s. 1. 281 Hilâl, 6 Nisan 1884, nr. 17, s. 1. 282 Hilâl, 30 Mart 1884, nr. 16, s. 1. 283 Hilâl, 30 Mart 1884, nr. 16, s. 1. 284 Hilâl, 30 Mart 1884, nr. 16, s. 1.
“Kuvvet ve nüfuzlarının bu suretle inkisarı kendilerinin hırs ve zevklerini
tezyid [artırma] ve takviye edip kaybettikleri memuriyetlere geçenlere ve bu yolda mahrumiyetlerine sebep olanlara kin ve garez peyda ettiler.
Artık bu zamandan itibaren daire-i hükümette bulunanlara hasmane nazarla bakmaya başlayıp evvelki nüfuz ve iktidarlarını tekrar ele geçirmek için her yöne müracaat eylediler.
Bazı taraflar müttehir anını iğfal ile daire-i intihaba sokularak Meclis-i Umumî Vilayet’e aza sıfatıyla duhule muvaffak oldular. Mecliste tuttukları politika daima hükümete karşı bulunmaktan ibaret olup hükümet tarafından icrası talep olunan hususatı reddederek kabul edenlerin efkârını tervic ve reylerini tasvip etmediklerinden ve hâlbuki kendileri birkaç menfaatperestten ibaret kalıp meramlarına nail olmak için ekseriyet-i arayı [oyların çoğu] kazanamadıklarından şiddetli mübahase [konuşma] ve mücadelelerle nihayet müzârebelere [vuruşma,
kavga] kadar kalkıştılar.”285
Konservaturlar (İttihatçılar) Fırkası, Aleko Paşa’nın memuriyetten uzaklaştırdığı kimselerden oluştuğu için Aleko Paşaya karşı muhalefet etmiştir. Özellikle, Aleko Paşa’nın valilik süresinin bitmesine yakın dönemde düzenledikleri mitinglerin sayısı artmış ve bu mitinglerde Aleko Paşa’nın valilik süresinin uzatılmaması yolunda söylemlerde bulunmuşlardır. Hatta halkı, Aleko Paşa’nın valilik süresinin uzatılmaması için onun aleyhinde şikâyete teşvik etmişlerdir. Fakat halk, yine Hilâl gazetesinin verdiği habere göre, şikâyete tevessül etmemiştir286.
Bu arada, 12 Nisan 1884’te valilik süresi dolan Aleko Paşa’nın yerine Gavril Paşa atanmıştır. Liberallere karşı olan Gavril Paşa, Umumî Vilayet Meclisi’ni tatil etmiş ve yerine yeni seçimler yaptırmıştır. Bu seçimlerde her iki parti de Şarkî Rumeli Vilayeti’nin Bulgaristan ile birleşmesi konusunu işlemişler fakat Konserva- turlar (İttihatçılar) Fırkası çoğunluğu elde ederek iktidar olmuştur287. Böylelikle, Aleko Paşa döneminde düzenlemeye başladıkları mitingler bir anlamda başarıya ulaşmıştır.
285 Hilâl, 6 Nisan 1884, nr. 17, s. 1. 286 Hilâl, 13 Nisan 1884, nr. 18, s. 1. 287 Hilâl, 14 Eylül 1884, nr. 39, s. 1.
Konservatur (İttihatçı) Fırkası mensupları, iktidar olunca hükümet ve yeni vali Gavril Paşa lehinde hareket etmişler, çıkacak olaylardan çekindiklerinden birleşme konusunda zamanın henüz erken olduğunu belirterek düzenledikleri mitinglere bir süre ara vermişlerdir288. Bu yüzden kendilerine “sahte birleşmeciler”
de denilmiştir. Konservaturların (İttihatçılar) bu şekilde davranması Hilâl gazetesinin
“…Vuku bulan mitingleri yapanların maksad-ı esasileri zahirde göründüğü gibi Bulgaristan ile Vilayetimizin ittihadı olmayıp külâh kapma yarışından ibarettir.”289
şeklindeki ifadelerini de haklı çıkarır niteliktedir.
1885 yılına gelindiğinde ise, hükümet olan ve memuriyetlerin çoğunluğunu ellerinde bulunduran Konsevaturlar (İttihatçılar), Şarkî Rumeli Vilayeti’nin Bulgaristan ile birleşmesi fikrini açıktan açığa işlemeye başlamışlardır. Bundan sonra mitingler yerine meclis azaları, memurlar ve askerlerin de katıldığı yortular (şenlikler) düzenleyerek, fikirlerine resmilik kazandırmışlardır. Belediye bahçesinde düzenledikleri bu yortularda, belediye binasını Bulgar bayraklarıyla süslemişler ve “Türkleri kahredelim.” şarkıları söyleyip, Bulgar marşları çalarak eğlenmişlerdir290
.