Konferanslar ve OEEC’nin Kuruluşu

Sovyetler Birliği’nin plana karşı ilk tepkisi olumsuz oldu. Sovyetler Birliği, planın Truman Doktrini’nin değişik bir hali olduğu düşüncesindeydiler. Molotov Paris’ten ayrılır ayrılmaz Sovyetler Birliği, doğu Avrupa devletlerinin Marshall Planı’na katılmasını engelledi.¹⁶⁵ Sovyetler Birliği’nin bu emellerinde bir bakıma haklı gerekçeleri vardı. ABD Ekonomi Bakan Yardımcısı William Clayton, Bevin’den Sovyetler Birliği’nin, yardım almak istiyorsa Avrupa politikasını değiştirmesi gerektiğini iletmesini istemişti. Onlara göre Sovyetler Birliği’nin esas görevi, Batı Avrupa'nın yeniden kalkınması için hammadde sağlamaktı. Buna razı olursa plana dâhil edilebilecekti.166

Sovyetler Birliği de ABD yardımını, bir nevi emperyalizm olarak görüyordu. Batı Avrupa ülkelerindeki komünist partilerden de plana karşı bir kampanya başlatmaları talebinde bulundu. Sovyetler Birliği; 10 Temmuz’da Bulgaristan, 11 Temmuz’da Çekoslovakya, 14 Temmuz’da Macaristan, 25 Temmuz’da Yugoslavya, 4 Ağustos’ta Polonya ve 26 Ağustos’ta Romanya ile karşılıklı ticaret antlaşmaları yaptı. SSCB’nin bu çabalarının amacı doğu Avrupa'da ekonomik birlik kurmaktı. Bu ikili anlaşmaların sonucu olarak, yedi ülke arasında “Komünist İstihbarat Bürosu (Cominform)” kurulmuştur.167

Ancak Rusların propagandalarına rağmen ABD, Avrupa’ya yardım konusundaki ısrarını sürdürmüştür.168

2.2.1. Konferanslar ve OEEC’nin Kuruluşu

ABD ve İngiliz yetkilileri, 12 Temmuz 1947’de, Paris’te ikinci bir konferans düzenlemeye karar verdiler169

. Toplantıya, Avrupa ülkelerini ve bu konuda olumsuz tepki aldıkları Sovyetler Birliği’ni de davet ettiler. Sovyetler Birliği ise talebi reddetti. Avrupa'da 16 ülke konferansa katıldı. Avusturya, Belçika, Danimarka, Fransa, Yunanistan, Portekiz,

164 Tolga Tören, “Marshall Planı ve Türkiye: Tarım, Sulama, Ulaştırma, Madencilik, Özel Sektör, Emek Hareketi, Savunma ve Gündelik Yaşam Örnekleri”, Birinci İktisat Tarihi Kongresi Tebliğleri-2(Marmara Üniverisitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi), İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 2007, s. 467.

165 John Lewis Gaddis, Soğuk Savaş-Pazarlıklar, Casuslar, Yalanlar, Gerçek, (Çev. Dilek Cenkçiler),

İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008, s. 37.

166 Akalın, a.g.e., s. 126-127.

167

Erhan, “Ortaya Çıkışı ve Uygulanışıyla Marshall Planı”, s. 282.

168 Revers Opie, “Amerikan Yardımı ve Kalkınma Meselesi (16 Kasım 1953 günü Siyasal Bilgiler

Fakültesi’nde verilen bir konferansın metnidir)”, (Çev. Cemal Mıhçıoğlu), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 8(1), 1953, s. 90.

169

49

İngiltere, İrlanda, Lüksemburg, İtalya, İzlanda, Hollanda, Norveç, İsveç, İsviçre ve Türkiye konferansta yer alan devletlerdi.¹⁷⁰

Konferans, Marshall Planı’ndan faydalanacak ülkelerin ihtiyaçlarını belirleyecek bir rapor hazırlama kararı aldı. Raporların hazırlık safhasında ABD, büyük ölçüde etkili oldu. ABD’nin müdahaleleriyle, raporun kapsayacağı bilgiler hakkında prensip kararları alındı. Raporların hazırlık aşamasında, her ülkeye 13 sorudan oluşan formlar gönderildi. Bu sorular, ülkelerin 1938-1951 yılları arasındaki üretim, tüketim ithalat gereksinimleri, ihracat yapabilme düzeyleri, kendileri için gerekli olan teçhizat bilgilerini kapsıyordu. Bu soru formlarına verilen cevapların inceleme aşamasında, plandan faydalanacak olan ülkelerin, ABD’den 28-30 milyar dolar talep ettiği belirtilmişti. Ancak ABD, ortalama 15 milyar dolar civarında bir yardım düşünüyordu. Bu uyuşmazlığın ardından, raporlar yeniden ele alındı. Para talebi 18 milyar dolara kadar düşürüldü.171

22 Eylül 1947’de, Paris Konferansı’na katılan ülkeler arasında, “Avrupa Ekonomik İşbirliği Konferansı” adıyla yeni bir konferans yapıldı. Konferansta, kabul edilen Avrupa Kalkınma Planı (European Recovery Plan, ERP) ABD’ye sunuldu. Plan 3 Nisan 1948’de Dış Yardım Kanunu ile birlikte kabul edildi.172

Ayrıca, Konferansa katılan ülkelerin temsilcileri, Avrupa'nın acil ihtiyaçlarını tespit etmek ve gidermek amacıyla bir örgüt kurmayı kararlaştırdılar. Bu örgüt, ABD‘nin istediği biçimde oluşturulacaktı.173

Öte yandan bu ülkeler arasında, “Avrupa Ekonomik İşbirliği Sözleşmesi (Convention for Eureopean Economic Co-Operation, CEEC)” yapıldı¹⁷⁴. Bu sözleşme ile 16 Nisan 1948’de “Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (Organization of European Economic Co-operation,

170 Bülbül, a.g.e., s. 28; Plana katılan bu ülkelerin II. Dünya Savaşı’ndan gördükleri zarar yaklaşık olarak 172 milyar 398 milyon lira tutmaktaydı. Bkz.: Marshall Planı ve Siz, s. 1; Daha sonra Almanya da plana dahil edilmiştir. Bkz.: BCA, BÖKMEK, 030.1.0.0/61.378.9.

171 Akalın, e.g.e., s. 127.

172

Tören, a.g.m., s. 467-468; Avrupa'yı Kalkındırma Planı’nın çok detaylı hazırlanmış bir program olduğu söylenebilir. Truman Kütüphanesi’nden alınan dönemin gizli belgelerinden birine göre; bu programın amacı, sadece Avrupa'nın üretim kapasitesini arttırmak değildi. Aynı zamanda Avrupa'nın kendi ayakları üzerinde durabilir hale gelmesini sağlamaktı. Planda, yalnızca Avrupa'nın üretim kapasitesinin arttırılması yeterli görülmüyordu. Avrupa'yı kalkındırmayı amaçlayan bu program, aynı zamanda döviz akışını da düzenlemeyi öngörüyordu. Bkz.: TRL, OD, MP, Certain Aspects of the European Recovery Problem, ca. July 1947. Subject File, Clifford Papers, www.trumanlibrary.org (26.11.2012).

173 Tören, a.g.m., s. 468.

174 Pelin Güney, “Marshall Planı: Avrupa Birliği’nin İnşasında Amerikan Harcı”, Ankara Avrupa

50

OEEC) kuruldu¹⁷⁵. Bu teşkilatın görevi, üye ülkelerin ekonomik kalkınmasını temin etmek maksadıyla kararlar almak, hazırlanacak programların tetkikini yapmak, bunlar hakkında fikir alışverişini gerçekleştirmek, üye ülkeler arasında bir koordinasyon sağlamak, ilk zamanlardan itibaren her bir devlete yapılması planlanan yardım miktarını tespit etmek ve ihtilaflı konular arasında bir bağlantı oluşturmaktı.176

ABD kongresinde çıkarılan bir kanunla da bu yardımlardan faydalanabilmek için OEEC’ye katılma ve daha sonra ABD ile iktisadi işbirliği yapma zorunluluğu getiriliyordu. Türkiye de aynı anlaşmayı, 4 Temmuz 1948’de imzalamıştır.177

OEEC’nin kurulmasından sonra, ABD ile ilişkileri düzenleyecek bir kuruma ihtiyaç duyulmuştu. Bu nedenle ABD’de de Avrupalı devletlerarası ilişkileri düzenleyen “İktisadi İşbirliği İdaresi (Economic Co-operation Act, ECA)” adlı bir teşkilat kurulmuştur.178

ECA, Marshall Planı’nı denetlenme merkezi görevindeydi. Marshall Planı’na dâhil ülkeler ile ABD arasındaki bağlantı konumundaydı. OEEC içerisinde meydana getirilen teknik komiteler tarafından hazırlanan ve her ülkenin ihtiyacını içeren raporlar, ECA’ya gönderilmekteydi. ECA, OEEC den gelen raporları inceleyip, üzerinde değişiklik gereği hissederse bunları düzeltip, ABD Kongresi’ne sunmaktaydı.¹⁷⁹ Raporların çerçevesi ve kapsayacağı bilgiler, ABD tarafından belirlenmiş, hatta ABD’li uzmanların müdahalesiyle raporların kapsamı hakkında prensip kararları alınmıştı. Alınan kararlar ile raporun kapsadığı unsurlar şöyleydi:

1- Her memleketin, karşılaştığı güçlükleri yenmek için sarf ettiği çabalar ve diğer Avrupa ülkelerinin kalkınması için yaptığı hizmetler,

2- Her memleketin belirlenen dört yıl içerisinde esas kaynaklarını ve üretim güçlerini geliştirmek için sarf edeceği çabalar,

3- Üye ülkelerin açık kalan ihtiyaçlarını karşılamak için yakacak, enerji, çelik, gıda maddeleri, nakil vasıtaları, ödeme araçları ve benzeri türde ihtiyaç duydukları yardım,

175 Selda Kıraç; Buket İlhan, “Avrupa Birliği Oluşum Süreci ve Ortak Politikalar”, Milli Eğitim Dergisi, (188), 2010, s. 192.

176 Güler, a.g.m., s. 221.

177 Güldamla, a.g.e., s. 19.

178 Sbarounis, a.g.m., s. 84.

179

51

4- Bu yardımları en aza indirebilmek ve uluslararası ticareti yeniden kurarak dünya refahının gelişmesinin temini için ne gibi tedbirler alınması gerektiğiydi.180

İşte bu sistemli ve düzenli işlenen mekanizmadan dolayı, istenen yardımlar ve bunların kullanım alanları, Kongre’nin onayından önce belirlenmekteydi. Kabul edilmesinin ardından ECA’nın onayı ve kontrolü altında uygulamaya konmaktaydı. ECA, kamu kuruluşu değildi. İş adamlarından kurulu bir örgüttü. Böyle bir yakın ilişki içerisinde olmasının nedeni ABD sermayesinin Avrupa pazarına doğrudan girebilmesini sağlamaktı.181

Ayrıca ECA’nın bünyesinde, ABD’nin ithalat açığını kapatacak bir kurum kurulmuştu.182