KOBİ yöneticilerinin ve KOBİ’lerde her düzeyde çalışan personelin beceri ve niteliklerinin geliştirilmesi, firma performansını arttırmak açısından anahtar rol oynayan konulardan biridir. Sınırlı kaynaklarla, hızla değişen ve yeni gelişen pazarlara uyum sağlamak zorunda olan KOBİ’lerde yönetim becerilerinin ve yönetim kalitesinin arttırılması, özellikle önemlidir.
Araştırmalar, eğitim hizmeti tüketmek ile KOBİ performansı arasında bir ilişki olduğunu göstermekle birlikte, dünyada, “Eğitim hizmeti tüketen KOBİ’ler mi gelişir?” yoksa, “Ancak gelişmiş KOBİ’ler mi eğitim için kaynak ayırabilir?” sorularından hangisinin daha geçerli olduğu konusunda tartışmalar sürmektedir.
OECD verilerine göre, firma kapanma hızlarının en yüksek olduğu işletmeler grubu, en küçük ölçekli firmalardır ve eğitim desteği sağlayarak, firmaların ilk 3 yıldaki kapanma oranları %30’lardan %10’lara indirmek mümkündür. (Akay ve Dağdeviren vd., 2003:16)
Tablo 12’de görüldüğü üzere, küçük firmalarda kapanma oranı, büyük firmalardaki kapanma oranının yaklaşık iki katı düzeyindedir.
Tablo 12
İngiltere’de 1990-1995 Yılları Arasında Firma Kapanma Oranları
ÖLÇEK (Çalışan Sayısı) KAPANMA ORANI (%)
0-9 35,1 10-19 27,1 20-49 27,4 50-99 24,3 100-199 16,5 200-499 18,3 Kaynak: Akay ve Dağdeviren vd., 2003:16
Ülkelerdeki karar vericiler genellikle, ekonomik ve sosyal gelişime sağladığı katkı nedeniyle büyüme ve gelişme eğilimi olan KOBİ'leri desteklemeyi hedeflemektedirler. Hayatta kalma süresinin yanı sıra, büyüme ve gelişme eğilimi
veya potansiyeli olan KOBİ'leri belirlemekte kullanılan bazı kriterler şu şekilde sıralanabilir:
– Ürün, pazar veya teknolojide önemli bir atılım yapmış veya yapmakta olan firmalar,
– Sahipleri ve yöneticileri gelişme ve büyüme fikirlerini, vizyon ve stratejilerini somutlaştırmış, bunları gerçekleştirmek için aktif kaynak ve yardım arayışı gösteren firmalar,
– İhracat yapmak için somut adımlar atmış veya hali hazırda ihracat yapmakta olan firmalar.
KOBİ'lerde yönetimi, daha geniş anlamı ile "işi/firmayı" geliştirme süreci, hem firmanın hangi gelişim evresinde olduğuna (kuruluş, büyüme, duraksama, vb.), hem de firmanın kendisine özgü özelliklere bağlı olacaktır. Bu nedenle, her KOBİ’nin eğitim ihtiyacı ve talebi farklı düzey ve türlerde gerçekleşecektir. KOBİ’lerin eğitim almaya yönelik özgül nedenleri şu şekilde sıralanabilir:
– İş sahibi ve yöneticilerin uzun süredir eğitim almadıklarını fark ederek bir şeyleri kaçırma korkusuna kapılması,
– İş sahibi ve yöneticilerin kendi yaklaşımlarını teyit etme ihtiyacı, – Yeni bir sorun veya fırsatın ortaya çıkması,
– Rakiplerden kaynaklanan baskı,
– Çevre koşullarında, fırsat veya tehditler oluşturan önemli değişiklikler olması, – Müşteri, tedarikçi ve diğer paydaşlardan gelen değişiklik talebi,
– Aile işletmelerinde nesil değişiminden kaynaklanan baskı, – Yönetim ekibinin hırs ve hedeflerini tatmin etme isteği, – KOBİ'lere yönelik imkan ve kaynaklardan yararlanma isteği.
Eğitim ihtiyacının talebe dönüşmesi, bir işletmenin ihtiyacı olan eğitim programlarına ücret ödeyerek katılma isteği göstermesi ve bunu gerçekleştirmesidir. İşletmeler eğitim ihtiyaçlarını kaynak kişilerden veya kurumlardan, ücret ödeyerek
eğitim hizmeti satın alarak giderebilirler. İşletmelerin bir diğer seçeneği ise, kendileri tarafından tespit edilen eğitim ihtiyacının, kendi işletme mekanları içinde, kendi elemanları tarafından, diğer çalışanlara, iş başında veya işletmenin eğitim için ayırdığı bir mekanda eğitim verilerek giderilmesidir.
Mevcut araştırmalar, küçük firmaların büyük firmalara oranla daha az düzeyde eğitim imkanlarından yaralandığını göstermektedir. “ABD Çalışma İstatistiklerine göre, 500’den fazla çalışanı olan firmalarda, çalışan başına haftalık formal eğitim süresi 0,29 saat iken, 50-100 kişi çalıştıran işletmelerde bu rakam 0,18 saattir. İngiltere'de ise, 10 kişiden az çalışanı olan küçük firma yöneticilerinin firma dışı eğitimlerden yararlanma oranı %37 iken, büyük firmalarda bu oran %82'ye yükselmektedir” (Akay ve Dağdeviren vd., 2003:17).
KOBİ'lerin eğitimden yeterli düzeyde yararlanamayışının nedenlerinden birisi, asimetrik bilgilenme ve eğitimin yararları konusunda bilinçsiz olma sorunu ile ilgilidir.
Bir başka neden, KOBİlerin genel karakteristiğini oluşturan, "kısa vadeli düşünme" alışkanlığına dayanmaktadır. Bilindiği üzere eğitim, sonuçları kısa vadede firma performansına yansıyabilen bir yatırım türü değildir.
Eğitime yatırım yapmadaki başka bir çekince, eğitilen personelin, eğitimini işletme başarısına yansıtacak süre ile işletmede kalmayıp, eğitimin sağladığı avantajı kullanarak başka işletmelere transfer olabileceği düşüncesi ile ilgili olabilir.
Eğitimin işletmeye olan maliyetinin yüksekliği de önemli bir engel olarak ortaya çıkmaktadır. Tedarikçi işletmeler için, birim maliyetler, grup eğitimi yapıldığında ve eğitime katılanların sayısı belirli bir düzeye ulaştığı zaman, düşük olabilmektedir. Büyük işletmelere yönelik grup eğitimleri tasarlamak, bu açıdan daha kolay görünmektedir. Küçük firmalara yönelik eğitim programlarında ise, ekonomik etkinlik açısından, birden fazla firmayı bir araya getirme, dolayısıyla farklı ihtiyaç ve talepleri olan kişilerden oluşan gruplar kurmak söz konusu olmaktadır. Bu da, tedarikçinin eğitim programının kapsamını, genel konulara yönelik hazırlamasına neden olmakta, başka bir deyişle, tek tek katılımcı her firmaya özgü konuların irdelenmesine imkan bırakmamaktadır.
kısa vadeli düşünme alışkanlığı, eğitilen personelin başka işletmelere transfer olabileceği düşüncesi vb. nedenlerle, KOBİ'lerde eğitim ihtiyacı varolmasına rağmen, yeterli talebe dönüşmemektedir. İhtiyacı hissederek talebe dönüştürmek isteyen KOBİ'ler de eğitim maliyetini karşılamakta zorlanmaktadır. Bu eksiklik, ulusal stratejilerin oluşturulması için bir platform oluşturmaktadır. Birçok ülkede, tedarikçi firmaları da kapsayan "aracı-intermediary” kurumlardan ve çeşitli destek programlarından yararlanılması, bu stratejinin bir parçasıdır.
Aracı kuruluş gibi çalışarak ya da bu tür kurumlaşmaları destekleyerek eğitim için finansal destek/sübvansiyon sağlama, başka bir deyişle “kamu müdahalesi” için yeterli gerekçe (pazar kusuru) olup olmadığı konusu da araştırmacılar tarafından tartışılmakta olan bir konudur. Ancak, gelişmiş ülkelerde dahi, kamunun kısmi finansal desteği/sübvansiyonu olmaksızın KOBİ’lerin eğitim ihtiyaçlarını karşılamalarının güç olduğu kabul edilen bir gerçektir. (Akay ve Dağdeviren vd., 2003:16-18)
Türkiye'de KOBİ'lere yönelik eğitim konusundaki çalışmalar, esas itibariyle tüzel kişiliğe haiz KOSGEB kurumu tarafından gerçekleştirilmektedir. KOSGEB’in eğitim desteğine ilişkin mevzuat, eğitim destek programları ve genel hususlar araştırmada aşağıda verilmiştir.
2.3. KOSGEB TARAFINDAN KOBİLERE VERİLEN EĞİTİM