Kimyasal Kavramı ve Kimyasal Tehlikeler

Tehlikeli maddeler; “patlayıcı, parlayıcı, kolay yanıcı, yakıcı, zehirli, mikrop bulaştırıcı,

radyoaktif, aşındırıcı, kendi kendine tutuşan, ıslandığında yanan ve diğer tehlikeleri oluşturan” maddelerdir. Bu nedenle tehlikeli maddelerin üretilmesi, saklanması, nakliye edilmesi veya atık olarak çıkarılıp yok edilmesi esnasında gerekli önlemlerin alınmaması sonucu küçük olayların yanı sıra büyük afetler de meydana gelebilmektedir (Karaburun ve Demirci, 2009: 27). Bunun sonucunda da o bölgenin ve o bölgede yaşayan insanların büyük zararlar görmesi kaçınılmaz olacaktır. Bu da bizi tehlikeli maddelerin sebep olduğu risklere yönlendirmektedir. Bu riskler çoğunlukla dikkatsizlik ve gerekli önlemlerin alınmamasından kaynaklanmaktadır. Ancak aynı anda ve hızla yayılabilecek zararların oluşması açısından tehlikeli maddeler insanları öldürmek için bir silah olarak da kullanılmaktadır. Genelde bu kullanım şekli savaşlarda ve terör saldırılarında gerçekleşmekte ve saldırılardaki öncelikli hedefler bu maddelerin bulunduğu yerler olarak belirlenmektedir (Milli Eğitim Bakanlığı, 2011).

2.2. Tehlikeli Madde Çeşitleri

Tehlikeli maddeler kimyasal, biyolojik, radyolojik(radyasyon) ve nükleer maddeler olmak üzere 4 ana başlıkta toplanmaktadır. Bu başlıklar tek tek içerik olarak aşağıda açıklanacaktır.

2.2.1. Kimyasal Kavramı ve Kimyasal Tehlikeler

“Kimyasal kavramı; kimyaya ait, kimya ile ilgili veya kimyevi anlamlarına gelmektedir. Kimyasal tehlikeler ise; canlılar üzerinde “tahriş edici, yakıcı, felç edici veya öldürücü etkileri olan, deri, solunum veya sindirim sistemi yoluyla bünyeye girebilen gaz, sıvı ya da katı” şekildeki (toksik özelliği olan) zararlı maddelerin oluşturduğu tehditlerdir” (Özceylan Aubrecht ve Coşkun, 2014: 3). Bu tehditler 3 ana başlıkta yer almaktadır.

1. Kimyasal Savaş Ajanları; tüm canlılar üzerinde zehirleyici etkilerinden dolayı

kullanılabilecek olan ve öldürme, yaralama veya besin kaynaklarına zarar verme gibi amaçlara yönelik yapılan katı, sıvı ve gaz halindeki zehirleyici kimyasallardır (MEB, 2011).

Kimyasal savaş ajanları saldırganlar tarafından en sık tercih edilen tehlikelerin başında gelmektedir. Tercih edilmelerinde önemli rol oynayan özellikler ise; üretimlerinin basit, ucuz, az dahi olsa epey etki etme özelliğine sahip, zehirleme gücünün oldukça yüksek, renksiz, kokusuz ve havadan ağır olmasıdır. Ayrıca yapıları sağlamdır. Kolay taşınır ve

29

kolay kontrol edilirler. Bütün klasik silahlara uyumludurlar. Havaya, suya ve diğer maddelere karşı oldukça dayanıklıdırlar. Bu özelliklerden dolayı fark edilmeleri oldukça zordur. Bu maddelerin bazıları birkaç dakikada etkisini gösterirken bazılarının ise 2 ila 48 saat arasında etkisi ortaya çıkmaktadır (MEB, 2011).

Kimyasal savaş ajanları çeşitli yollarla insanlara bulaşmaktadır. Eğer “buhar”, “gaz” veya “aerosol” halinde ise solunumla vücuda aktarılmakta, “katı partiküller” veya “sıvı

partiküller” halinde ise deri aracılığıyla geçmekte, yiyecek ve içeceklere bulaşmışsa da

sindirim aracılığıyla insana nüfuz etmektedirler. Hava koşulları, ajanların performansını iyi veya kötü yönde etkilemektedir. Bu nedenle de kimyasal savaş ajanları için meteorolojik şartlar büyük önem taşmaktadır (AFAD, 2015).

Kimyasal savaş ajan çeşitleri;

Sinir Ajanları; Sinir ajanları, organofosfatlı bileşikler sınıfına girmektedir. İlk olarak Sinir sistemine tesir ederek vücut kaslarını felç ederler. Daha sonra solunum ve dolaşım sistemini durdururlar. Son olarak da ölüme sebebiyet verirler. Sıvı ve gaz şeklindedirler. Renkleri yoktur. Ayrıca kokusuzdurlar. Sinir ajanlarının herhangi bir duyuyla algılanması oldukça zordur. “Solunum”, “sindirim” ve “deri” aracılığıyla vücuda girerler. Ayrıca deri yolu ile alınmasından ziyade solunum yolu ile vücuda alındığında etkisini daha çabuk göstermektedir. Sinir ajanları, kimyasal savaş ajanları içerisinde en etkin olanıdır. Sinir sistemini kötü yönde etki altına aldıkları için sinir ajanları olarak isimlendirilmişlerdir. Sinir ajanı çeşitleri; “Uçucu sinir ajanları” “Tabun GA”, “Sarin

GB”, “Soman GD” dir. Gaz halindedirler. Solunum aracılığıyla vücuda aktarılırlar.

“Kalıcı sinir ajanları” “VX”, “VR–55”, “Goman” dır (MEB, 2011).

Yakıcı Ajanlar (Vezikanlar); Yakıcı ajanlar, kimyasal savaş ajanları içinde en yaygın

olanlarındandır ve diğer bir adı da kabarcık gazlarıdır. Cilt, solunum organları, sindirim sistemi ve gözleri etkilemektedir. Yakıcı ajanların, etkisi hemen anlaşılmayabilir ve uzunca bir müddet sonunda ortaya çıkabilmektedir. Çoğunlukla sıvı ve buhar olarak bulunurlar. Yağlı bir yapıları vardır. Vücuda deri ve solumun yolu aracılıyla girerler. Etkileşim gerçekleştiğinde “cildi, gözleri ve solunum organlarını” yakar akabinde de içi “1–1.5 litre” “irin ve iltihap” toplayarak oldukça zarar verici yaralar oluşturur. Oluşan yaralar ölümcül olmamaktadır. Fakat iyileşme süreci oldukça uzun ve zordur. Yaralar tedavi edilmediği takdirde iltihap oluşması sonucu ölümlere yol açabilmektedir. Bu

30

ajanlar eğer saf ise kokusuz ve renksizdir. Saf halde olmayanlar ise “hardal”, “sarımsak”, “sardunya”, “bayır turpu”, “ıtır” veya “acı badem” kokusunda olur ve renkleri de kahverengiye kadar değişebilmektedir (AFAD, 2015).

Kan Zehirleyici Ajanlar; vücut hücrelerinin kanda bulunan oksijeni almalarını engelleyerek “kan ve dokular” arasında “O2 ve CO2” değişimine zarar verirler. Böylece vücut hücreleri arasındaki oksijen iletimi engellenmiş olurlar ve bu durum da en çok beyin, kalp, karaciğer gibi yüksek miktarda oksijene ihtiyaç duyan organlara zarar verirler. Bu zararlar; felç, solunum yetmezliği ve kalp durması şeklinde baş göstermektedir. Çoğunlukla gaz veya buhar halinde bulunur ve vücuda solunum yolu ile alınmaktadır. Oldukça uçucudurlar ve etkileri 15-18 saniye içinde ortaya çıkmaktadır. Yüksek miktarda kan zehirleyici ajana maruz kalınırsa 5-8 dakika içinde ölümle sonuçlanabilmektedir. Kan zehirleyici ajanların en yayın kullanılanları; “Hidrojen

Siyanür (AC)”, “Siyanojen Klorür (CK)”, “Potasyum Siyanür (KCN)”, “Sodyum Siyanür (NaCN)”, “Karbon monoksit” ve “Arsin (SA)”dir (MEB, 2011).

Boğucu Ajanlar; solunum yolu aracılığıyla vücuda girmektedirler. Bunun sonucunda

“solunum yolları ve akciğerleri” tahrip ederler. Akciğer ödemine ve akciğerin sıvı ile dolmasına sebep olarak 4 saat sonra oksijen yetersizliğine bağlı ölüme neden olurlar. Gözlemlenen etkiler ajanın türüne göre hızı veya gecikmeli olarak değişebilmektedir. Bu gazlar çok uçucudur ve çoğunlukla renksizdir. Boğucu gazlar genelde “yeni biçilmiş

çayır”, “çürümüş saman” ve “mısır püskülü” gibi kokarlar. Boğucu ajanların en yaygın olanları: “Klor (Cl)”, “Fosgen (PG)”, “Difosgen (DP)”, “Klorpikrin (PS)” şeklindedir (AFAD, 2015).

Kapasite Bozucu Ajanlar; bu tip ajanlar eğer aşırı dozda kullanılmaz ise geçici etkiler

gösterirler. Çoğunlukla ölümcül değildirler ve “merkezi sinir sistemi” hasarına sebep olurlar. Daha çok zarar vermek amaçlı kullanılmaktadırlar. Kapasite bozucu ajanların sıkça kullanılanları; “3-Qüinüklidinil Benzilat (BZ)”, “Fentaniller ve diğer opiatlar”, “Liserjik Asid Dietilamid (LSD)” dir (MEB, 2011).

Kargaşa Kontrol Ajanları; bu ajanlar insanların gözlerinde, solunum yollarında ve

ciltlerinde geçici olarak olumsuz etkiler oluşturup bunları işlevsiz hale getirmektedirler. Bıraktıkları etkiler oldukça kısa bir süre içerisinde meydana çıkmaktadır. Bu tip ajanlar genelde “güvenlik güçleri” tarafından insanları kontrol edebilme amaçlı kullanılırlar.

31

Katı veya sıvı olarak bulunabilirler. Genelde havada küçük damlacıklar şeklinde dağılırlar. Etkileri 30 dakika içerisinde kaybolur. Kargaşa kontrol ajanlarının sıkça görülenleri; “2-Klorobenzalmalononitril (CS)”, “Klorasetofenon (CN)” dur (MEB, 2011).

Kimyasal silah; kimyasal savaş ajanlarını dağıtma amaçlı kullanılan cihaz veya özel

silahlardır. Kimyasal Silah Kullanıldığında oluşan belirtiler genelde; kişilerde oluşan fiziksel güçlükler (bulantı, kusma, görme güçlüğü gibi), bölgelerde oluşan farklı yağ ve su damlaları, sebepsiz hayvan ölümleri veya hasta hayvanlar, alışılmadık değişik kokular olarak belirlenmektedir (AFAD, 2015).

2. Toksik Endüstriyel Kimyasallar; kimyasal maddeler birçok farklı şekilde insanlar

tarafından kullanılmaktadır. Su arıtma işlemleri, tarım faaliyetleri ve ilaç sektörü gibi daha birçok alan örnek oluşturmaktadır. Endüstriyel kimyasallar çoğunlukla olumlu gelişmeler sağlasa da yanlış kullanıldığında çok büyük felaketlere de yol açabilmektedir. Toksik endüstriyel kimyasallar; “üretim”, “depolama”, “taşıma veya

imha” kademelerinde tehlike yaratabilirler. Bu nedenle de İnsanlar için sağlık sorunları

veya ölüm, ev ve eşyalara aşırı boyutlarda zarar gibi tesisin bulunduğu çevredeki yerleşim alanları için büyük riskler taşımaktadır (AFAD, 2015). Bu aşamalara çok dikkat edilmeli kimyasalların yayılmasına engel olunmalıdır. Ayrıca bu kimyasallar “kara”, “deniz”, “demir yolu” üzerinden ve boru hatları aracılığı ile büyük miktarlar olarak aktarılmaktadır. Toksik endüstriyel maddeler en sık hastane, atık tesisi, üretim tesisi ve laboratuvar gibi yerlerde görülmektedir (MEB, 2011).

3. Evsel Kimyasallar; Birçok kişi evlerinde günlük işlerini yaparken evsel

kimyasallarından faydalanmaktadır. Ev kimyasallarının çoğu da içerisinde endüstriyel kimyasal madde barındırmaktadır. Evsel kimyasallar çoğunlukla temizlik ürünlerinde, bahçe işleri ve böcek önleyicilerde, mobilya üretimlerinde ve daha benzer birçok alanda kullanılmaktadır. Bu nedenle kullanımı sırasında çok dikkatli olunmalı ve bazı kurallara uyulmalıdır.