İhtiyaçların Planlanması

İhtiyaçların planlanması ilk olarak proje gerekçesinin belirlenmesiyle başlamaktadır. Burada oluşturulması amaçlanan sistem proje olarak adlandırılmaktadır. İlerleyen aşamalarda yapılan çalışmalar alt başlıklar halinde sunulacaktır.

5.2.1.1. Proje Gerekçesi

Türkiye’de Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer Afetler adına özel olarak bir karar destek sistemi projesinin bulunmadığı, var olanların ise daha çok doğal afetler üzerine yoğunlaştığı ve KBRN ayağının çok yeterli olmadığı incelendiğinde anlaşılmaktadır.

Bunun üzerine bu proje Kimyasal Biyolojik Radyolojik ve Nükleer (KBRN) alanında yaşanan veya yaşanacak olan olaylar ya da daha büyük çaplı afetler için, ilgili yerlerden verileri toplayarak, düzenleyerek, güncelleyerek, analiz ederek ve sonunda da birtakım sonuçlar sunarak son kullanıcıya karar vermede destek olmak adına hazırlanmıştır. En temel ifade ile KBRN acil müdahale durumlarında yer alan ilgili kurum ve kuruluşlar için sonuçları değerlendirerek ne yapılması gerektiğine karar verme konusunda destek sağlamaktadır.

5.2.1.2. Fonksiyonların Belirlenmesi

Bu proje hazırlanırken bazı farklı ülkeler tarafından kullanılan yazılımlar incelenmiş ve yazılım fonksiyonları oluşturulurken bu programlardan destek alınmıştır. Bunlar; “ARGOS” (Danimarka DEMA), “CATO” (Avrupa Topluluğu), “HAZUS-ALOHA” (Amerika FEMA) ve son olarak “RODOS” ( Avrupa Komisyonu) olarak sıralanmaktadır. Burada dünya çapındaki ülkeler bazında yapılan araştırmalar sonucunda en yaygın kullanılan ve erişilebilir olan yazılımlar oldukları için bu dört program tercih edilmiştir. Ayrıca Türkiye’de bulunan AYDES yazılımı da gözden geçirilmiştir. Aşağıdaki Tablo 1’de bu programların karşılaştırılması gösterilmektedir.

82 Tablo 1

Programların Karşılaştırılması

Fonksiyon ARGOS CATO H-MH ALOHA RODOS AYDES

Olay Kaydı Evet Evet Evet Evet Evet

Arşiv Evet Evet Evet Evet Evet

Kullanıcı Evet Evet Evet Evet Evet

Veri İzleme Evet ^{Doz Ölçüm}

Verileri Hariç Doz Ölçüm Verileri Hariç Doz Ölçüm Verileri Hariç Yalnızca CBS Verileri

Analiz Evet ^{Doz Ölçüm}

Analizi Hariç Doz Ölçüm Analizi ve Kirli Bomba Senaryosu Hariç Doz Ölçüm Analizi Hariç Yalnız Hasar Tespiti Analizi

Haritalar Evet Evet Evet Evet Hayır

İletişim Evet Evet Evet Evet Evet

Tehlikeli Madde Rehberi

Evet Evet Evet Evet Hayır

Bu tablo, en solda sıralanan 8 fonksiyonun seçilen 4 yabancı ve 1 türk yazılımın hangisinin içerisinde yer alıp almadığını göstermektedir. Bir nevi yazılımlar arası karşılaştırmayı temsil etmektedir. Görüldüğü üzere AYDES yazılımı diğerlerine oranla daha az fonksiyonu karşılamakta ve isteklere cevap verme konusunda zayıf kalmaktadır. Oluşturulacak yazılımın fonksiyonları bunlara bağlı olarak şu şekilde sıralanmaktadır;

 Bu yazılım bir kullanıcıları ilgilendiren bölüm içerecektir.  Bu yazılım bir tehlikeli madde rehberi içerecektir.

 Bu yazılım bir olay kaydı giriş ekranı içerecektir.

 Bu yazılım geçmiş olayları gösteren bir arşiv bölümü içerecektir.  Bu yazılım bir kurumlar arası ve içi iletişim kutusu içerecektir.  Bu yazılım bir anlık veri izleme özelliği içerecektir.

 Bu yazılım analiz değerlerini gösteren bir ekran içerecektir.  Bu yazılım bir harita ekranı (risk haritası) içerecektir.

Kullanıcı; Bu bölüm içerisinde kullanıcının adı, soyadı, kullanıcının yetki seviyesi,

83

Tehlikeli madde rehberi; Bu bölüm içerisinde KBRN Maddeleri ile ilgili alt özellikler

ve bu maddelere karşı uygulanacak müdahale şekli, kullanılacak müdahale gereçleri ve tehlikeli maddelerden korunma yolları açıklamalı olarak yer alacaktır. Örneğin; kimyasal savaş ajanları- sinir ajanları- soman- bulantı kusma deride kızarıklık gibi belirtiler- radyakmetre ve dozumetre cihazlar ile ölçüm- koruyucu eldiven maske bot kılıfı elbise kullanımı- sığınaklara gitme temiz giysi giyme gibi korunma yolları şeklinde sıralanacaktır.

Olay kaydı; Bu bölüm, saha da yapılan çalışmalardan elde edilen verilerin kullanıcılar

tarafından manuel olarak girilmesine olanak sağlayacaktır. Bu bölüm; olay tanımı, tehlikeli madde türü, yapılan müdahale şekli ve yapan müdahale ekibi, elde edilen ölçümler gibi bilgileri içerecektir.

Arşiv; Bu bölüm KBRN ile ilgili olayların geçmişe dönük bilgilendirmesini yapacaktır.

Olayları tarihsel olarak sıralayacak ve yaşanmış olayların incelenmesine olanak tanıyacaktır. Böylece benzer olanlar karşılaştırılacaktır.

İletişim; Bu bölüm acil müdahale durumlarında entegre olması gereken ilgili kurum ve

kuruluşlar arasındaki hızlı iletişimi sağlama amaçlı tasarlanmıştır. İletişim kolaylığı sağlayacaktır.

Veri izleme; Bu bölüm verilerin toplanması, düzenlenmesi, sorgulanması ve

güncellenmesi amacıyla tasarlanmıştır. Bölüm içerisinde Coğrafi Bilgi Sistemleri tabanlı veri alımı, hava araçları ve uydu üzerinden görüntü alımı ve meteorolojik istasyonlardan izleme verilerinin toplanması gibi özellikleri barındırmakta ve gözlem yapılmasını sağlayacaktır. Herhangi bir değişiklik fark edildiğinde ise uyarı sinyali verecektir.

Analiz; Bu bölümde elde edilen verilerden gerekli analizler yapılarak havadaki

yoğunlaşma değişimi, tehlike oranını, oluşan serpinti ile kirlilik olasılığı gibi sonuçlar elde edilecektir. Yapılacak analizler kirli bomba senaryosu, gıda doz modelleri, atmosferik dağılım modelleri gibi modellere dayanacak ve bunlara bağlı olarak gerçekleşen hasar tespiti, yer seçimi gibi özellikleri de içene alacak sonuçları grafiksel olarak ifade edecektir.

84

Haritalar; Risk taşıyan bölgelerin ya da kuruluşların harita ve raporlarını içerecektir.

Bu harita ve raporlar; Türkiye’de bulunan nükleer santraller, petrokimya endüstrileri, ilaç firmaları ya da radyasyon, nükleer veya kimyasal maddelerle çalışan kurumların risk harita ve raporları şeklinde olacaktır.

Bu kısmın çıktısı kısa bir fonksiyon listesidir. İlerleyen çalışmalarda bu fonksiyonların geliştirilmiş ve daha açıklanmış hali detaylı olarak anlatılacaktır.