Grubu ya da toplumu yönlendiren bütün liderlerin yapılaşmış bir kişilikleri vardır. Liderlerin sahip oldukları kişilik yapıları içinde yetiştikleri toplumsal ve kültürel faktörlerce şekillenmektedir. Kişilik yapılarının bilinmesi ya da incelenmesi grup ya da toplumlara amaç ve hedefler belirleyip onları harekete geçiren liderleri anlamamızı kolaylaştırır. Lider ve liderlik analizi için bilmemiz gereken insanların kişiliklerinin oluşumunda etkili olan temel faktörlerdir. Kişilik ve kişiliği oluşturan temel faktörlerin bilinmesi sadece liderlik için değil aynı zamanda takipçileri için de önemlidir. Çünkü takipçilerin kişilik yapıları lideri benimseyecek ve destekleyecek nitelikler taşımalı ki lideri benimsesinler. Kısaca, liderin ve takipçilerinin kişilik yapıları ve olgunluk düzeylerinin, belirlenen amaç ve hedefleri kolayca benimseyip gerçekleştirecek düzeyde olması gerekir.
İnsanların duygu, düşünce, değerlendirme, yorum, tutum ve davranışlarının oluşmasında ve şekillenmesinde hem doğuştan sahip oldukları özelliklerin hem de toplumsal değerlerin ve inançların etkisi oldukça fazladır. Bu fikirden hareket ederek sosyal psikologlar şu düşünceyi ileri sürmüşlerdir. İnsanlar kalıtsal ve çevresel faktörlerin eseridir.
İnsanlar, kişilik yapılarına göre tutum ve davranışlar sergilerler ve sergilenen davranışlar sayesinde çevrelerinde olumlu ya da olumsuz etkiler yaratırlar. Liderler de kişilik yapılarına bağlı olarak davranışlar sergiledikleri için insanları etkilemede sergiledikleri davranışların rolü çok büyüktür. Liderler olumlu davranışlar sergilemek zorundadırlar. Aksi durumda liderlikleri grup ya da toplum tarafından sorgulanmaya başlanır. Liderlik, bir etkileme sürecidir. Etkilemede ise pozitif tutum ve davranışların rolü oldukça fazladır.
Benlik yapıları ve karakterleri oluşmuş insanların işletmelere ve toplumlara liderlik yapma şansları çok fazladır.
Grup başarısında liderlerin kişilik özelliklerinin ne kadar etkili olduğu konusunda yapılan bir çalışmada şu sonuç alınmıştır. Kendine güvenen, samimi,
baskılı ortamlarda duygusal kontrolünü kaybetmeyenlerin yönettikleri insanların performanslarının, saldırgan, bencil, otoriter tutum ve davranış sergileyenlerin emrinde çalışanların performansından daha yüksek çıkmıştır (Chidester, Helmreich, Gregorich and Geis, 1991). Bu araştırmanın sonucunu şöyle yorumlayabiliriz. Kişilik yapıları dengeli olanlar, sakin ve kendileri ile barışık kimselerdir. Sakin ve kendileri ile barışık olanların çevrelerindeki insanlarla kolay iletişim kurarlar ve onların başarılı olmalarını sağlayabilirler.
2.5.1 Liderin kişiliğinin oluşmasında etkili olan faktörler
Liderlerin kişiliklerini içinde yaşadıkları toplumun temel özelliklerinden ayrı ele alıp değerlendirmek mümkün değildir. Çünkü liderler çevrelerinin değer, inanç ve yargılarına göre gelişimlerini tamamlarlar. Ancak daha sonra köklü değişimlere giderler. Liderlerin kişiliklerinin oluşumuna etki edebilen temel faktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:
2.5.1.1 Kalıtımsal yapı faktörleri
Liderlerin kişilik yapılarının oluşmasında kalıtımsal faktörleri oldukça etkilidir. Çünkü lider olan insanlar doğuştan bazı temel özelliklere sahip olarak dünyaya gelirler. Bu özellikler onları diğer insanlardan hemen ayırır. Liderlerin kişiliklerinin sistematik yapısını oluşturan temel öğelerin kalıtımsal olarak belirlendiği yapılan araştırmalarla doğrulanmıştır. Liderler kalıtım yoluyla soyuna ve ailesine ait birçok özelliği kazanırlar.
Liderler, bedensel yapılarını ve bu yapılarının fiziksel görünümlerini, sinir ve sindirim sisteminin özelliklerini kalıtım yoluyla kazanırlar. Liderlerin yürüme, konuşma, gülme ve davranış biçimlerinin farklı olmasında bunların kalıtımsal faktörlerin etkisi inkar edilmeyecek boyuttadır. Ayrıca liderlerin, öğrenme biçimleri, çevreden gelen uyarıcılara tepki vermeleri, baskılara karşı dayanma güçleri doğuştan getirdikleri özellikler nedeniyle oldukça farklıdır. Bu farklılıklar onları diğer insanlardan ayırır.
2.5.1.2 Kültürel yapı faktörleri
Liderlerin kişilik yapıları sadece kalıtımsal yapı faktörler tarafından belirlenmez. Liderlerin kalıtımsal olarak doğuştan getirdikleri özelliklerin toplumun şekil vermesiyle kişilik yapıları oluşur. Liderlerin kişilik yapılarının
şekillenmesinde toplumsal kültürün önemi oldukça fazladır. Liderler, içinde doğup büyüdükleri toplumun kültüründen çok etkilenirler ve bu etkilenme neticesinde standart davranışlara sahip olurlar. Başlangıçta liderler toplumsal kültürü şartsız kabul ederler ama daha sonra toplumun kültürel yapısını yeniden şekillendirirler.
Liderler, sosyal yaşamda devamlı olarak diğer insanlarla bir ilişki ve etkileşim içindedir. Bu ilişki ve etkileşim neticesinde birçok kültürel özellikleri öğrenir ve daha sonra öğrendiği bu kültürel özelliklere göre davranışlar sergiler. Her toplumun kendine özgü, yaşama biçimleri, örf, adet, gelenek, görenek, amaç ve hedefleri vardır. Lider olan kişiler başlangıçta toplumun manevi kültür yapısına aykırı tutum ve davranışlar sergileyemezler. Sergiledikleri an liderlikleri sorgulanmaya başlanır ki bu durum onlar için olumlu sonuçlar vermez.
İnsan kişiliğin oluşumunda kültürel yapı faktörlerin etkisi inkar edilemez. Toplumsal yaşamda insanın kültürel ortama uyum sağlaması, bir algılama ve öğrenme süreci sonucunda gerçekleşmektedir. İnsanlar soyut olan kültürel değerleri algılama yoluyla hafızalarına yerleştirir ve daha sonra davranışlarına yansıtarak kazanırlar. Toplumsal kültür standart ilke ve kurallardan oluşmasına rağmen, kültürel yapı öğelerinin insanların davranışlarındaki yansımaları farklıdır. Bunun nedeni, insanların algılama sistemlerinin aynı olmamasıdır (Onaran, 1979)
2.5.1.3 Aile etkeni
Liderin kişilik yapısının oluşmasında kalıtımdan sonra en etkili faktör ailedir. Çünkü aile, özel davranışların kazandırıldığı, ilk ceza ve ödüllerin verildiği bir gelişme ve sosyalleşme ortamdır. Ayrıca gözleyerek öğrenmenin gerçekleştiği bir yerdir. Bu öğrenme ortamında insanların ilk öğretmenleri annesi ve babasıdır. Anne ve baba çocukların arzu edilen davranışlarını pekiştirerek ve arzu edilmeyen davranışlarını da cezalandırarak veya pekiştirmeyerek bazı alışkanlık, amaç ve değerlerin belirlenmesinde etkili olurlar.
Liderlerin kişilik yapılarının oluşmasında aile içi ilişki biçimi de etkilidir. Liderlerin anne ve babalarının ilişkilerinde karşılıklı saygı ve sevgi ön planda ise, onlarda saygı ve sevgiyle hareket ederler. Anne ve babaları otoriter davranan liderlerin de insan ilişkilerinde sert davrandıkları yapılan
araştırmalarla doğrulanmıştır. Çocukların her istediğini yerine getirilmesi onların kişiliklerinin gelişmesini engeller. Çünkü bu şekilde yetişen çocuklar güçlüklerle mücadele edemezler. Çünkü kendilerine olan güvenleri gelişmemiştir.
2.5.1.4 Diğer faktörler
Liderlerin kişiliklerinin gelişiminde kitle iletişim araçları ve aile büyüklerinin de etkisi vardır (Erdoğan, 1991a, Miller ve Shelly, 2007, Burger, 2006):
Kitle İletişim Araçları
Liderlerin kişilik gelişimlerinde ve uzmanlık güçlerinin artmasında kitle iletişim araçlarının yani kitapların, dergilerin, televizyonun ve sinemanın etkisi oldukça fazladır. Kısaca, kitle iletişim araçları liderlerin hem sosyalleşmelerini hem de bilgilenmelerini sağlarlar.
Yetişkinler Grubu
Aile büyükleri, hem davranışları hem de anlattıkları ile liderlerin yetişmelerinde önemli rol oynarlar. Özellikle büyük anne ve büyük babaların anlattıkları liderler üzerinde önemli etkiler bırakırlar.
2.6 Kişiliğin Temel Kavramları Olan Karakter, Mizaç ve Yeteneğin Liderlik