Dönüşümcü liderlik

Günümüzün işletmeleri ve toplumlarında çok hızlı meydana gelen değişim ve dönüşümler meydana gelmektedir. Bu nedenle günümüzün kurum, kuruluş, işletme ya da toplumları meydana gelen bu değişim ve dönüşümlere (özellikle dönüşüm konusuna) önem vermeye başladılar. Bu sürece bağlı olarak dönüşümcü yönetici ve liderler olan ihtiyaç daha fazlalaştı. Başka bir ifade ile, yeniliği, değişimi ve dönüşümü başlatan liderler ön plana çıktılar.

Dönüşüm kavramı, şekil ve biçim değiştirmek yani farklı bir kalıba sokmak anlamına gelmektedir. Mevcut durumu ya da yapıyı kabul etmeyip beklenmedik değişiklikleri yapma süreci olarak da değişim kavramını tanımlamak mümkündür(Akdemir, 1997). Dönüşüm sürecinin içinde geleceğe hazırlık vardır. Kısaca gelecekte geçerli olan eğilimleri bu günden görmek dönüşümün özünü oluşturmaktadır.

J. V. Downtown, dönüştürücü liderlik kavramını ilk defa (1973 yıllında) kullanan bilim adamıdır. Bir liderlik yaklaşımı olarak gündeme getiren bilim adamı ise J. McGregor Burns’dür. Burns, bu yaklaşımı Max Weber’in karizmatik liderlik kuramından yararlanarak oluşturmuştur. Burns, bu yaklaşımda lider ve takipçilerinin rollerini birbirini tamamlayıcı ve destekleyici hale getirmiştir (Güney, 2012a). Bu yaklaşıma göre, belirlenen amaç ve hedeflere ulaşmada, izleyenlerin istek ve ihtiyaçlarının karşılanması, liderin yaptıkları ve sahip olduğu güç önemlidir.

Dönüştürücü liderlik, kendilerini takip edenlerin tutum ve davranışlarında etkileme yolu ile önemli değişmeler yaratan, kurumsal ya da toplumsal misyon, hedef ve stratejilerde bağlılık oluşturma sürecini gerçekleştiren kimselerdir (Yukl, 1989). Dönüşümcü liderlik özelliğine sahip olanlar, işletme ya da toplumun menfaatleri doğrultusunda takipçilerine neyin doğru ve önemli olduğunu anlatır. Takipçilerini bu şekilde motive ederler (Hartog and Muijen, 1997). Dönüşümcü liderlik sürecinde liderler, takipçilerinin iş başarma kapasitelerini (iş yapma yetenek ve becerilerini) ön plana çıkartarak onların kendine güvenen, sorumlu, yapacakları işin önemini kavrayan, verimli, moral ve motivasyonları yüksek birer kişi haline getirirler (Ataman, 2009). Bass’a göre dönüştürücü liderler, takipçilerin işe olan ilgilerini yükselttiklerinde,

onlarda grup ya da kurum amaçları ve misyonu ile ilgili bilgilendirme yolu ile benimseme oluşturduklarında, grup ya da kurumun varlığı için geleceğe yönelik hareket etme istek ve arzusu yarattıklarında ortaya çıkarlar (Bass, 1990a). Kısaca, dönüştürücü liderler, dönüşümü hızlandırma konusunda takipçilerini bilgilendirip dönüşüm sürecini hızlandırırlar.

Dönüştürücü liderler takipçilerini işlerini istenilenin üstünde ve zamanında yapmaları konusunda onları motive ederler. Bu motive sürecinde dönüştürücü liderler şu noktalar üzerinde daha çok dururlar (Bass, 1985b, 1990a):

- Dönüştürücü liderler, takipçilerini, tespit edilen amaç ve hedefler ve bu hedeflere ulaşma konusunda bilgilendirirler.

- Dönüştürücü liderler, kurum ya da toplumların amaçlarını takipçilerin amaçlarından daha öncelikli hale getirirler.

- Dönüştürücü liderler, daima, takipçilerinin büyük hedefler koyma konusunda cesaretlendirirler.

- Dönüştürücü liderler, takipçilerin kendilerine güvenmelerini sağlaralar.

- Dönüştürücü liderler, daima yenilikleri gündeme getirerek takipçilerini cezbederler.

- Dönüştürücü liderler, takipçilerini sürekli zihinsel açıdan uyararak kısa zamanda sonuçlara ulaşmalarını sağlarlar.

Dönüşümcü liderlerin temel özelliklerini şöyle sıralamak mümkündür (Güney, 2007):

- Dönüştürücü liderler, değişimi her şeyin önünde tutarlar. - Dönüştürücü liderler, değişim konusunda çok cesurdurlar. - Dönüştürücü liderler, takipçilerine inanır ve güvenirler.

- Dönüştürücü liderler, kurumsal amaç ve değerlere inanır ve sürdürürler. - Dönüştürücü liderler, geleceğe yönelik görüşleri gerçekçidir.

- Dönüştürücü liderler, vizyon sahibidirler.

- Dönüştürücü liderler, belirsizlik ve sorunlarla uğraşma ve çözümleme becerilerine sahiptirler.

- Dönüştürücü liderler, statik yapılardan ziyade dinamik yapıları daha çok tercih ederler.

- Dönüştürücü liderler, bugün ile geleceği bağdaştırır.

Bu özellikleri dikkate alarak dönüştürücü liderleri kısaca şöyle değerlendirebiliriz. Dönüştürücü liderlerin yönetim tarzları değişim ve gelişim felsefesine dayanır. Dönüştürücü liderler takipçilerinin gelecekle ilgili gerçekçi öngörülerde bulunmalarında ilham kaynağı olurlar.

Dönüştürücü lider konumunda bulunanların sergiledikleri davranışların genel özellikleri konusunda şunları söyleyebiliriz. Dönüştürücü liderler mevcut durumu devam ettirmek ve rutin işleri yönetmek yerine, yönetilmesi gereken grup, kurum ya da toplumlarda vizyon oluşturmaya yönelirler. Mevcut sorunları fırsat olarak görürler ve takipçilerin kişisel gelişimleri ve bilgilenmeleri ile yakından ilgilenirler (Avolio, Waldman and Yammarino, 1991).

Dönüştürücü liderler, takipçilerin, grup ya da toplumların değer yargılarında, inançlarında, ihtiyaçlarında değişimeler meydana getirirler. İzleyenlerinin yeteneklerini ve düşüncelerini rahatça ifade etmelerine yardımcı olarak kendilerine güvenmelerini sağlarlar (Yavuz, 2009).

Dönüştürücü liderler, takipçilerinin içsel motivasyonlarını yükseltmede güç kaynağı olurlar. Başka bir deyişle, dönüştürücü liderler, grup ya da toplumlar için heyecanlandırıcı vizyon oluşturarak takipçilerin belirlenen amaç ve hedeflere olan ilgilerini artırırlar. Yani takipçiler, belirlenen amaç ve hedeflere sahip çıkarak kısa zamanda ulaşmak isterler.

Belirlenen amaç ve hedeflere ulaşmada dönüştürücü liderlerin sergiledikleri etkin davranışlar söz konusudur. Bu etkin davranışlara ilişkin bazı boyutlar da mevcuttur. Bu davranış boyutlarını kısaca şöyle açıklayabiliriz (Bass, 1990a, Bass, 1999c, Avolio, Waldman and Yammarino, 1991, Bennet, and Percy, 1994, Hinkin and Tracey,1999, Güney, 2012a, Güney, 2000c, Güney, 2012d):

- Bireysel Destek: Takipçilerin her birinin istek ve ihtiyaçları ile yakından ilgilenme ve bunları karşılama dönüştürücü liderliğin bireye yönelik ilgi boyutunu oluşturmaktadır. Dönüştürücü liderlerin bu şekilde davranışlar sergilemesi, takipçilerin işlerini istenilen zamanda ve nitelikte yapmalarını sağlarken aynı zamanda lidere olan güvenlerini de yükseltmektedir.

Dönüştürücü liderlerin takipçilerine gösterdikleri bir ilgi biçimi de iş ve kişisel gelişim konularında onlara koçluk ve danışmanlık yaparak başarılı olmalarını sağlamadır. Takipçilerine önem veren dönüştürücü liderler takipçilerinin duygu, düşünce, fikir, öneri ve isteklerini çok ciddi bir şekilde dinlerler. Takipçiler liderlerinin kendilerini ciddi bir şekilde dinlediklerini gördüklerinde kendilerine değer verildiğini anlarlar. Bu durum onların moral, motivasyon ve verimliliklerini artırır.

Kısaca belirtecek olursak, dönüştürücü liderler takipçileri ile yakın ilişki ve iletişim kurarken kendilerine olan saygı katsayılarını da artırmaktadırlar. Bu durum onların liderliğini ve diğer davranışsal boyutları daha anlamlı ve güçlü hale getirmektedir..

- Entelektüel Uyarım: Dönüştürücü liderler, entelektüel uyarım boyutunda yeni düşünceler, fikirler geliştirerek bunları takipçileri ile açıkça paylaşırlar. Bu yolla takipçilerinin zekâsını geliştirme, onların akılcı, yaratıcı ve sorun çözmede dikkatli davranma melekelerini geliştirirler.

Dönüştürücü lider, sorunlara farklı çözümler getirerek, problemleri yeniden planlayarak, varsayımları ve mevcut durumu sorgulayarak, takipçilerinin yaratıcı ve yenilikçi olmalarına katkıda bulunurlar. Takipçilerinin bireysel olarak yaptıkları yanlışları herkesin önünde gündeme getirerek eleştiriler yapmaz. Birebir görüşerek neden hata yaptıklarını kendilerinin bulmasını isterler.

- Telkin Yoluyla Güdüleme: Dönüştürücü liderler, takipçilerinin belirlenen amaç ve hedeflere kolay ve başarılı bir şekilde ulaşılacağı konusunda takipçilerini telkin ederler. Dönüşümcü liderliğin telkin edici liderlik boyutu takipçilerinin işlerini benimsemelerini sağlayıp onlarda içsel güç ve enerji yaratmadır. Dönüşümcü liderlikte takipçiler liderlerine karşı güven duyduklarından amaçlara ve hedeflere ulaşmak için liderlerinin gösterdiği yola daha kolay inanırlar. Çalışmalarını istekli, arzulu ve gönüllü yaparlar.

Telkin etme yolu ile motive etme sürecinde liderlerin takip ettikleri yollardan bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

- Takipçilerin çabalarını yönlendiren sembollerden, sloganlardan ve basit duygusal ögelerden yararlanma,

- Belirlenen amaç, hedef, misyon ve vizyonu basit olarak açıklayabilme, - Takipçilerin düşünce ve fikirlerini rahatça ifade etmelerine fırsat verme, - Takım ruhunu oluşturup harekete geçirme,

- Takipçilerin belirlenen amaç ve hedeflere ulaşmaları için onlarda güç ve enerji yaratma vs.

- Karizmatik Etki: Karizma kavramı Allah’ın insanlara bir armağanıdır. Karizmatik özelliklere sahip olanlar, sahip oldukları ilham yeteneklerini, mucizeler ortaya koyma ve gelecekle ilgili gerçekçi tahminlerde bulunma konularında etkili kullanırlar. Dönüştürücü liderlerde kendine olan yüksek inanç ve güven vardır. Bu özellikleri sayesinde takipçilerini etkilerler.

Bu davranışsal boyutu şöyle özetleyebiliriz. Karizmatik davranışsal boyutta dönüştürücü liderler, vizyon ve misyonlarını paylaşarak, zekâ, özgüven ve enerjilerini kullanarak takipçilerinin kendilerine güvenmelerini ve başarılı olmalarını sağlamaktadırlar. Kısaca belirtecek olursak, karizmatik liderler takipçileri üzerinde duygusal bir etkiye de sahiptirler.