Etkileşimci (İşlevsel) liderlik

Bazı değişkenlerin yer almadığı durumsallık liderlik kuramları eleştirilmiş ve eleştirenler yeni inceleme ve çalışmalara yönelmişlerdir. Bu çalışmalardan elde edilen verilere göre, liderliğin yalnızca onların tutum ve davranışları ya da takipçilerin onları kabullenmeleri ile açıklanamayacağı sonucuna varıldı. Liderliği anlamak için bu değişkenlerin yanında lider ile takipçileri arasındaki ilişkilere de bakmanın gerekli olduğu açıklandı. Kısaca belirtmek gerekirse, yapılan araştırmalar sonucunda etkileşimci ve dönüştürücü liderlik gündeme gelmiştir.

Etkileşimci liderlik tarzı 1978 yılında James MacGregor Burns tarafından ileri sürülmüştür. Bu liderlik biçimi daha sonra bazı sosyal bilimci tarafından daha da geliştirilmiştir. Etkileşimci liderlik, gelenek ve geçmişle ilişkilidir. Bu liderlik özelliğine sahip olanlar güç ve etkinliklerini takipçilerini

ödüllendirmekle (örneğin, çok gayret eden takipçilerin statülerini ve ücretlerini yükseltme gibi). Etkileşimci liderlik günümüz çalışma yaşamında sıkça görülen bir tarzdır. Lider konumunda bulunan kişiler, kendilerini izleyenlerin neler isteyeceklerini bilirler. Bu nedenle onlara çalışmaları karşılığı çeşitli ödüller önerir ve onların bu önerilerden birini seçmelerini sağlarlar. Bu liderlik yaklaşımında daha çok liderliğin durumsal belirleyiciliği üzerinde durulmaktadır. Bu liderlerin etkinliği, sahip oldukları güç ve verdikleri ödüllere göre belirlenmektedir(Eren, 2000, Humphreys, 2001, Bass, 1990a, Luthans, 1995, İşcan, 2006). Başka bir deyişle, etkileşimci liderler, takipçilerinin yaptıkları faaliyetleri daha etkinleştirmek için onların isteklerini bir derecede karşılamaktadırlar. Bu liderlik yaklaşımında takipçilerin yaratıcılıkları pek gündeme gelmez.

Burns tarafında geliştirilen etkileşimci yaklaşımına göre, liderlik, bir görevin istenilen biçimde yapılmasını sağlam amacıyla lider ile takipçileri arasında karşılıklı yapılan bir anlaşmanın sonucunda belirlenen bir süreçtir (Burns, 1979, Hartog and Muijen, 1997). Başka bir ifade ile lider ve takipçileri karşılıklı bir etkileşim içindedir. Bu liderlik yaklaşımına göre lider ve takipçiler verilen bir işin başarılı bir biçimde yapılıp yapılmaması durumunda nelerin yapılıp nelerin yapılmayacağını hem lider hem de takipçileri bilir. Bu nedenle lider olan kişi ilk olarak takipçilerin yapacağı işleri belirler ve düzenler. Sonraki aşamada takipçilerinin istek ve ihtiyaçlarını gidererek onların işlerini iyi yapmalarını sağlar. Son aşamada ise verilen işi istenilen biçimde yapanlar ödüllendirilir, yapamayanlar ise cezalandırılır (Bass, 1990a, Robbins, 1994). İşte tüm bu işlemler nedeniyle bu tarz liderlik etkileşimci liderlik olarak ifade edilmektedir. Etkileşimci liderlik özelliklerine sahip olanlar, takipçilerinin işleri için daha fazla gayret göstermeleri amacıyla onların özel ilgi alanlarını ve yeteneklerini ortaya çıkarmaya çalışırlar (Albanese, 1988).

Şekil 3.5: Bass, lider ve takipçileri arasındaki etkileşimi (Parsehyan, 2014) Etkileşimci liderlik yaklaşımında liderler ile takipçileri arasında karşılıklı bir anlaşma söz konusudur. Bu karşılıklı anlaşmada etkili olan iki temel değişken vardır. Bunlar şunlardır (Bakan, Erşahan, Büyükbeşe, Doğan ve Kefe, 2015): Şartlı Ödül: Etkileşimci liderlik konumunda bulunan kişi, takipçileri için amaç ve hedefler belirler. Bu amaç ve hedeflere ulaşanlara nasıl bir ödül vereceğini de onlara bildirir. Ödülü alan takipçiler daha sonra yapacakları için daha fazla çaba harcarlar. Çünkü işlerini iyi yaptıklarında ödül alacaklarını bilirler. Buradaki şartlı ödül teşvik edici bir özellik taşımaktadır. Ancak şu da yapılır. Şartlı ödül ile birlikte verilen işlerin istenilen zaman ve kalitede yapılabilmesi için takipçiler gözlenir. İşlerini yanlış yaptıklarında uyarılır.

Beklentilere Dayalı Yönetim: Etkileşimci özelliğe sahip liderler, takipçilerini aktif ya da pasif yolları seçerek yönetirler. Örneğin, lider konumundaki kişi takipçilerini yönetirken aktif ise onların performanslarına bakar eğer düşükse yükseltme konusunda onları uyarır. Buradaki temel amaç, takipçilerin belirlenen standartların altına düşmelerine önlemektir. Eğer lider pasif yönetim anlayışına sahipse, takipçilerin belirlenen performans standartlarını altına düşünceye kadar bekler. Bekleme sürecinde herhangi bir düzeltme yoluna gitmez.

Etkileşimci liderlerin davranış ve uygulamaları her zaman başarı ile sonuçlanmayabiliyor. Örneğin, lideri izleyenler verilen işleri kendi belirledikleri şartlarda yaparlar ve yaptıklarında karşılığında ödül beklerler. Etkileşimci lider de onların bu beklentilerini karşılar. Yaptıkları işler karşılığında ödül alamayan

takipçiler liderlerini sorgulamaya başlarlar (Bass, 1985b). Kısaca belirtecek olursak takipçiler ödül aldıkları sürece işlerini iyi yapacaklar. Almadıklarında ise yapmayacaklar. Bu da etkileşimci liderlerin her durumda ve şartta takipçileri üzerinde etkili olamayacağını gösterir. Etkileşimci lider konumunda bulunanlar, adalet, anlayışlılık, sorumluluk, doğruluk ve kararlılık gibi değerleri ilişkilerinde ön planda tutarak takipçilerini, tatmin ederler.

Etkileşimci liderlerin kendilerine özgü bazı temel özellikleri vardır. Bu özellikleri şöyle sıralayabiliiz (Güney, 2012a, Kanungo and Mendonca, 1996): - Etkileşimci liderler, takipçilerin verilen görev ya da işleri yaparken denetimi elden bırakmazlar. Yapılacak işin başından sonuna kadar iyi yapılması için gözlemlerler.

- Etkileşimci liderlik özelliklerine sahip olanlar, yapılacak faaliyetlerle ilgili aldıkları kararlara izleyenlerinin uymalarını isterler.

- Etkinliklerini kullandıkları güçten alırlar. Güç kaynakları şunlardır: . Ödüllendirme gücü,

. Yasal güç,

. Cezalandırma gücü.

- Etkileşimci liderler, her ne kadar takipçilerinin isteklerini karşılarlarsa da kendi istediklerini de eksiz yerine getirilmesini isterler.

- Etkileşimci liderler, takipçilerini psikolojik olarak güçlendirirler. - Etkileşimci liderler, geçmiş ile geleceği bağdaştırırlar.

Etkileşimci liderlik tarzında lider olan kişi, takipçileri ile karşılıklı bir ilişki içindedir. Bu ilişkide takipçilerin gösterecekleri başarı karşısında ekonomik, psikolojik ya da politik pozitif değerlendirmeler yapar. Bu değişime dayalı pazarlık içinde her bir taraf, güç kaynaklarının nerde yattığının ve diğerinin davranışlarının ne olduğunun açık farkındadır. Bu liderlik biçiminde lider, bir değer için başka bir değeri vermeye yönelik bir yönetim anlayışı içinde takipçilerini ile ilişki kurar (Burns, 1975). Kısaca belirtecek olursak, etkileşimci liderin yönetim anlayışı, takipçileri ile karşılıklı bir takas ilişkisine dayanmaktadır.