Kentsel Tasarım Rehberleri Hazırlanması Projesi

Kentsel Tasarım Projeleri, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde (Kararname Numarası:1) tanımlı alanlar ile 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ve Uygulama Yönetmeliği’nde belirlenen uygulama alanları için hazırlanarak T.C.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na sunulmaktadır. Gürler’in (2003) de belirttiği üzere “her kentsel yeniden-üretim süreci, kentleşmeye yönelik politik ve ekonomik güdünün mekânsal görünüşüne/ yönüne bağlı olarak, spesifik/özgül kentsel tasarım yaklaşımına sahiptir.”

Kentlerin mimari, doku, mekânsal özellikleri ile kent kimliğinin tespit edilmesi, özgün mimari ve mekânsal zenginliklerinin korunarak kent kimliklerinin geliştirilmesi için kentsel tasarım rehberleri ve tasarım standartlarının belirlenmesi önem taşımaktadır. T.C.

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Kentsel Tasarım Araştırma ve Uygulama Merkezi arasında yürütülmüş olan “Kentsel Tasarım Rehberleri Hazırlanması Projesi” çalışmasına 12 Kasım 2015 tarihinde başlanılmıştır.

Çalışma kapsamında Türkiye’de kentsel tasarım rehberlerinin hazırlanması ve uygulanmasına dair önerilerin geliştirilmesi için gerekli altyapının sağlanarak, ilgili idarelere tasarım rehberi hazırlama yönteminin öğretilmesi amaçlanmıştır. Yapılan çalışma ile Kentsel Tasarım ve Planlama ilişkisi Kentsel Tasarım Rehberlerine konu olarak ele alınarak Türkiye’ye özgü bir Model oluşturulması amaçlanmıştır.

Kentsel tasarım, tanımlanmış kimlikli mahalleler, mimari eserler, kamusal mekânlar, yeşil alanlar, nirengiler, odaklar ve insan ölçeğinde kent mobilyalarını içeren bir bütün olarak kent mekânını kurgulamayı hedeflemektedir. Projelerde ve uygulamalarda yol gösterici olarak kamu alanının elindeki en önemli araçlardan biri olan kentsel tasarım rehberlerin hazırlanmasında, kentsel yenileşme, kentsel dönüşüm ya da yeni proje alanlarına yönelik farklı müdahale biçimleri, araçları ve yaklaşımları izlenmesi mümkün olup bu araç yardımı ile sosyal, ekonomik ve çevresel boyutta alınan kararlar somutlaştırılarak uygulanmaktadır (ÇŞB ve MSGSÜ 2016a).

Kentlerin yere özgü, farklılaşan kimlikleri kentsel tasarım rehberlerinde kullanılacak en önemli değerlerdir. Kimlik tanımlaması ile var olan mekânı zenginleştirmek ve sürekli kılmayı sağlamak hedef olarak belirlenmelidir. Kentsel tasarım rehberlerinin kuramsal

81

olarak ele alındığı projenin araştırma kısmında; kamusal alanların sokak ya da mahalle ölçeğinde ve kentsel sistemlerle ilişki içinde ele alındığı ve kentsel tasarımın insan ve mekânlar arasındaki ilişkileri ele aldığı belirtilmektedir. Kimlikli mekân üretilememesi, tasarımların tek tip ya da benzer şemalar üzerinden yapılmasının parsele dayalı proje yaklaşımlarının kentsel mekân ve yaşam kalitesini sağlamak konusunda çözüm oluşturmadığı sonucunu ortaya koyduğu belirtilmektedir. Kentsel tasarım rehberleri, kentsel tasarımın katılımın boyutuna da katkı sağlamaktadır. Kentsel mekânda gerçekleştirilen projelerin planlama ve tasarım süreçlerinde bu rehberler aracılığı ile konuların paylaşılarak sorunları anlama, yerel odaklı bir sistem ile doğru stratejilerin kurgulanmasının mümkün olduğu belirtilmektedir (ÇŞB ve MSGSÜ 2016a).

Kentsel Tasarım Rehberi Hazırlanması Projesi kapsamında dört farklı planlama yaklaşımını temsil eden on iki ülkenin Mekânsal Planlama sistemleri incelenmiştir. Söz konusu on iki ülkenin belirlenmesinde farklı coğrafyalarda yer almaları, güçlü ve yerleşik planlama sistemine dahil olmaları, kurumsal yapı ve deneyimlerinin güçlü olması, planlamada ölçekler arası ilişkilerin kurulmuş olması, farklı ekonomik ve sosyal dinamiklere sahip olmaları, kentsel tasarım konusunda iyi örneklerin bulunması, katılım konusunun planlama ve tasarımda etkin olması gibi kriterlere dikkat edilmiştir. Bu bağlamda Avustralya, Fransa, Japonya, Yunanistan, İspanya, Hong Kong, Almanya, Hollanda, Güney Afrika, İngiltere, Yeni Zelanda ve ABD’nin mekânsal planlama sistemleri ülke, bölge, kent, mahalle, sokak, yapı ölçeği ve tematik çalışma ölçekleri olarak yedi temel ölçekte ele alınmıştır. İncelenen on iki ülkenin “mahalle” ölçeğindeki planlama yaklaşımları Çizelge 3.2’de aktarılmıştır. İncelenen örneklerde on iki ülkede ülke, bölge, kent, mahalle, sokak, yapı gibi farklı ölçeklerde mekânsal planlama sistemlerinin oluşturulduğu görülmektedir. Hazırlanan planlama sistemleri yapılacak olan kentsel dönüşüm ya da yeni uygulamalar için rehber olmaktadır. Bu rehberlerin oluşturulmasında temel amaç ortak karar üretmede birlikteliğin kurallarının önceden konulması ve kaliteye yönelik sistemin yönlendirilmesidir. Oluşturulan rehberlerin, üst ölçekte organik bütünlüğü sağlayacak kadar katı ve detayda ise çeşitliliğe, yaratıcılığa olanak sağlayacak kadar esnek olması önemlidir (ÇŞB ve MSGSÜ 2016a).

Yapılan çalışmada ülkesel bir kentsel tasarım ve kent kimliği sürecinin başlatılması temel ilke olarak belirtilmiştir. Bu kapsamda üst düzey destekli projelerin örnek edilerek bu

82

örneklerin kentsel dönüşüm ve kentsel ölçekli konut ve mahalleler için önerilmesi ve çoğaltılması tavsiye edilmektedir (ÇŞB ve MSGSÜ 2016b). Çalışmada mahalle ölçeğinde gerçekleştirilen kentsel dönüşüm uygulamalarında kimlik özelliklerinin sürdürülmesi ve planlama yaklaşımında ele alınmasına yönelik, yere özgü uygulamaların yapılmasına yardımcı araç olacak bir rehber oluşturulması hedeflenmektedir.

Çizelge 3.2. Çalışma kapsamında belirlenen on iki ülkenin mahalle ölçeğinde planlama yaklaşımları (ÇŞB ve MSGSÜ 2016a)

Amaç/Hedefler Politikalar Stratejiler Araçlar

Bölgesel-Ekonomik Tabanlı Planlama

Avustralya

Fiziksel vizyon politika ve hedefler için yerel plan içinde özel alan ve sitler veya rehberlerdeki detaylı çalışmalar

Yeni kentsel gelişme alanlarına yönelik tasarım çerçevesi

Mahalle planları; yerel gelişme düzeni, kentsel tasarım rehberleri

Fransa

Eko mahalle girişimi;

Proje planlama safhası ve yerel çevre ve kullanıma bağlı detayların ve servislerin oluşturulması; İklimsel değişimlere adaptasyon.

Sürdürülebilir arazi kullanımı; Eko mahalle projelerinin uygulanması.

Yerel planlama şemaları – PLU; Tutarlı geliştirme planları – SCOT;

Dayanışma ve Kentsel Yenileme Kanunu – SRU;

Renk kullanım rehberleri.

Japonya

Yerel koşulların gelecek vizyonuna yansıtılması ve kullanım, inşaat gibi detaylara yönelik düzenlemelerin

tanımlanması.

Kompakt ve karma kullanımlı, yürünebilir formları, iyi tasarlanmış, yüksek yoğunluklu konut, Enerji ve kaynak etkinliği ve bütünleşik kent planlaması.

Yenileme Teşvik Alanları Tanımlanmış Blok Sistemi TAKS transferi Etkin Arazi İşlevlendirme Bölgesi Kentsel Rönesans Afet Önleme Blok İyileştirme Mahalle Planı Kırsal Mahalle Planları

Şehircilik Anlayışı Ağırlıklı Planlama

Yunanistan

Farklı özelliklere sahip alanlar arasında entegrasyonun

sağlanması.

Bakımsız yapılaşma alanlarının iyileştirilmesi, sosyal dışlanma olan bölgelerin iyileştirilmesi ve kente entegre edilmesi.

Farklı tiplerde kasaba planları, Uygulama ve arazi katkısı planları, Alan Kullanım Düzenlemeleri.

İspanya

Sosyal entegrasyona ve çöküntü alanlarının iyileştirilmesine dair fiziksel vizyon, politika ve hedefler için yerel plan içinde belirtilen mahalleler

Kentsel yenileme ve iyileştirme projelerinin hazırlanması

Mahalle planları, hassas mahalle katalogları

Hong Kong

Arazi kullanımı, bina yoğunluğu ve gelişme karakteristiklerinin düzenlenmesi ve rehberlik sağlanması

Etkin mahalleler

tasarlanması, bina yüksekliklerinin

düzenlenmesi, rüzgâr koridorlarının korunması, etkin yaya dolaşımı, etkin toplu taşıma, uygun sokak mobilyaları, engelli bireylerle iş birliği.

Hong Kong Kentsel Tasarım Rehberi, Mahalle Planları, Bölgesel Gelişme Stratejileri.

83

Çizelge 3.2. Çalışma kapsamında belirlenen on iki ülkenin mahalle ölçeğinde planlama yaklaşımları (devam) (ÇŞB ve MSGSÜ 2016a)

Amaç/Hedefler Politikalar Stratejiler Araçlar

Geniş Kapsamlı/Bütünleşik Sistem Almanya

Ekolojik prensiplere

Uygun tasarım

yapılması, yüksek konut yerleşimlerinin yoğunlaşmasının önlenmesi, mahallelinin yaşadığı sosyal problemlerin

üstesinden gelinmesi.

İnsan ölçeği, kimlik, sosyal strüktür, altyapı, ulaşım, ekoloji, toplum katılımı.

Bağlayıcı yerel arazi kullanım planı, Yapı Yasası, (Rieselfeld için bir Kentsel Mahalle Tasarımı.)

Hollanda

Rekabeti karşılayacak karma kullanım, kompakt yerleşmeler desteklenirken kentsel peyzajın gözetilmesi.

Mekânsal çekicilik ve kaliteye yönelik kalkınma stratejileri.

Mahalle planları, Destekleyici ek plan

dokümanları ve

plan/tasarım rehberler

Güney Afrika

Arazi kullanımının yönetimi.

Arazi kullanım yönetim planı, kent planlama şemaları, bölgeleme haritaları, izin gerektiren ve gerektirmeyen aktiviteler.

Bütünleşik gelişme planı, Arazi kullanım yönetim planı (eski strüktür planı ve kent planlama şemaları yerine), Kentsel tasarım çerçevesi, mekânsal gelişme planı.

Arazi Kullanımı/ Doğa İlişkili Planlama

İngiltere

Vizyon için yerel plan ile entegre olmuş kaliteli tasarım ve planlama.

Master plan, Gelişme çerçeveleri, Tasarım politikaları.

Tasarım rehberleri, Yerel gelişme çerçeveleri, Mahalle planları, Yerel gelişme planları, Ek plan dokümanları, Ek plan rehberleri.

Yeni Zelanda

Mahallelerin daha canlı ve yaşanılır hale gelmesi, sosyal sorunların azaltılması, mekân kalitesinin artırılması.

Canlı bir yaşam için orta yoğunluk, karma kullanım, ortak mekânlar, yaya ve toplu taşıma, yerel kültürler, yerel istihdam, katılım, ticari canlılık.

Mahalle planları.

ABD

Farklı topluluklar için daha sürdürülebilir bir gelişme dokusu oluşturulması.

Arazi kullanımı, kompakt topluluklar ve mahalle merkezleri üzerinden güçlendirme ve yeni gelişimin sağlanması.

Özel Alan Planları