Şehircilik Şûrası

83

Çizelge 3.2. Çalışma kapsamında belirlenen on iki ülkenin mahalle ölçeğinde planlama yaklaşımları (devam) (ÇŞB ve MSGSÜ 2016a)

Amaç/Hedefler Politikalar Stratejiler Araçlar

Geniş Kapsamlı/Bütünleşik Sistem Almanya

Ekolojik prensiplere

Uygun tasarım

yapılması, yüksek konut yerleşimlerinin yoğunlaşmasının önlenmesi, mahallelinin yaşadığı sosyal problemlerin

üstesinden gelinmesi.

İnsan ölçeği, kimlik, sosyal strüktür, altyapı, ulaşım, ekoloji, toplum katılımı.

Bağlayıcı yerel arazi kullanım planı, Yapı Yasası, (Rieselfeld için bir Kentsel Mahalle Tasarımı.)

Hollanda

Rekabeti karşılayacak karma kullanım, kompakt yerleşmeler desteklenirken kentsel peyzajın gözetilmesi.

Mekânsal çekicilik ve kaliteye yönelik kalkınma stratejileri.

Mahalle planları, Destekleyici ek plan

dokümanları ve

plan/tasarım rehberler

Güney Afrika

Arazi kullanımının yönetimi.

Arazi kullanım yönetim planı, kent planlama şemaları, bölgeleme haritaları, izin gerektiren ve gerektirmeyen aktiviteler.

Bütünleşik gelişme planı, Arazi kullanım yönetim planı (eski strüktür planı ve kent planlama şemaları yerine), Kentsel tasarım çerçevesi, mekânsal gelişme planı.

Arazi Kullanımı/ Doğa İlişkili Planlama

İngiltere

Vizyon için yerel plan ile entegre olmuş kaliteli tasarım ve planlama.

Master plan, Gelişme çerçeveleri, Tasarım politikaları.

Tasarım rehberleri, Yerel gelişme çerçeveleri, Mahalle planları, Yerel gelişme planları, Ek plan dokümanları, Ek plan rehberleri.

Yeni Zelanda

Mahallelerin daha canlı ve yaşanılır hale gelmesi, sosyal sorunların azaltılması, mekân kalitesinin artırılması.

Canlı bir yaşam için orta yoğunluk, karma kullanım, ortak mekânlar, yaya ve toplu taşıma, yerel kültürler, yerel istihdam, katılım, ticari canlılık.

Mahalle planları.

ABD

Farklı topluluklar için daha sürdürülebilir bir gelişme dokusu oluşturulması.

Arazi kullanımı, kompakt topluluklar ve mahalle merkezleri üzerinden güçlendirme ve yeni gelişimin sağlanması.

Özel Alan Planları

84

1. Komisyon: Şehirlerimizde Kimlik, Planlama ve Tasarım 2. Komisyon: Kentsel Dönüşüm

3. Komisyon: Şehirleşme, Göç ve Uyum

4. Komisyon: Şehirleşmenin Yeni Vizyonunda Yerel Yönetimlerin Rolü

olarak belirlenmiş ve kamu kurum kuruluşları, yerel yönetimler, üniversiteler, meslek odaları, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör temsilcilerinden oluşan paydaşlar ile birlikte dokuz ay süren çalışmalar sonucunda her konu başlığı altında belirlenen sorun alanları ile ilgili tavsiye kararlarının yer aldığı bir rapor hazırlanmıştır (ÇŞB 2017a).

Çizelge 3.3. Alt komisyonlar ve çalışma konuları (ÇŞB 2017a)

Alt Komisyonlar Çalışma Konuları

1.1. Genel Vizyon ve yaklaşım

Mevzuat / Tavsiye Kararları-Mevzuat Önerileri

1.2. Kimlik/Planlama Yaklaşımı/Aktarım

Kimlikli Şehirler

Kentin Kültürel Kimliği/Kimlik-Mekân İlişkisi

Geçmişten Geleceğe Uzanan Değerler/ Kültür/Milli ve Manevi Değerler

Soyut ve Somut Kültür Varlıkları Mekânsal ve Toplumsal Bellek Kimlik Bunalımı

Mahalle Kültürü

1.3. İnsan Odaklılık/Ölçek Hiyerarşisi

Yaşam ve Mekân Kalitesi

Yaya Üstün-Yaya Öncelikli Mekân/Araç-Yaya İlişkisi-Yaya Erişilebilirliği

Kentlilik, Sosyal Yaşam Canlılık-Yaşanabilirlik Yoğunluk-Çeşitlilik-Süreklilik İnsan ölçeği

1.4. Şehir Planlama ve Kentsel Tasarım

Planlama Sistemi/Planlamaya Bütüncül Yaklaşım/Kent Ölçeğinde Stratejik Planlamaya

Geçiş

Planlama-Tasarım İlişkisi

Şehir Silueti/Kent Görünümü/Kentsel Estetik Kentsel Peyzaj

Mimari Ögeler/Anıtlar/Sivil Mimarlık Örneği Yapılar/Kentsel Sit

Mekân Kalitesi ve Kentsel Tasarım

85

Çizelge 3.3. Alt komisyonlar ve çalışma konuları (ÇŞB 2017a) (devam)

Alt Komisyonlar Çalışma Konuları 1.4. Şehir Planlama ve Kentsel Tasarım

(devam)

Kırsal ve Kentsel Tasarım Rehberi Kadim Değerlerin Adaptasyonu 1.5. İlkeler: Sürdürülebilirlik ve Doğa

Odaklılık

Yeşil Ağ Dokuları-Süreklilik

Eko-akıllı Kentler/Kendine Yeter Kentler

“Şehirlerimizde Kimlik, Planlama ve Tasarım” komisyonu beklenen çıktılar doğrultusunda alt komisyon konularını belirledikten sonra mevcut durum değerlendirmesi yaparak sorunların tespiti ve sorunlar doğrultusunda tavsiye kararlarının üretilmesi şeklinde bir yol izlemiştir (Çizelge 3.3.) (ÇŞB 2017a).

21. yüzyılda küreselleşme etkileri ile yeniden biçimlenen kentler artan nüfus boyutu ile politik, ekonomik, kültürel boyutlarla güçlenmiş ve birbirleriyle yarışmaya başlamışlardır. Küreselleşmenin getirdiği mekânsızlaşmanın hızlı bir şekilde kent kimliğini yok etme süreci sıradanlaşan kentlerin yeniden biçimlendirilmesini gündeme getirmiştir. “Yersizlik” kavramı küreselleşme sürecinin bir bileşeni olarak kentlerin yerellik boyutuyla yeniden ele alınmasını gündeme getirmiştir (ÇŞB 2017a).

Değerli kentsel alanlarda rant beklentilerinin öncülük ettiği dönüşüm uygulamalarının hızlı bir şekilde hayata geçirilmesi sonucu mekânsal ve toplumsal bellek tahrip edilmekte ve kent mekânlarının kültürel kimliğine ilişkin bağlamı yitirilmektedir. Kentlerde cami, çeşme, kahvehane, okul gibi alanlar, bir çınarın etrafında gelişen meydanlar, komşuların sohbet ettiği sokaklar mekânsal ve toplumsal belleğin bir parçası olup bu alanların toplum için anlamı ve önemi göz ardı edilerek değiştirilmektedir. Toplumsal bellekte yer edinen sokak, cadde, mahalle, meydan, park, köprü isimleri belediye meclis kararlarıyla kolaylıkla değiştirilmektedir. Kendi döneminin sivil mimari özelliklerini taşıyan yapılar, kamusal açık alanlar koruma kurullarının yetkisi dışında kaldığından korunamamakta ve hızlı planlama kararları sonucu yok edilmektedir. Bu durum mekânsal ve toplumsal belleğin yok olmasıyla sonuçlanmaktadır. Değişen yaşam koşulları, araç sahipliğinin artması, kent çeperlerinde yüksek katlı konut tercihleri gibi nedenlerle mahalle kültürünün aidiyet, dayanışma ve yardımlaşma duyguları yerini bireyselleşmeye bırakmaktadır. Güçlü bir aidiyet için sosyal yapıyla etkileşim gerektiğinden bu

86

duyguların azalması bireylerin kente ve kent kimliğine sahip çıkmalarını zorlaştırmaktadır. Toplumsal, ekonomik ve kültürel nedenlerle sosyal etkileşimin azaldığı durumlarda toplumsal ayrışma ve dışlanma problemleri oluşmaktadır (ÇŞB 2017a).

Zaman içinde değişen yaşam koşulları araç sahipliğini arttırmış, yüksek katlı, güvenlikli yapılarda barınma tercihini getirmiştir. Bu süreçte mahalle kültürünü oluşturan aidiyet, yardımlaşma ve dayanışma gibi toplumsal duygular yerini bireyselleşmeye bırakmaktadır. Toplumsal birlikteliği sağlayan bu duyguların yoksunluğu, aidiyetlik duygusunun azalmasına neden olmakta ve dolayısıyla bireylerin kent ve kent kimliğine sahip çıkmalarını zorlaştırarak ayrışma ve dışlanma problemlerini beraberinde getirebilmektedir (ÇŞB 2017a).

Şehircilik Şûrası çalışmaları kapsamında “Şehirlerimizde Kimlik, Planlama ve Tasarım”

komisyonunun ele alınan bu sorunlar üzerinden “kimlik” ile ilgili olarak;

• Sürdürülebilir planlama yaklaşımı,

• Kent silueti, kent peyzajı, kent görünümü ve kent imgesi kavramlarının kentsel tasarım projelerinde yer alması,

• Kent kimliğinin korunması ve geliştirilmesi amacıyla kentsel tasarım rehberleri hazırlanması,

• İnsan ölçeğinde kentsel planlama ve tasarım yapılması, alternatif yaşam ve konut üretim modelleri belirlenmesi,

• Kentsel tasarımın yere özgü kimlik değerlerinin vurgulaması,

• Bölgeler arası ekonomik ve sosyo-kültürel gelişmişlik düzey farklılıklarının giderilmesinde kent kimliği ve yaşam kalitesinin araç olarak kullanılması,

• Kentsel yenileme alanları için yoğunluk ve kat yüksekliği artışı yaratmayacak ekonomik dönüşüm modelleri getirilmesi,

• Yerel geleneksel ekonomik istihdam alanlarının ve sektörlerin desteklenmesi,

• Planlama ve tasarım sürecinde yere özgü kimlik bileşenlerinin saptanması,

• Doğal ve ekolojik değerlerin kent kimliğindeki öneminin vurgulanması,

• Mahalle, aile ve komşuluk kültürüne ait öğelerin katılımcı anlayış ile tespit edilmesi ve kent planlarına aktarılması,

87

• Kentsel bellekte yer alan mekânların, sembollerin ve yer adlarının korunması,

• Mimari mirasın izlerinin sürdürülmesi,

• Tarihi kent merkezleri için kimlik koruma ve geliştirme yaklaşımlarının farklılaştırılması,

• Mahallenin mekânsal kurgusunda kamusal, yarı kamusal mekânlar oluşturulması ve aralarında geçişkenlik sağlanması,

• İnsan odaklı ve yaya öncelikli mekân tasarımına öncelik verilmesi,

• Kent kimliğini yansıtan kent mobilyalarının kullanılması,

• Plan, projelendirme, yapılaşma süreçlerine ilişkin denetimin bütüncül olarak sağlanması,

• Yerel özelliklere uygun yapı malzemesi üretilmesi ve kullanılması,

• Kent kimliğinin korunması ve geliştirilmesi süreçlerine ilişkin katılım modelleri belirlenmesi,

• Kamusal mekânda toplumsal ayrışmayı önleyici programlar düzenlenmesi, konularında tavsiye kararları belirlenmiştir (ÇŞB 2017a).

3.1.4. Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlke ve Kriterlerinin