İŞ KAZASININ MEYDANA GELİŞ SEBEPLERİ

a. İşyeri ve İşverenin Tutumundan Kaynaklanan Nedenler

1.Çalışma Ortamında ve Kullanılan Alet ve Makinelerde Mevzuatın Gerektirdiği Önlemlerin Alınmamış Olması

İşveren İş Kanunu 77. maddesi hükümlerine göre; işyerinde iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak zorundadır. İşveren sadece işin niteliğine uygun koruyucu malzeme vermekle yükümlü olmayıp, aynı zamanda verilen malzemenin kullanılmasını sağlamak, önlemlerin uygulanıp uygulanmadığını sürekli denetlemek durumundadır.

İşyeri olarak kullanılan yapının uygun olmaması, işyerinin konfor koşullarının olumsuz oluşu, makine teçhizat ve araçların yerleşiminin uygun olmayışı, ileri teknolojinin kullanılmaması, kullanılan hammaddelerin sağlık ve

122 _{Can Tuncay, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Beta Yayınevi, İstanbul 2002, s. 243.}

123 _{Yargıtay 9. HD.nin 4.7.1985 tarih ve E. 1985-4294, K. 1985-7382 sayılı kararı, YKD., Eylül 1986,}

s. 1329.

124 _{Yargıtay 21. HD. nin 01.02.1999 tarih ve E. 1999–56, K.1999–45 sayılı kararı, Murat Özveri,}

Yargıtay Kararları Işığında 506 Sayılı Yasa ve Sosyal Güvenlik, Selüloz-İş Sendikası Eğitim Yayınları: 10, s. 47.

güvenlik koşullarının uygun olmayışı, yangına karşı teknik donanım eksikliği, elektrik tesisat ve teçhizatının eksikliği, yetersizliği, Periyodik kontrollerin usulüne uygun yapılmaması, el aletlerinin ve aparatlarının uygun seçilmemesi, Bakım onarım işlerinin sisteme bağlanmaması, sağlık teçhizat ve malzemelerinin yetersiz oluşu da iş yerinden kaynaklanan eksiklikler olarak özetlenebilir.125

2. İşyeri Çalışanlarına Gerekli Eğitimin Verilmemiş Olması

İşverenler İş Kanunu 77/2. maddesine göre; İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması geren önlemler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermekle (hatta bu bilgilerin önemini işçilere kavratmakla126₎

yükümlüdür. Bu eğitimin esasları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkartılan İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ile düzenlenmiş ise de bu yönetmeliğin yürütmesi Danıştay tarafından durdurulmuş, yerine Geçici ve Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik çıkarılmış127 _{ayrıca Avrupa Birliği Konseyi Direktifleri esas alınarak çok}

sayıda yönetmelik çıkartılarak yürürlüğe konulmuştur.128

3. İşverenin Gözetiminin Eksikliği

İşverenin BK 55. maddesinde yer alan sorumluluğu için kendisinin veya yanında çalıştırdığı kişinin kusuru şart değildir. Bu sorumluluk kusura dayanmayan “özen ve gözetim görevinin” objektif olarak yerine getirilmemesinden kaynaklanan bir sorumluluktur. Ancak işverenin sorumlu tutulabilmesi için, zararın hizmetin ifası esnasında ve hizmetle ilgili olarak oluşması, eylemin hukuka aykırı olması ve eylemle zarar arasında uygun illiyet bağının bulunması gereklidir.129

125 _{İstanbul Barosu Çalışma Hukuku Komisyonu, İş Sağlığı ve Güvenliği, İstanbul Barosu Yayınları,}

Birinci Basım, Şubat 2004, s. 54.

126 _{Yargıtay HGK.nun 16.6.2004 tarih ve E.2004/21-365, K.2004-369 sayılı kararı, İşveren Dergisi,}

Aralık 2004, ss. 28–30.

127 _{15 Mayıs 2004 tarihli ve 25463 sayılı Resmi Gazete.}

128 _{Nuri Çelik, İş Hukuku Dersleri, Beta Yayınevi, İstanbul 2005, s. 155.}

129 _{İlhan Ulusan, Özellikle Borçlar Hukuku ve İş Hukuku Açısından İşverenin İşçiyi Gözetme}

b. İşçilerden Kaynaklanan Nedenler

1. Kişisel Nedenler: Bunlar eğitimsizlik, bilgisizlik, 18 yaşın altında personelin uygun olmayan koşullarda çalışması, vurdumduymazlık, boş vermişlik, uyarı levhalarını dikkate almama veya kendine göre yorumlama, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uymama, uymayanları uyarmama, çalışma ve dinlenme saatlerine uymama, çalışma yerinde yatma uyuma, girilmemesi gereken su ve göletlere girme olarak sıralanabilir.130

2. Fiziksel Nedenler: Emniyet kemeri, baret, eldiven, çizme, koruyucu elbise ve maske gibi gereken teçhizatı kullanmama, işyerinde merdiven boşlukları gibi yerlere paravan çekilmemesi, çukur ve deliklerin kapatılmaması, orta yerde bulunmaması gereken kesici ve delici aletlerin bulunması, sağa sola atılması, makinelerin arızalı veya bakımsız olması, elektrik kaçakları olarak sayılabilir. 131

3. Psikolojik Nedenler: İşçilerin gerek fazla çalışmasından gerek başka sebeplerden kaynaklanan yorgunlukları, yorgunluk ve uykusuzluktan kaynaklanan dikkatsizlik, işyeri koşullarından arkadaşlarından veya işçi işveren ilişkilerinden kaynaklanan ve işçiyi psikolojik olarak yoran, strese sokan, dikkatini dağıtan nedenler olarak sıralanabilir.132

c. Kurallara Uyulmaması, Acemilik Bilgisizlik ve Eğitim Eksikliği

İşçiler İş Kanunu 77/2. maddesine göre; iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin emredici hukuk kuralları uyarınca alınan önlemlere uymak zorundadır. İşçinin işverence verilen koruyucu araç ve gereçleri kullanmaması sonucu meydana gelen kazalarda ve meslek hastalıklarıyla ilgili açılan tazminat davalarında işverenin sorumluluğunun saptanması aşamasında işçi aleyhine durumlar ortaya çıkmaktadır. Bu durumda işverenin sözleşmeyi haklı olarak feshedebileceği kabul edilmektedir.133

Yargıtay işçinin kusurunu değerlendirdiği 2000 yılında verdiği bir kararında; Kendisine gözlük verilmesine rağmen kullanmayan, kendi şahsi güvenliğini sağlamayan sigortalının kusuru, işverenin kusurundan daha fazla

130 _{Bekir Geçer, a.g.e., s. 31.} 131 _{Bekir Geçer, a.g.e., s. 31.} 132 _{Bekir Geçer, a.g.e., s. 31.}

olması gerekir sonucuna varmıştır.134_{Yargıtay bir başka kararında ise;}

tecrübeli ocak işçisinin ikaz levhasına rağmen görevli olmadığı halde ve herhangi bir talimat verilmeden ocağa girip havasızlıktan ölen sigortalıyı baskın kusurlu saymıştır.135_{Yargıtay kanal çalışması sırasında deneyimli}

olduğu halde çalışma saatlerinde tozlu ortama girip uyuyan136_{, yine uyarıya}

rağmen dekapaj sahasında taşların arasına saklanarak uyuyan ve taşın altında kalarak ölen işçiyi sorumlu tutmuştur137_.

d. Devletin Denetim Ödevi ve Mevzuatın Uygulanmasından Kaynaklanan Nedenler

İş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenebilmesi için devlete işverenlere ve işçi sendikalarına önemli görevler düşmektedir. Zira iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin arttırılması ile verimlilik artacak ekonomik kalkınma da hızlanacaktır. İşçilerin iş kazaları konusunda bilgilendirilmeleri, teknolojiye ve gördükleri işe uygun eğitim almaları kazaların önlenmesi açısından önemlidir. İşverenler ve sendikalar vasıtasıyla bu eğitimler verilmeli devlet de bunu denetlemelidir. İşverenler işyerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili her türlü önlemi almaktan, gereken araç ve koşulları sağlamaktan, bu bağlamda iş sağlığı ve güvenliği kurullarını oluşturmaktan, işyeri hekimlerini ve iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mühendis ve teknik elemanları istihdam etmekten birinci derecede sorumludur. Devlet de Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bünyesindeki iş müfettişleri vasıtasıyla bu önlemleri alınıp alınmadığını denetlemekten sorumludur. iş müfettişlerinin sayısı arttırılmalı ve bu müfettişlere gerekli teftiş, kontrol ve denetim yetkisi verilerek uygun çalışma koşulları sağlanmalıdır. Devletin bu denetim görevini gereği gibi yapmaması ve ilgili iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerinin uygulanmaması da iş kazalarını ve meslek hastalıklarını arttırmaktadır.138

134 _{Yargıtay 10. HD. nin 01.02.2000 tarih ve E. 2000-284, K. 2000-381, Murat Özveri, a.g.e., s. 50.} 135 _{Yargıtay 10. HD. nin 17.06.1997 tarih ve E. 1997-3187, K. 1997-4628, Murat Özveri, a.g.e., s. 50.} 136 _{Yargıtay 10. HD. nin 10.06.1997 tarih ve E. 1997-2075, K. 1997-4409, Murat Özveri, a.g.e., s. 50.} 137 _{Yargıtay 10. HD. nin 26.03.1993 tarih ve E. 1993-5672, K. 1993-11533, Murat Özveri, a.g.e.,s.50.} 138 _{http://www.mmo.org.tr/muhendismakina/arsiv/2003/mayis/makale_iscinin_gorev_sor.htm.,}

2.2. MESLEK HASTALIĞI KAVRAMI