Kazakistan'da Petrol Alanları

2.9.1. Veriler Üzerinde Kazakistan’daki Kaynakların Değerlendirilmesi

En çok doğal kaynağı zengin sahalar: Kaşagan, Tengiz, Uzen, Karaçağanak’tır. Diğer sahalar ise daha düşük verilere sahiptir. Genel olarak sahalar Hazar Denizi ile deniz etrafında yoğunlaşmaktadırlar. Kalamkas ve Janajol sahası aynı miktarda doğal kaynak rezevlerine sahiptir. Bölgede enerji kaynaklarının genel olarak Hazar dâhil denizde olmak üzere aynı zamanda karada bulunduğunu da görebilmekteyiz. Jetibay ile Aktoty hemen hemen aynı miktarda doğal kaynağa sahiptir. Kalamkas-deniz, Kayran, Kenkiyak Nadsol sahaları da genel olarak eşit payda doğal kaynakları mevcuttur. Diğer sahalarda doğal kaynak rezervi daha düşük miktarda bulunmaktadır (Karabalin, 2014:29).

Şekil 13: Kazakistan'da Bazı Büyük Petrol ve Gaz Alanları

Kaynak: Kazakistan Cumhuriyeti İstatistik Verileri.

Şekil-13’in verileri tablo-2 üzerine dökülmüştür. Bu verilerden ilk muazzam enerji

kaynaklarını barındıran 4 enerji alanlarının Hazar havzasında bulunan alanlar olduğu göze çarpmaktadır. Özellikle ilk ikisi Kashagan ile Tengiz Batılı aktörlerin odak noktası olmasına neden olan dev enerji yataklarını barındıran alanlardır. Bu doğrultuda Hazar’ın Özellikle Kazakistan’a ait kısmında geleceği büyük rezervlerin bulunması da bölgenin jeopolitik önemini bir daha vurgulamaktadır.

Tablo 2

Şekil No:10 Üzerinden Veri Dökümü

Kashagan 6400 Bin Ton

Tengiz 3100 Bin Ton

Uzen 1100 Bin Ton

Karashıganak 1000 Bin Ton

Kalamkas 510 Bin Ton

Janajol 500 Bin Ton

Jetibay 330 Bin Ton

Aktotı 269 Bin Ton

Kalamkas More 156 Bin Ton

Kayran 150 Bin Ton

2.9.2. Tengiz Alanı

Tengiz petrol sahası 1979 yılında keşfedilmiştir. Kazanılabilir ham petrolü (6 ile 9 milyar varil arasındadır) 1.1 milyar ton 750 milyon dolar seviyesinde tahmin edilmektedir. Tengizchevroil (TCO) 1993 yılından bu yana Tengiz alanını çalıştırmaktadır. Tengiz verileri Kaşagan’dan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Tengiz sahası ilk zamanlarda ABD desteği ile projeleri hazırlanmıştır. Daha sonra Batı atırımlarının desteği ile araştırmalar başlatılmıtştır. Teniz büyüyk umut verici verileri ile büyük petrol şirketlerinin dikatlerini çekmiştir. Yapılan Batılı adımlarla büyük başarılara da imza atılmıştır.

Şekil 14: Tengiz Chevron Oil Şirketi Hissedarları

Kaynak: http://www.bilgesam.org/Images/Dokumanlar/0-411-20150216401189_2.pdf

Genel olarak TengizChevrOil hisselerinin (Şekil-14 ve Tablo-3) %50’si ABD’nin Chevron şirketine aittir. Sırasıyla ABD’nin ExxonMobil şirketi %25 hisse payına sahiptir. Üçüncü hisse büyüklüğü %20 payı ile Kazakistan’ın KazMunayGas şirketine aittir. En son hisse sahibi Rusya’nın LUKArco şirketidir. Onun hisse miktarı ise %5’tir. 2013 yılında, TengizChevrOil bir önceki yıla göre %11.8 daha fazla 27.1 milyon ton

üretmiştir. 2013 yılında, Kazakistan Cumhuriyeti'nin düzenleyici otoriteleri, üretimini yılda 38 milyon ton artıracak olan gelecekteki genişleme projesini kabul etmiştir. Projenin toplam maliyeti 23 milyar ABD dolardır ve tamamlanması 2018 yılı için planlanmaktadır (Derman ve Ongarova, Kazakistan…, 2014:81).

Tablo 3

Tengiz Chevron Oil (TCO) Hisse Sahipleri Olan Ülkeler

"Chevron" (ABD) %50.0

"ExxonMobil" (ABD) %25.0

"KazMunaiGas" (Kazakistan) %20,0

"LUKArco" (Rusya) %5.0

Kaynak: Popov, 2003, s.32

TengizChevrOil şirketi ülkedeki petrol üretiminin yaklaşık %25’lik payını elinde bulundurmaktadır. Şirket, 2004’te 13.6 milyon ton petrol ve 4.7 milyar metreküp doğalgaz üretimi gerçekleştirmiştir. 2013’de petrol üretimi 27.1 milyon ton ve 2014’de 26.7 milyon ton olmuştur. 2014’de şirket 1.3 milyon ton sıvılaştırılmış gaz ve 7 milyar metreküp gaz satmıştır. Tengiz yatağından çıkarılmakta olan petrol CPC boru hattı ile Novorossisk demiryolu ile Odesa ve Taman’a, aynı zamanda Aktau’a ve oradan Batum ve Kulevi limanlarına ihraç edilmektedir (İsmailov, 2015:4).

2.9.3. Kaşagan Alanı

Kaşagan, Kuzey Hazar Denizi Üretim Paylaşım Anlaşması çerçevesinde büyük sahadır. Saha 2000 yılında açılmıştır. Onun kanıtlanmış üretilebilir rezervi 761.1 milyon tondur. Sözleşme sahipleri alanındaki yapıların Kalamkas Deniz, Güney-Batı Kaşagan, Aktoty ve Kayran çerçevesinde diğer alanları keşfetmek için devam edecektir. Kuzey Hazar Operatörü şu anda yerli ve yabancı yatırımcılara ait şirket North Caspian Operating Company’dir. 2013 yılında Çinli şirket CNPC önce ConocoPhillips kontrollünde olan projenin %8.33 payını almak için bir anlaşma imzalamıştır. Kazakistan Temmuz 2013 yılında "Kashagan" petrol alanının bir hissesini Çin CNPC şirketine 5 milyar dolara satmıştır (http://inozpress.kg/news/view/id/40922, 12.04.2014).

Şekil 15: Kaşagan Alanın Haritası

Kaynak: S.B. Jukova, Orta Asya: Petrol Ve Gaz’ın Dünya Pazarında Yeni Yapılanma

Süreci, Moskova, İMEMO RAN Yayın, 2014, s.43

Kazakistan’ın Kaşagan bölgesinde (Şekil-15) araştırma ve endüstriyel gelişme başlamıştır. Kaşagan, eski SSCB topraklarında en büyük petrol ve kondense rezervleri keşfedilen alandır. Diğer taraftan KazMunayGaz, Anglo-Dutch, Shell, Umman Petrol

şirketleri "Jemchuzhina" petrol projesi ile Hazar’da aktif faaliyete geçecektir. Son 10

yılda Kazakistan’ın Hazar alanında Kaşagan ile birlikte 5 petrol havzası açılmıştır. Büyük projeler 2000'li yılların ortasında Tengiz/Royal 13.5 milyon tondan başlayarak büyüme gösterdi ve 2015 yılından sonra 32 milyon tona ulaşma ihtimali vardır. "Karachaganak" yılda 12-13 milyon ton üretim artışıyla büyük bir potansiyele sahiptir. Atyrau, Mangistau ve Kızıl Orda bölgesinde küçük, orta ve büyük boyutlu işletmelerin de üretimi artmaktadır. Tengiz Chevron Oil ve Karachaganak Petrol Çalışma gibi uluslararası konsorsiyumlar Kazakistan'da petrol ve kondense gazın önemli bir bölümünü sağlamaktadır. Hükümet Mayıs başında Claremont Holdings Ltd Petrol ve gaz şirketlerinin Zhaikmunay’daki hisselerinin %27 Küresel BV Kaz Story Service tarafından satın alınmasına onay vermiştir (Kazenergy, 2010:12).

2.9.4. Kuzey Hazar Operating Company Hisse Sahipleri

Kuzey Hazar Operating Company Hisse Sahipleri (Şekil-16) içinde KazMunayGaz

şirketi %16.88 payına sahiptir. İtalyan Annie şirketi %16.81 hissesi ile

şirketinin hisseleri ABD’li Exxon Mobil şirketi, Hollanda ve İngiltere ortaklı Royal

Dutch Shell şirketi, Fransa’nın Total şirketi ile aynı miktarda hisseleri vardır. Çin’den CNN Pee-Sea şirketi % 8.33 ve Japonya’dan İnpex şirketi %7.56 hisseleri ile daha düşük miktara sahiptir. NCOC (Kuzey Hazar Operating Company) Şirketi, 2014 yılında günde 370.000 varil üretimini artırmayı planlamaktadır. Şu anda, konsorsiyum projenin ikinci aşamasının uygulanması için bir program geliştirmektedir (Popov, 2003:32).

Şekil 16: NCOC Hissedar Şirketleri

Kaynak: http://normativ.kz/view.php?ID=1096, 05.02 2015

Tablo 4

Kuzey Hazar Operating Company Hisse Sahipleri Olan Ülkeler NC "KazMunaiGas" (Kazakistan) %16.88

"Annie" (İtalya) % 16.81

"ExxonMobil" (ABD) % 16.81

"Royal Dutch Shell" (Hollanda /

İngiltere)

% 16.81

"Total" (Fransa) % 16.81

"CNN Pee-Sea" (Çin) 8.33%

"INPEX" (Japonya) 7.56%

2.9.5. Karaçağanak

KPO (Karaçağanak Petrol Çalışması) hisse sahipleri; ilk %29.25 hissesi İngiliz British Gas Group şirketine, %29.25 hissesi İtalyan Annie şirketine, %18 hissesi ABD’nin Chevron şirketine, %13.5 hissesi Rusya’nın Lukoil şirketine, %10 hissesi Kazakistan’ın KazMunayGas şirketine aittir (Şekil-17). British Gas (BG), Annie, Chevron, LUKOIL ve KazMunayGas tarafından organize edilen Karaçağanak projesinde 2013 yılında 12 milyon ton sıvı hidrokarbon ve 17 milyar küp ton gaz elde edilmiştir (http://www.zakon.kz/4615031-doklad-ministra-nefti-i-gaza-na.html,12.04.2014).

Şekil 17: Karaçaganak Petroleum Operating (KPO) Hissedar Şirketleri

Kaynak: http:// www.kpo.kz/en/operations/production-metrics.html

Tablo 5

Karaçağanak Petrol Çalışma Grubunun Hisse Sahipleri Olan Ülkeler

Kaynak : http://www.zakon.kz/4615031-doklad-ministra-nefti-i-gaza-na.html

KPO (Karaçağanak Petrol Çalışma) Hisse Sahipleri "BG Group" (Büyük-I) %29.25

"Annie" (İtalya) %29.25

"Chevron" (ABD) %18.0

"LUKOIL" (Rusya) % 13.5