İlk Proje Girişimleri

Temmuz 1996'da Kazakistan'a Jiang Zemin’in ilk resmi ziyareti olmuştur. Taraflar siyasi diyaloğu sürdürme kararı ile Kazakistan-Çin devlet sınırları 1994’te yapılan sınır anlaşmasından geri kalan sınır sorunlarını kısa zamanda çözüme kavuşturma kararı almışlardır. Kazakistan ve Çin herhangi bir şekilde ayrılıkçılığa yönelik yapılan ya da herhangi bir bölücü organizasyon faaliyetlerine kendi topraklarında izin vermeyeceğini dile getirmişlerdir. Kazakistan Tayvan konusunda Çin'i tek yasal hükümet olarak tanımış ve Tayvan ile herhangi bir resmi ilişkide bulunmama kararı almıştır. Çin Hükümeti, Kazakistan’a güvenlik konusunda garanti vermiştir. Aynı yılın Aralık ayında, Şanghay Anlaşması Kazakistan tarafından onaylanmıştır. Şubat 1997 tarihinde Çin’in Sincan bölgesine Nazarbayev’in bir ziyareti gerçekleşmiştir. Ziyarette trafik sorunları, petrol ve gaz alanlarını gibi ortak geliştirme konuları görüşülmüştür. Bu ön anlaşmalar Ekim 1997'de Çin Başbakanı Li Peng’in yaptığı ziyaret sırasında güvence altına alınmıştır. Taraflar petrol ve gaz alanında projeler üzerinde Kazakistan Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Çin Ulusal Petrol Şirketi arasında Kazakistan Cumhuriyeti Hükümeti ile Çin Halk Cumhuriyeti Hükümeti arasında alan geliştirme ve boru hattı inşaası üzerinde Genel İşbirliği Anlaşması imzalanmıştır. Bu ise Çin’in Orta Asya petrol ve doğal gaz kaynakları ile Hazar bölgesine aktif bir ilgi göstermeye başladığı anlamına geliyordu. Temuz 1998 yılında Kazakistan Shanghai Grubu’na ev sahipliği yapmış ve ŞİÖ zirve toplantısında Kazakistan CICA girişimini desteklemiştir. 1997 ve 1998 yıllarında Kazakistan ve Çin sınırında iki ek anlaşma imzalanmıştır. 1999 yılında, Kazakistan ve Çin liderleri Şanghay toplantısının Bişkek zirvesinde bir araya gelmişlerdir. Çin lideri iki ülke arasındaki ilişkilerin yüksek

düzeyde olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca BDT ülkeleri arasında Kazakistan’ın Rusya'dan sonra Çin'in önde gelen ikinci ticaret ortağı olduğunu kaydetmiştir (Lamulin, 2009:50).

İki ülke arasındaki aktif işbirliği Kasım 1999'da Pekin'e Kazakistan Cumhurbaşkanının

ziyaretiyle devam etmiştir. Taraflar 21.yüzyılda kapsamlı işbirliği ve iki ülke arasındaki sınır sorunlarını çözmek için ortak tebliğin daha da geliştirilmesi üzerinde Kazakistan ve Çin Cumhuriyeti arasında bir Ortak Bildiri imzalamışlardır. Buna ek olarak, rekabet politikası alanında anlaşmalar ve Kazakistan’a Çin Hükümeti tarafından ücretsiz yardım sağlamak için işbirliği yapılmıştır. Temmuz 2000'de Başkan Yardımcısı Hu Jintao resmi ziyaret sırasında bir kez daha ekonomik işbirliğini ön plana çıkarmıştır. Taraflar ticari ve ekonomik işbirliği ortak komisyonu ile kontrol noktaları ve ulaşıma özel bir alt grup kurulması için genişleme rolü ve fonksiyonlarının güçlendirilmesi için anlaşmıştır. Astana’da 10 milyon yuan (Çin para birimi) tutarında Kazakistan Hükümeti için Çin Hükümeti yardım sağlamak amacıyla bir anlaşma imzalamıştır. 1996 yılından bu yana Kazakistan ve Çin arasında ekonomik işbirliği alanlarına petrol alanı eklenmiştir. 1997 yılında Aktobe bölgesindeki petrolü geliştirmek için Çin'in ulusal petrol şirketlerinin yaklaşık maliyeti 9.5 milyar dolar değerinde Çin Sıncan (Xinjiang)-Batı Kazakistan boru hattı inşa etmek için bir anlaşma imzalanmıştır. 2002’de CNPC-Aktobe Petrol Gaz

şirketleri tarafından Aktobe bölgesinde çeşitli projelere yaklaşık 440 milyon dolar

yatırım yapılmıştır. Daha sonra 5 yıl süre içerisinde toplam 240 milyon dolar yatırım yapılması planlanmıştır. Tokayev’in Mayıs 2002'de Pekin'e ziyareti, CICA Zirvesi ve

ŞİÖ zirvesi hazırlık sırasında iki ülke arasındaki işbirliğini yoğunlaştırmaya ve

ticari-ekonomik alanlarda yeni eğilimleri belirlemeye yönelik olmuştur. 2000-2002 terör ve bölücülük tehdidi sırasında Şanghay örgütü (ŞİÖ) ve CICA çerçevesinde Kazakistan ile Çin aktif ikili ve çok taraflı ilişkilere devam etmiştir. 1992-2002 döneminde Pekin ile Kazakistan arasında sınır sorunu, sınır aşan nehirler, ticaret ve ekonomik işbirliği, Sincan Kazak Diasporası durumu, petrol sektöründe işbirliği, ulaştırma işbirliği gibi temel konular belirlenmiştir. İşbirliği özellikle bölgedeki petrol üreten ana ülke Kazakistan’ın yanı sıra Orta Asya ülkeleri ile Çin’in enerji kaynaklarını çeşitlendirmek için yeni bir girişim olmuştur. Kazakistan-Çin rotasıyla yılda asgari 20 milyon ton enerji sağlanacaktır. Kazakistan-Rusya-Çin üçgeninde petrol boru hattı Şanghay İşbirliği Örgütü çerçevesinde Avrasya'nın üç ülkenin konumu güçlendirerek karşılıklı yararlı

işbirliğinin temelini sağlayacaktır. Temmuz ayı başlarında 2005 yılında ŞİÖ toplantısında Kazakistan ile Çin liderleri buluşmuştur. Görüşmede ikili işbirliği, uluslararası ve bölgesel sorunlar olmak üzere önemli konular ele alınmıştır. Hu Zen Tao ve Nazarbayev stratejik ortaklık konusunda bir deklarasyon imzalamıştır. Devlet başkanları ticaret, ekonomi, enerji, ulaşım ve finans alanlarında ikili işbirliğini geliştirmek ve uygun koşulları yaratmak için ilişkilerin daha da derinleşmesini kabul etmiştir (Lamulin, 2009:50).

Çin dünyanın enerji talebi en hızlı yükselen ülkesidir. Çin’in ilk petrol taşıma projesi Kazakistan petrolünü Çin’e getirmeyi hedefleyen ve 1997’de anlaşması yapılmış olan projedir. Günlük 200 bin varillik bir kapasiteye sahip olan proje 2006’da hizmete girmiştir. Proje kapasitesinin artırılması söz konusudur. Taşımacılığın ötesinde, Çin milli petrol şirketi Kazakistan’da aktif bir yabancı şirketi 2005’te satın alarak burada üretim faaliyeti içine de girmiştir. Çin’e gerçekleştirilen resmi ziyaret esnasında, yaklaşık 1.000 kilometrelik tartışmalı alanla ilgili olarak Pekin’le bir anlaşma imzalanmıştır. Nitekim Çin-Kazak ilişkileri ile Çin-Rus ilişkileri arasında doğrudan bir paralellik kurmak güç olmakla birlikte, 2001’de Şanghay İşbirliği Örgütü’ne dönüşen

Şanghay Beşliği şemsiyesi altında, taraflar arasında terörizm, sınır sorunları ve

ekonomik alanlarda işbirliğinin derinleştirilmesi sağlanmıştır (Yazar, 2011:50).

Ticari alanlarda ise Pekin, 1997’de Kazakistan’ın üçüncü büyük petrol sahası olan Uzen’i ve üç ayrı sahayı ortaklaşa işletme hakkı elde etmiştir. Bunlardan en büyüğü olan 1.5 milyar varillik rezerv ile Uzen petrol sahasına 9 milyar dolarlık bir yatırım yapılması kararlaştırılmıştır. Sovyet sonrası dönemde Orta Asya politikasında etkin olmak isteyen Çin, Kazakistan’a gelişen enerji ihtiyaçları çerçevesinde özel bir önem vermektedir. Kazakistan ile Çin arasında doğrudan seferler düzenlenmesine olanak sağlayan demiryolunun açılmasının ardından artan kültürel ve ticari ilişkiler ve Kazak liderlerin sürekli Kazakistan’dan Çin’e petrol boru hattı projesini gündeme getirmeleri enerji kaynaklarının taşınması güzergâhı konusunda Rusya dışında bir alternatif sunulması açısından önemlidir. Haziran 2003’te Çin Cumhurbaşkanı Hu Jintao’nun Kazakistan’da bulunduğu günlerde, Kazak KazMunayGaz şirketi ile Çin Ulusal Petrol

Şirketi (CNPC) arasında Kazakistan’dan Çin’e petrol boru hattı döşenmesi konusunda

Büyükelçisi Zhou, fizibilite çalışmalarının başlatıldığı ve kısa bir süre içerisinde de projenin hayata geçirileceğini belirtmiştir. Mart ayında ise bu hattın Çin’in iç bölgelerine kadar uzatılması konusunda şirketler anlaşırken, hattın inşaatına 2004 yazında başlanması kararlaştırılmıştır. Hazar’ın Kazakistan petrol sahalarında arama ve üretimde bulunan Çinliler, günde 21 bin varil ham petrolü İran’a ihraç etme konusunda görüşmelerin son aşamaya geldiğini ve 2013 yılı içerisinde ihracatın başlanacağını ifade etmiştir (http://www.gasandoil.com/goc/news/ntc40852.htm, 12.12.2013).