Kaynak Taramaları

Bu bölümünde öncelikle ekosistemler, ekosistem servisleri ve peyzajın sağladığı faydalara değinilmiş, ardından peyzajdaki alan kullanımları, mekansal karakteristikler, sosyo-ekonomik yapı, havza planlaması ve yönetimi çalışmaları ele alınmıştır.

Constanza vd (1997), çalışmalarında ekosistem servislerinin ve doğal sermaye kaynaklarının yeryüzü yaşam-destek sistemlerinin işleyişinde kritik düzeyde olduğunu belirtmişlerdir. Bu sistem ve stoklar doğrudan ve dolaylı olarak insan refahına katkı sağlamaktadır. Çalışmalarında yeryüzünde belirlenen 16 biyom için 17 farklı ekosistem servisinin ekonomik değeri yılda 16-54 trilyon $ olarak, ortalamada ise 33 trilyon $ olarak belirlemişlerdir.

MEA (2005), Ekosistemler ve İnsan Refahı Sentez Raporunda doğanın insan refahını nasıl desteklediğinin daha net bir şekilde anlaşılabilmesi için ekosistem servislerine dayalı bir çerçeve sunmuştur.

Hein vd (2006), çalışmalarında paydaşların farklı mekânsal ve zamansal ölçeklerde ekosistem servislerine verdikleri değerin analizini yapmışlardır. Hollanda'da bir sulak alanda yapılan araştırmaya göre paydaşların farklı mekânsal ölçeklerde ekosistem servislerine verdiği değerin farklı olduğu ve ekosistem servisleri ve alan yönetimi konularında bu farklılığın ele alınması gerektiği belirtilmişlerdir.

Müller vd (2010), çalışmalarında peyzaj analizi için ekosistem servislerinin potansiyeli ve sınırlamalarının tanımlanması, ekosistem servisleri yaklaşımının peyzaj ölçeğinde uygulanması için uygun yöntem ve araçlara ihtiyaç olduğunu vurgulamışlar, alan yöneticileri açısından peyzaj servisleri ve ekosistemlerin peyzaj analizine dahil edilmesi gerektiğini tartışmışlardır.

Bateman vd (2010), çalışmalarında ekosistem servislerinde bazı servisleri ekonomik analizlerle entegre etmişler, gelecekteki planlama kararlarında sürdürülebilir seviyede ekolojik birikime katkıda bulunacağını belirtmişlerdir.

Sherrouse vd (2011), çalışmalarında halkın tutum ve tercihlerine dayalı olarak geliştirilen maddi olmayan değerler indeksi ile ekosistem servislerinin sosyal değerlerini sırasıyla belirlemiş, sayısallaştırmış ve haritalamışlardır.

Hermann vd (2011), çalışmalarında, peyzaj araştırmaları ve karar verme süreci ile ilgili tam olarak cevaplanmamış sorular olduğu belirtilerek peyzaj araştırmaları için ekosistem servis değerlendirmesini anlamaya yönelik tutarlı bir bilgi tabanı sunmuşlardır. Burada ekosistem servislerini tanımlama ve sınıflandırma konusunda genel bir değerlendirme yapılmış ardından ekosistem servislerinin değerinin belirlenmesi ve haritalanması üzerine geliştirilen farklı yaklaşımlar irdelenmiştir. Özellikle karar verme sürecinde ekosistem servisleri yaklaşımının önemi vurgulamışlardır.

Doğan (2012), çalışmasında "Doğa Korumanın Ekonomik Sisteme Entegrasyonu için İlgi Gruplarının Eğitimi ve Kılavuz oluşturma Projesi" birinci bileşeni olan "Sultan

13

Sazlığı Milli Parkı'nın Biyokıymetlendirilmesi Alt Projesi" kapsamında ekosistem hizmetlerinin parasal değerlerini bilimsel metodlar ile hesaplamış ve parasal olmayan değerleri ortaya koymuştur.

Sandhu vd (2012), çalışmalarında Avusturalya'da uzun vadede kritik olan ekosistem servislerini tanımlamış, tarım endüstrisi uzmanlarıyla çalışarak farklı tarımsal uygulamaların ekosistem servisleri üzerindeki etkilerinin belirlemesine yönelik bir çerçeve geliştirmişlerdir.

Tengberg vd (2012), çalışmalarında, kültürel ekosistem servislerinin kavramsal analizini sağlamak ve peyzaja, mirasa ve kimliğe nasıl bağlantılandırılabilir olduğunu belirlemek amacıyla İsveç'ten seçilen bir örnek alanda peyzajdaki kültürel miras değerlerinin envanteri ile ekosistem servisleri analizlerini birlikte ele almışlardır. Çalışmada Arafura-Timor denizleri örneğinde ise kültürel ekosistem servisleri ile denizel peyzajlar incelenmiştir.

Potschin ve Young (2012), çalışmalarında doğal kaynaklar ve ekosistem servisleri ile sürdürülebilirliğin peyzaj içindeki rolünü değerlendirmişlerdir.

Albayrak (2012), Doktora Tez Çalışmasında Ömerli Havzası’ndaki ekolojik birimleri ve ekosistemleri değiştiren faktörler ve öncelikli ekosistem servislerini tanımlamış ve haritalandırmış, gelecekteki planlama ve yönetim çalışmalarına altlık olabilecek bir bölgeleme şeması oluşturmuştur. Araştırma sonucunda ekosistem servislerine dayalı havza yönetiminin mekansal, yasal ve kurumsal çerçevesi genel hatlarıyla tanımlamıştır.

Öztürk ve Aydoğdu (2012), çalışmalarında Ilgaz Dağı Milli Parkı'nın rekreasyonel olanaklarının saptanması ve Milli Parkın turizm amaçlı kullanımı sonucu ortaya çıkabilecek sorunları belirleyerek, alınması gerekli önlemlerin tüm paydaşlara duyurularak erken bir farkındalık yaratılmasını amaçlamış, yüzyüze görüşmeler yapılarak alanın rekreasyonel kullanımının nasıl sağlanabileceği konusunda öneriler geliştirmişlerdir.

Syrbe ve Walz (2012), çalışmalarında peyzaj yapıları ile ekosistem servislerinin mekansal karakteristiği arasındaki bağlantıların hangi ölçütlerle araştırılacağını ortaya koymuşlardır.

Crossman vd (2012), çalışmalarında ekosistem servislerinin ölçülmesi ve haritalanmasında çok çeşitli yöntemlerin olduğunu sağlıklı plan kararları verebilmek için ekosistem servislerinin ölçülmesi ve haritalanmasında standart bir süreç olması gerektiğini vurgulamışlardır.

Aretano vd (2013), çalışmalarında ekosistem servislerini, peyzaj değişimine dair toplum algısı ve "Konstanza değer katsayısı" nicel analizi yöntemi ile incelemişlerdir.

Arslan Muhacir (2014), Doktora Tez çalışmasında Ankara'nın Haymana ilçesi örneğinde potansiyel ekosistem servislerinin belirlenmesi, önceliklendirilmesi ve hiyerarşik olarak kırsal turizm alternatifleri ile ilişkilendirilmesine yönelik bir yöntem yaklaşımı geliştirmiştir.

14

Valles-Planells vd (2014), çalışmalarında servis tipolojisi, CICES sınıflaması ile insan refahı boyutları, mevcut ekosistem servis sınıfları ve peyzaj algılarına dayalı yöntem yaklaşımlarını ele almışlardır.

Ericsen vd (2012), çalışmalarında kurak ve yarı kurak bölge karakterlerine sahip Kuzey Kenya'nın ekosistem servislerinin tanımlanması, ölçülmesi ve haritalanması amacıyla havzanın doğal kaynakları ve aynı zamanda fiziksel ve beşeri coğrafyası ve fiziki altyapısını tanımlayarak ekosistem servislerinin haritalanmasını gerçekleştirmişlerdir.

Fletcher vd (2014), çalışmalarında denize olan derin duygusal bağlılıklar dahil olmak üzere maddi olmayan faydalar kapsamında Türk insanı ve Karadeniz arasında kültürel bağlılıkları, ekosistem yönetimi ve politikalarının tanımlanmasındaki ve toplumları ve bireyleri ekosistemlerin korunması ve geliştirilmesi gerektiğini ve kültürel deneyimlerin sağlıklı doğal çevre temelleri üzerine kurulduğunu belirtmişlerdir.

Gould vd (2014), çalışmalarında ekosistemlerin kültürel ekosistem servisleri gibi maddi olmayan değerlerini araştırmış, Hawai, Kona'da 30 yarı yapılandırılmış görüşme ve 250 kişiden oluşan anketler sonucu manevi, miras ve kimlikle ilgili değerlerin etnik köken ve ikamet süresine göre değiştiğini tespit etmişlerdir.

Avcıoğlu Çokçalışkan vd (2015), çalışmalarında Orman Genel Müdürlüğü işbirliği ile yönetilen ormanlarda yönetim planlarına uygunluğunu karşılaştırarak ekosistem servislerinin ve faydalarının belirlenmesi için Dudley ve Stolton (2009) tarafından geliştirilen PA-BAT (Korunan Alanlar Fayda Değerlendirme Aracı)'ı Türkiye'de orman yönetimine göre revize etmişlerdir.

Mander ve Antrop (2006), çalışmalarında peyzajda çok yönlülük anlayışının, önemli fikirlerin yansıtılmasında ve peyzajın daha etkili kullanımında teşvik edici ve geniş toplum faydası ve ortak kullanıcı gruplarının yönetiminde etken olduğunu vurgulanmışlardır.

Peyzaj yapıları, peyzajın faydalarının analizinde etkili ekolojik tabanlı peyzaj planlama yaklaşımlarının geliştirilmesinde önemli bir etkendir. Şat Güngör (2008), çalışmasında Kazdağları Milli Parkı'nda peyzaj matris, yama ve koridorlarını, vejetasyon formasyonlarındaki farklılıklara dayanarak belirlemiştir.

Willemen vd (2008), Hollanda'da bir kırsal alan olan Gelderse Vadisi'nde peyzaj fonksiyonlarını değerlendirmek amacıyle yaptıkları çalışmada 3 farklı yöntem üzerinde durmuşlardır: (1) Peyzaj fonksiyonlarını alan örtü veya alan kullanım politikaları kapsamında değerlendirmek, (2) Mekansal göstergeleri kullanarak deneysel modeller ile, (3) Literatür araştırmalarına dayalı karar verme süreçlerini kullanarak peyzaj fonksiyonlarını değerlendirmek. Bu kapsamda araştırma alanında 8 farklı peyzaj fonksiyonunun sağladığı faydaların kapasitesi karar vericilere yararlı bilgiler sağlaması amaçlanarak sayısallaştırılıp, haritalanmışlardır.

Termorshuizen ve Opdam (2009), çalışmalarında peyzaj ekolojisi araştırmalarının peyzajdan sağlanan faydalar konusu üzerinde daha fazla durulması gerekliliğini tartışmışlardır. Peyzaj servisleri kavramının ortak bir nokta olarak farklı disiplinlerden

15

bilim adamlarının, peyzaj gelişimi önceliğinde, çok fonksiyonluluğa entegre edilebilir nitelikte işbirliği yapılması ve ortak bir veri tabanı oluşturulmasına teşvik etmesi gerektiğini belirtmişlerdir.

Fry vd (2009), çalışmalarında çok yönlü peyzaj kullanımlarında destek olabilecek şekilde peyzaj yapısı ile bağlantılı olarak ekolojik ve görsel peyzaj karakterleri arasında ortak çerçevedeki konuları geliştirmeye çalışmışlardır.

Fagerholm vd (2012), çalışmalarında peyzaj faydalarına dair göstergelerin mekansal değerlendirmesinde, yerel paydaşları anahtar bilgilendiriciler olarak kullanmış ve peyzaj potansiyelinin değerlendirilmesini amaçlamışlardır. Zanzibar, Tanzanya'da maddi ve maddi olmayan 19 farklı tipolojide kültürel peyzaj göstergeleri belirlemiş ve bu göstergeler yarı yapılandırılmış görüşmeler ve hava fotoğrafları ile birleştirilerek haritalamışlardır.

Llorente vd (2012) çalışmalarında peyzajın çok fonksiyonluluğu ve sosyal tercihler arasındaki ilişkinin Akdeniz peyzajına yönelik parayla ilgili ve parayla ilgili olmayan teknikler açısından analiz etmişlerdir. Güneybatı İspanya'da Nacimiento ve Adra Bölgelerinde yarı kurak su havzalarının peyzaj karakterini temsil eden 20 peyzaj noktası seçmiş, sosyal faktörlerin değerlendirilmesinde yüz yüze yapılan anketler ile peyzaj estetiğinden yararlanma (kullanılma değeri) ve peyzajın korunması (kullanılmama değeri) için karşılık ödemenin istekliliğine etkisini araştırmışlardır.

Sabatino vd (2013), çalışmalarında İtalya karasal biyomlarının alan örtü mozaiklerini 2006 yılı CORINE sınıfları ile 7 temel biyoma ayırmış ve her biyom için net ve göreceli mekansal dağılım hesaplamışlardır. Bu çalışmada, her bir biyomun ekonomik değeri her bir hektardaki ve birim değerdeki toplam dağılımın çarpımına karşılık geldiği, tatlısu kaynaklarının İtalya doğal sermayesine neredeyse % 50 (yaklaşık 25 milyar $) katkı sağladığı belirlenmiştir.

Peyzaj karakter analizinde olduğu gibi peyzajların faydalarına ilişkin değerlendirmelerde de ulusal, bölgesel, yerel ölçeklerde araştırmalar yapılabilmektedir. Ribeiro vd (2013), çalışmalarında ilgili yerel ölçekteki kullanıcı gruplarının tercihlerini mekansal açıdan sunmakta yenilikçi bir çerçeve araştırması oluşturmaktadır. Araştırmada peyzaj tercihleri ve mekansal planlama metodolojik yaklaşımına köprüler oluşturulmaktadır.

Bir bölgenin mekansal karakteristiklerinin belirlenmesinde bölgeye ait doğal ve kültürel özelliklerin detaylı analizi, peyzajın faydalarının tespiti açısından oldukça önemlidir. Gulickx vd (2013) çalışmalarında mekansal karakteristikler ile peyzajın sağladığı faydalar arasındaki ilişkiyi korelasyon ile incelemiş ve peyzajın sağladığı faydaları haritalamışlardır.

Hermann vd (2013), çalışmalarında peyzaj ile peyzajın sağladığı farklı niteliklerdeki faydalar arasındaki ilişkiyi farklı mekansal ölçekler ile incelemişlerdir.

Peyzajın ekonomik faydalarına yönelik yapılacak analizlerde farklı yöntemler kullanılmaktadır. Kaya (2013), Yüksek Lisans Tez çalışmasında seyahat maliyet yöntemi kullanılarak, Ilgaz Dağı Milli Parkı'nda giriş ücretlerini analiz etmiştir.

16

Bir bölgedeki peyzajlardan sağlanan faydaların değerlendirilmesinde ve planlama kararlarının geliştirilmesinde en iyi ölçek havza ölçeğidir. Garipağaoğlu (2012), çalışmasında planlamada havza yaklaşımı, havza yönetimi, özellikle havza kavramının çok boyutluluğu ve disiplinler arası niteliği gereği, Türkiye’de havza tabanlı planlamalar ve günümüzde Havza Koruma Eylem Planlarına dönüşümünü tartışmıştır.

Tassinari vd (2013), çalışmalarında çok yönlü analizler yardımıyla tarım, çevre, peyzaj ve yerleşim özellikleri temelinde kırsal alanların karakterizasyonu ve peyzaj analizleriyle ele almış ve bu alanların planlanmasının önemini vurgulamışlardır.

Avcı (1998), çalışmasında beşeri faktörlerin bitki örtüsü üzerindeki önemli etkileri nedeniyle Ilgaz Dağları üzerinde insanın doğal bitki örtüsündeki rolünü ortaya koymuştur. Ilgaz Dağları ve çevresinde öncelikle alanın yerleşme tarihi üzerinde durmuş ve insanının doğal bitki örtüsü ile olan ilişkilerini incelemiştir.

Araştırmanın doğal veri analizleri aşamasında yapılacak vejetasyon analizleri peyzajın biyolojik çeşitlilik ve habitatların korunmasına ilişkin faydalarının analizinde yol göstericidir. Öner ve Göl (2003), çalışmalarında Ilgaz Orman İşletme Müdürlüğü, Yenice Orman İşletme Şefliğinin orman toplumlarını ve bu toplumlara ait bazı toprak özelliklerini incelemişlerdir.

Pehlivan (2007), Yüksek Lisans Tez çalışmasında Batı Karadeniz ve İç Anadolu Bölgeleri arasındaki geçiş kuşağı üzerinde yer alan Ilgaz Dağı Milli Parkı florasını incelemiş, 61 familyaya ait 101'i endemik, 265 cins ve 630 takson tespit etmiştir.

Kuter (2008), çalışmasında Ilgaz Dağı Milli Parkı'nı orman peyzajı ve estetiği açısından değerlendirmiş, elde edilen verileri değerlendirerek alana yönelik alternatif çözüm önerileri getirmiştir.

Bilgili (2013), çalışmasında Çankırı kenti yeşil alanlarının yeterliliğini hem ilgili kanunda belirtilen standartlar çerçevesinde hem de ulaşılabilirlik açısından değerlendirmiştir.

Bu çalışma Peyzaj Mimarlığı disiplini içerisinde peyzajın faydalarının, peyzajın yapısı ve karakterlerinin ekolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik analizler ile çok yönlü analizi gerçekleştirilmiştir. Ekosistemler, ekosistem servisleri, peyzajın faydaları, havza planlaması ve araştırma alanına dair yapılan çalışmalar incelendiğinde, araştırma alanı olarak seçilen Ilgaz Bölgesi için peyzajın sağladığı faydaların çok yönlü analizine yönelik ilk verilerin üretilecek olması açısından son derece önemlidir.

17