Araştırma alanındaki öncelikli peyzaj faydalarının

Araştırma kapsamında belirlenen havza sınırlarında peyzajların ekolojik, sosyal ve kültürel, görsel ve estetik ve ekonomik boyutlara ilişkin faydalarının belirlenmesine çalışılmış ve öncelikle alandaki peyzaj karakter alanları belirlenerek bu alanlardaki mevcut faydalar ile birlikte haritalanmıştır. Alandaki mevcut faydalar kapsamında seçilen araştırma sorularıyla da yerel yöneticiler ve uzmanlarla anketler yapılmıştır.

Araştırma alanındaki öncelikli peyzaj fayda ve hizmetlerinin önem derecelerinin tespit edilmesi için yapılan anket çalışmalarından yola çıkılarak belirlenen faydalar doğrultusunda peyzaj planlama çalışmalarına altlık olacak bir önemlilik haritası geliştirilmiştir. Burada çok yönlü peyzajlar kavramı ile Gulickx vd (2013), Hermann vd (2013) ve Albayrak (2012) çalışmaları temel alınmış, araştırma alanı 1km2 'lik karelere bölünmüş, her bir birimin birden fazla faydayı sağlayabileceği gerçeğinden bir alanın fayda için toplam değerini belirlemek için alanda bulunan tüm ekolojik birimlerin sağladığı değerin dikkate alınması gerekmektedir.

Bu doğrultuda araştırma kapsamında yapılan niceliksel ve niteliksel anketlere ilişkin değerlendirmelerle alandaki tüm faydaların ortalama önem değerleri bir araya getirilmiş ve yeni önem değerleri elde edilmiştir. Belirlenen bu önem değerleri yapılan sözlü görüşmelerin niteliksel değerlendirmesiyle birlikte ele alınmış ve bölgedeki fayda üreten peyzajlara ilişkin bölgelendirmeler yapılmıştır. Tek bir kare içerisinde birden fazla fayda, karakter ve yapı olduğu takdirde en fazla öne çıkan özellik dikkate alınmıştır.

Ekolojik boyutta gıda ve tatlı su kaynaklarından sağlanan faydalar bölgede ilk sırayı almaktadır. Bu boyuttaki değerlendirmelerde tatlı su ve gıda kaynakları tüm boyutlarda en önemli faydalar olarak tanımlanmıştır. Tarımsal üretim kapsamındaki başlıca ürünlerde çeltik üretim alanları ilk sırayı alırken, buğday, fasülye, lahana ve mısır üretim alanları da alanda önem taşıyan ve fayda sağlanan alanlardır.

Devrez Çayı ve çevresi peyzaj karakter alanı olarak da öne çıkan tatlı su sağlayan kaynaklara en yakın olan bölgede madencilik faaliyetlerinin varlığı bu kaynaklar üzerinde büyük baskı yaratmaktadır. Bu boyutta hammadde sağlayan kaynaklardan özellikle mevsimsel olarak bölgeye önemli faydalar sağlanmaktadır.

Sosyal ve kültürel boyut kapsamında gerek tescilli gerek tescilsiz varlıklar bölge peyzajları açısından son derece önemlidir. Ekonomik boyutta sağlanan faydalarda ilk sırayı hayvancılık alırken, rekreasyon ve ekoturizm faaliyetleri özellikle faaliyetlerin gerçekleştirildiği bölgeler açısından öne çıkmaktadır (Şekil 4.53).

130

Şekil 4.53. Ilgaz Bölgesi peyzajlarının fayda değerlendirmesi (Orijinal 2016)

Yapılan değerlendirmeler sonucunda Ilgaz Bölgesi'ndeki birden çok işlevi sağlayan çok yönlü alanların tespiti için tüm haritalar çakıştırılmıştır. Kareler ile elde edilen değerlerin toplam sonuçları araştırma alanı için bölgelendirme haritasına yansıtılmıştır. Çakıştırılan alanlar için 3 derecede bölgelendirmeler yapılmıştır (Şekil 4.54).

131

Şekil 4.54. Ilgaz Bölgesi peyzajlarının faydaları önemlilik sınıfları haritası (Orijinal

132

Havzada 1. derece önemli olan alanlar Devrez Çayı ve çevresi ile Ilgaz Dağları Milli Parkı sarıçam ve göknar ormanları peyzaj karakter alanları üzerinde yoğunlaşmıştır. Araştırma alanında Ilgaz Dağı Milli Parkı, Kadınçayırı Tabiat Parkı, Kırkpınar Yaylası, Yeşildumlupınar ve Kayı köyleri arası Bucura Çayı çevresi, Çörekçiler-Sumucak köyü boyunca Devrez Çayı çevresi, Belören köyü, Gaziler köyü, Ilgaz merkez, Bozan Çayı ve Gökçay ve Sazak Çayı boyunca Arpayeri köyü ve Sarmaşık köyü-Kızılöz arası Devrez Çayı boyunca 1. dereceden önemli olan alanlar olarak belirlenmiştir. Bu alanlar özellikle tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu bölgeleri ifade etmektedir. Ayrıca hayvancılık, rekreasyon, tarihi ve kültürel özellikler ve tatlı su kaynağı olma özellikleri ile 2 ve daha fazla faydayı sağlayan bu bölgelerde önem kazanmaktadır.

Bölgede 2. derece önemli olan alanlar Devrez Çayı, Kızılçay, Bucura Çayı, Pazar Çayı, Yuvaçay, Karaman Deresi, Kızılçayı üzerindeki Yuvasaray köyü ve çevresi Yerkuyu köyü ve çevresi, Sağırlar köyü Kırışlar köyü arası ve Alpagut köyü çevresinde yoğun olarak gözlenmiştir. Bu bölgelerde en fazla 2 farklı faydaya sahip olan alanlar birlikte ele alınmıştır.

Bölgede 3. derecede önemli olan alanlar ise Yumukören, Göllüce, Sivricek, Kızılibrik, Kavaklı, Çörekçiler köyü ve çevresi, Hacıhasan sınırından Tosya'ya kadar olan kesim özellikle hammadde kaynağı sağlanan alanlarda, Kaleköy çevresinde özellikle arıcılığın yoğun olduğu alanlarda, sadece gıda, sadece hammadde veya sadece tarihsel özellikler gibi tek bir fayda sağlayarak tek başına öne çıkmaktadır.

1. ve 2. derecede önemli olan bölgelerde geçmişe bakıldığında özellikle yangın riski yüksek bir faktör olarak öne çıkmaktadır. 3. dereceden önemli olan bölgelerde ise özellikle Kaleköy, Dağardı köyleri çevresinde heyelan riski oldukça yüksektir. Özellikle 1.derece önemli olan bölgelerde tarım alanlarında anız yakılması, taşkın yaşanması, maden ocaklarının yarattığı baskılar nedeniyle risk taşıyan bölgeleri oluşturmaktadır.

Araştırma alanı mekansal karakteristiklerini oluşturan peyzaj yapıları, peyzaj karakter alanları ile peyzajların sağladığı faydalar ve sadece faydalar arasındaki ilişkileri incelemek amacıyla 1 km2_{'lik karelere bölünmüş alanlarda her bir kare için korelasyon} SPSS 15.0 paket programı yardımıyla yapılmıştır. Burada yapılan analizlerde her bir kare içerisinde öne çıkan karakterler ve yapılar tanımlanmış, her bir fayda için o kare içinde fayda sağlanıyor ise 1, sağlanmıyor ise 0 olarak kodlanmıştır.

Çizelge 4.50'de görüldüğü üzere yüzde 1 ve 2 anlamlılık seviyelerinde korelasyon analizleri yapılmıştır, özellikle yüzde 1 anlamlılık seviyesinde elde edilen sonuçlar araştırma alanı için oldukça önemlidir. Yapılan korelasyon analizleri sonuçlarına göre araştırma alanında habitat fonksiyonu ile tarihi&kültürel kaynaklar arasında yüzde 1 anlamlılık seviyesinde negatif yönlü bir korelasyon gözlenmiştir. Doğal kaynakların kullanımı ve insan etkileri arasındaki ilişkiyi vurgulayan bu sonuçla, doğal kaynakların fonksiyonları arttıkça, tarihi&kültürel değerin azaldığı belirtilebilmektedir.

Rekreasyon&ekoturizm kaynakları ile habitatlar arasında yüzde 1 anlamlılık seviyesinde gözlenen pozitif yönlü korelasyonlar, alandaki koruma alanı niteliğindeki

133

doğal alanlardaki faaliyetleri kapsamakta ve bu alanlar araştırma alanındaki habitat varlığını da desteklemektedir.

Gıda kaynağı sağlayan alanlar ile habitatlar arasında yüzde 2 anlamlılık seviyesinde negatif yönlü bir korelasyon gözlenmektedir. Burada insan faaliyetlerinin yoğun olarak gerçekleştiği tarım alanlarının ve özellikle de çeltik tarımının yapıldığı bölgeler habitatları bölebilmektedir. Gıda sağlayan kaynaklar yine milli park, tabiat parkı gibi rekreasyonun yoğun olarak yapıldığı korunan alanlar olarak tarımsal faaliyetlerle negatif yönlü bir korelasyona sahiptir, burada tarımsal faaliyetlerinin doğal alanlar üzerindeki baskısından bahsetmek mümkündür.

Çizelge 4.50. Peyzaj karakter alanları, peyzaj yapıları ve peyzaj faydaları arasındaki

korelasyon ilişkisi (Orijinal 2016)

Habitat Hammadde Rekreasyon

&Ekoturizm Gıda Tatlısu

Tarih& Kültür Peyzaj Karakter Alanı Hammadde ,076 ,547 Rekreasyon& Ekoturizm ,452** -,110 ,000 ,385 Gıda -,303* ,061 -,286* ,014 ,628 ,021 Tatlısu ,014 ,061 ,047 -,077 ,914 ,628 ,708 ,542 Tarih&Kültür -,359** -,087 -,192 ,100 -,073 ,003 ,493 ,125 ,429 ,562 Peyzaj Karakter Alanı -,519** -,043 -,516** ,458** ,001 ,227 ,000 ,731 ,000 ,000 ,995 ,069 Peyzaj Yapıları -,203 ,108 -,208 ,400** -,008 -,079 ,163 ,104 ,391 ,097 ,001 ,952 ,530 ,193

** Korelasyon 0,01 seviyesinde anlamlıdır * Korelasyon 0,05 seviyesinde anlamlıdır

Peyzaj karakter alanları ve peyzajın faydaları arasındaki ilişkiler incelendiğinde rekreasyon&ekoturizm açısından fayda sağlayan alanlar arttıkça, tek bir peyzaj karakteri üzerinde yoğunlaşmaktadır, farklı peyzaj karakterlerini içermemektedir. Yüzde 1 anlamlılık seviyesinde yapılan incelemelerde habitat fonksiyonu sağlayan alanlar arttıkça peyzaj karakter alanlarının özelliklerindeki farklılaşmalar azalmaktadır, yine tek bir peyzaj karakteri üzerinde bu faydaları sağlayan alanlar yoğunlaşmaktadır. Aralarında negatif yönlü korelasyon bulunmaktadır. Burada yoğun orman alanlarının bulunduğu bölgeler ile habitat fonksiyonu ve rekreasyon&ekoturizm faydası sağlayan bölgeler birbirini destekler niteliktedir.

Gıda kaynaklarının fayda sağladığı alanlar ile peyzaj karakter alanları ve peyzaj yapıları arasında ise yüzde 1 anlamlılık seviyelerinde pozitif yönlü korelasyonlar bulunmaktadır. Gıda kaynaklarından fayda sağlanan alanlar tarımsal üretim, hayvansal üretim, et ve süt üretimi, arıcılık gibi çok çeşitli kaynaklardan sağlanmaktadır ve bu çeşitlilik farklı peyzaj karakter alanlarında ve peyzaj yapılarına sahip alanlarda gözlenmektedir.

Peyzajın sağladığı faydalar ile peyzaj karakter alanları ve peyzaj yapıları arasındaki ilişkilerin analizi için, Swanwick (2002), Atik (2011) ve Atik vd (2012)'in

134

çalışmaları temel alınarak, parametrik olmayan analiz yöntemlerinden biri olan Kruskal Wallis testi uygulanmıştır. Yapılan analizlerde peyzaj karakter alanları ile peyzajın faydaları olan gıda, hammadde, rekreasyon&ekoturizm, habitat ve tarihi&kültürel değerler arasında anlamlı farklılıklar olduğu gözlenmiştir. En yüksek ortalama değerler Ilgaz Dağları Milli Parkı sarıçam ve göknar ormanları peyzaj karakter alanında Rekreasyon&Ekoturizm (43,75) ile Habitatlar (43,88); Ilgaz merkezi ve çevresi karaçam ormanlarıyla çevrili peyzaj karakter alanında Hammadde Kaynakları (41,10); Ilgaz kırsal yerleşimleri, yaylaları ve tarım alanları peyzaj karakter alanında Tarihi&Kültürel Değerler (48,68) ve Devrez Çayı ve çevresi peyzaj karakter alanında Gıda Kaynakları (43,25) olarak öne çıkmaktadır.

Peyzaj yapıları ile peyzajın faydaları olan gıda kaynakları, rekreasyon&ekoturizm, habitat, tarihi&kültürel kaynaklar arasında yine anlamlı farklılıklar gözlenmiştir. En yüksek ortalama değerler orman matrisi kapsamında meşe ormanları, tarım alanı bileşenleri ve kırsal yerleşim yamasında Gıda Kaynakları (46,50); orman matrisi göknar ormanları bileşeninde Rekreasyon&Ekoturizm kaynakları (43,75); orman matrisi meşe ormanları ve sarıçam ormanları bileşenlerinde Habitatlar (52,00); çayır ve otlak alanlarda ise Tarihi&Kültürel alanlar (52,38) olarak öne çıkmaktadır (Çizelge 4.51).

Çizelge 4.51. Kruskal-Wallis testi sonucu peyzaj karakter alanları ve peyzaj yapıları ile

Ilgaz peyzajının sağladığı faydalar arasındaki ilişkiler (Orijinal 2016)

Peyzajdan Sağlanan Faydalar

Peyzaj Karakter Alanları

PKA-1 PKA-2 PKA-3 PKA-4 X2 _P

Gıda 22,13 35,67 37,64 43,25 14,675 0,002

Tatlısu 33,50 32,96 28,77 36,75 1,314 0,726

Hammadde 28,38 41,10 32,36 23,50 13,118 0,004

Rekreasyon&Ekoturizm 43,75 28,85 27,50 27,50 22,272 0,000

Habitat 43,88 33,04 22,45 22,75 17,808 0,000

Tarihi & Kültürel 29,63 30,71 48,68 28,00 23,695 0,000

(P≤001, P≤ 0,01 ve P≤0,05 olarak değerlendirilmiştir)

*PKA-1: Ilgaz Dağları Milli Parkı Sarıçam ve Göknar Ormanları Peyzaj Karakter Alanı, PKA-2: Ilgaz Merkezi ve Çevresi Karaçam Ormanlarıyla Çevrili Peyzaj Karakter Alanı, PKA-3: Ilgaz Kırsal Yerleşimleri, Yaylaları ve Tarım alanları Peyzaj Karakter Alanı, PKA-4: Devrez Çayı ve Çevresi Peyzaj Karakter Alanı

Peyzajdan Sağlanan Faydalar

Peyzaj Yapıları

PY-1 PY-2 PY-3 PY-4 PY-5 PY-6 PY-7 PY-8 PY-9 PY-10 X2 _P

Gıda 14,00 38,38 20,09 19,42 46,50 30,25 46,50 46,50 43,25 35,67 27,559 0,001 Tatlısu 46,50 22,13 36,34 19,42 14,00 46,50 46,50 14,00 38,38 27,54 16,612 0,055 Hammadde 23,50 23,50 35,69 39,75 23,50 23,50 23,50 23,50 30,00 39,75 9,501 0,392 Rekreasyon& Ekoturizm 27,50 27,50 43,75 27,50 27,50 27,50 27,50 27,50 29,13 32,92 17,661 0,039 Habitat 19,50 19,50 43,88 46,50 52,00 52,00 19,50 19,50 21,13 35,75 32,442 0,000 Tarihi & Kültürel 28,00 52,38 28,00 33,42 28,00 28,00 28,00 28,00 37,75 28,00 20,257 0,016 (P≤001, P≤ 0,01 ve P≤0,05 olarak değerlendirilmiştir)

*PY-1 :Çalı toplulukları bileşeni, PY-2:Çayır ve otlak bileşeni, PY-3: Göknar ormanları bileşeni, PY-4: Karaçam ormanları bileşeni, PY-5: Meşe toplulukları bileşeni, PY-6: Sarıçam ormanları bileşeni, PY-7: Tarım alanı bileşeni, PY-8: Kırsal yerleşim yaması, PY-9: Tarımsal matris, PY-10: Meşe ve Ardıç toplulukları bileşeni

135