Jeolojik ve jeomorfolojik yapı

Çankırı ili 3. jeolojik zamanda meydana gelmiş Oligoseniosen yaştaki jipsli (alçıtaşı) serilerinden oluşmaktadır Bu seri kuzeydoğuda Yapraklı ilçesi, güneydoğuda Kızılırmak, güneyde Ankara il sınırı, güneybatıda Eldivan ilçesinin sınırladığı geniş bir alana yayılmıştır. Değişik taşlı tortulların yer aldığı yörede püskürük ve başkalaşım kayaları da görülmektedir. Dumanlıdağ, Kurşunlu, Ilgaz ve Çubuk bölgelerini içine alan Galatya Masifi mesozoik yaştadır. Genelikle andezit bileşiminde lav ve konglomeralardan oluşmaktadır. Andezit püskürmeleri asıl olarak miyosende, bir bölümü de pliyosende oluşmuştur. Galatya masifinin lav ve tüfleri, Ilgaz-Kurşunlu neojen havzasındaki, miyosen tabakalar arasındaki boşlukları doldurmaktadır (Çankırı İl Çevre Durum Raporu 2011).

Batıda Çerkeş'ten başlayarak Kurşunlu ve Ilgaz'a kadar devam eden alanlarda, alt tabakaları da tüflü ve marnlı neojen serisi bulunmaktadır. Ilgaz'ın kuzeydoğusu ve doğusu, metamorfik kayaçların yayılım alanlarıdır. Bu kayaçlar genellikle paieozik, kretase ya da jura yaşlı oluşumlardır (Çankırı İl Çevre Durum Raporu 2011).

Bu kapsamda incelendiğinde araştırma alanı Alüvyon (% 23), Pliyosen (% 17) ve Miyosen (% 14) jeolojik birimlerinden oluşmaktadır (Çizelge 4.1) (Şekil 4.3).

Çizelge 4.1. Araştırma alanındaki jeolojik dönem özellikleri (MTA 2011'den

yorumlanmıştır)

Jeolojik Dönem Alansal Dağılım

Alan (km2_{) Oran (%)} Alüvyon 227,16 23,69 Pliyosen 166,67 17,38 Miyosen 137,26 14,31 Malm 108 11,26 Senomaniyen 94,62 9,86 Triyas 93 9,69 Oligosen 61,3 6,39 Kampaniyen 39,14 4,08 Maestrihtiyen 24,55 2,56 Lütesiyen 7,14 0,74

Ilgaz ilçesinde batıda Çerkeş'ten başlayarak Kurşunlu ve Ilgaz'a kadar devam eden Neojen serinin alt tabakaları kumtaşı-tüflü ve marnlıdır; bunların üzerine kumtaşı- konglamera-kiltaşı üst seviyeleri gelir. Bu tabakalar üzerine ise asıl neojen dolgu malzemesi bulunmaktadır (Ilgaz İmar Planı Raporu 2007).

Kurşunlu-Ilgaz Havzası'nda tabakalar arasında yer yer andezit tüf ve lav yatakları da karışmaktadır. Bunlar güneydeki "galata" andezit seviyeleri Kretase ile olan kontak bölgesinde dikleşmektedir. 60-70 derece güneyde ise eğim çok azdır, yataya yakın durumda bulunmaktadır. Kurşunlu-Ilgaz neojeni doğuya doğru Devrez Çayı Vadisi boyunca Tosya Havzası'nda devam eder ve Kargı Platosu'na kadar uzanır. Bölgede irili ufaklı dağınık mostralar halinde gözlenen Jura-Kretase kalkeri, metamorfolojik seriler ve lias oluşumları üstünde bulunmaktadırlar ve üzerlerine Kretase yaşında genellikle üst Kretase-ofiolitik seriler ve fliş ve kalker fasiyesinde Orta-üst Kretase tabakaları gelmektedir (Ilgaz İmar Planı Raporu 2007).

29

Devrez Çayı Vadisi, Ilgaz ve Geçmiş Dağları arasında, batı- doğu uzantılı ve 140 km'.lik depresyon boyunca uzanmakta ve Tosya, Ilgaz - Kurşunlu ve Orta havzalarından geçmektedir (Akkuş 1980).

Devrez Çayı, Dağardı köyü batısında ilçe topraklarına bir boğazla girmekte ve doğuda Ortalıca’da bir başka boğazla ilçe topraklarını terk etmektedir. Depresyon tabanı, batıdan doğuya ve kuzeyden güneye doğru alçalmaktadır. Depresyon oluşumunda tektonik hareketlere bağlı faylanmalar önemli rol oynamıştır. Bu faylar aynı zamanda Kuzey Anadolu Fay Kuşağı'nın da bir parçasını oluşturmaktadır (Taş 2006).

Araştırma alanı jeolojik formasyonları Alüvyon, Lütesiyen, Malm, Senomaniyen, Kampaniyen, Maestrihtiyen, Miyosen, Oligosen, Pliyosen, Triyas dönem formasyonlarından oluşmaktadır. Triyas formasyonu yaşlı, kırıntılı-karbonat blokları içeren kumtaşı, kireçtaşı, çakıltaşı, çamurtaşı, volkanik kayaçlardan oluşmaktadır. Sarı, boz, kahve-gri renkli, ince-orta tabakalıdır. Senomaniyen formasyonu çoğunlukla volkanitlerden, az miktarda da kırıntılı karbonatlardan oluşmaktadır. Genel olarak yeşilimsi kahverengi olan birimin büyük çoğunluğu volkanitlerden çok az oranda tüf, tüfit ve killi kireçtaşlarından meydana gelmektedir. Kampaniyen formasyonu Alıç köyü dolaylarında özellikle yayılımı bulunmaktadır. Başlıca kireçtaşı, marn, kumtaşı, slttaşı ve dah az oranda tüf ve lavlardan oluşmaktadır. Lütesiyen formasyonu, kızıl renkli kum taşı, çamurtaşı, çakıllı kumtaşı, kumlu kireçtaşları ile temsil edilmektedir. Malm dönem kayaçları ise genel görünüm kızıl renkli olan yer yer mor, kırmızımsı, kahverengimsi kül rengindedir. Belirgin bir tabakalanma görülmez, taneler yoğun kum, silt desteklidir. Maestrihtiyen dönemi ise Yapraklı ilçesi kuzey kesimlerinde ve Tosya'nın batısında yayılım göstermektedir. Kireçtaşı, marn, kumtaşı, volkanik kayaçlardan oluşmaktadır (MTA 2011).

Devrez depresyonu içinde, ikisi depresyonun Tosya kesiminin giriş ve çıkış kesiminde, biri de ortasında olmak üzere üç boğaz bulunmaktadır. Bu boğazların üçü de epijenik boğazdır. Önceleri Miyosen ve Pliyosen formasyonları üzerinde akmakta olan Devrez Çayı, yatağını derinleştirerek temel araziye ulaşmış ve bu temel üzerinde gömülerek bu boğazları oluşturmuştur (Akkuş 1980). Batıda Dağardı ve Yukarıkayı köylerinin olduğu kesimde oluşan boğaz 4-5 km. uzunluğundadır ve Ilgaz-Kurşunlu depresyonu ile Tosya depresyonunu birbirinden ayırmaktadır (Taş 2006).

Ilgaz ilçesi 1. Derece deprem kuşağı içerisindedir. Batıda Orta ilçesi topraklarından kaynaklanan Devrez Çayı, doğuya doğru uzanan çöküntü oluğunun içine yerleşmiştir. Oluğun oluşumu, kırılma ve çökme olayları sonucu Ilgaz Dağları ile aynı dönemde gerçekleşmiştir. Oluk bir yamacı daha dik, asimetrik yapıdadır ve ilçenin doğu sınırlarına doğru iyice daralarak bir boğaz haline gelmektedir. Bu yapıdan ayrılmayan faylar boyunca, kuzeydeki bölüm, güneye oranla daha fazla doğuya doğru kayıp çökmüş, dolayısıyla bu alan yurdumuzun en aktif ve tahrip edici deprem kuşağı haline gelmiştir. Devrez Vadisi aynı zamanda Kuzey Batı Anadolu fay hattının tabanını oluşturmaktadır. 1943 yılında bölgede ilçe merkezinde orta şiddette hasara yol açan bir deprem meydana gelmiştir (Ilgaz İmar Planı Raporu 2007).

30

31