Kaynak Neşirler

Tarih ilmi alanında yapılan çalışmalar söz konusu olduğu zaman elbette ilk akla gelen vesikalardır. Çünkü tarih vesikalardan hareketle yazılır. Dolayısıyla tarihçi kaynaklarla tanışmak ve onlarla diyalog kurmak zorundadır. Mehmet Altay Köymen de bu konunun önemine binaen bu alanda çeşitli çalışmalar yapmıştır.

2.1.1.1. Kirman Selçukluları Tarihi

İlim hayatına, Muhammed b. İbrahim’in “Kirman Selçukluları Tarihi” adlı Farsça eseri üzerinde 1943’de yaptığı doktora teziyle girmiştir. O vakitler, mezkur siyasi kuruluş için yegane ana kaynak olan bu eseri, haşiyelerle sağlam bir şekilde Türkçe’ye çevirmiş ve Kirman Selçuklu Tarihi’nin bir taslağını çizmeye çalışmıştır.68

2.1.1.2. Nizamü’l-mülk “Siyasetnâme”

Kaynak neşri alanında yaptığı çalışmaların en önemlileri arasında Büyük Selçuklular’ın ünlü devlet adamı Vezir Nizamü’l-mülk’ün tanınmış eseri “Siyaset- name” adlı eseri gösterilebilir. Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu’nun bulduğu ve o vakte kadar ilim dünyasınca bilinmeyen bu eserin bir Farsça nüshasını Türkiye’de ilk kez neşredip, Türkçe’ye çevirmiştir. Köymen’in yayınlamış olduğu metinle daha önce yayınlanan nüshalar arasındaki en önemli fark, yazarın kaleminden çıkmış orijinal metne en yakını olmasıdır. Eserin tercümesini yaparken Köymen, daha önce yapılmış olan tercümeler ile de karşılaştırmalar yaparak sağlam bir tercüme yapmaya çalıştığını söylemektedir. Vezir Nizamü’l-mülk eserinin önsözünde eserini 50 fasıldan oluştuğunu söylemekteyse de Köymen’in hazırladığı nüsha 51 fasıldan oluşmaktadır. Nizamü’l-mülk her fasılı örnek hikayelerle ayrı bir meseleye

67 _{Köymen’in eserleri gruplar halinde incelenirken her gruptan örnekler seçilerek birkaç çalışması}

üzerinde durulmuştur.

68 _{Mehmet Altay Köymen, “Kirman Selçukluları Tarihi”, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi}

ayırmıştır. Siyasetnâme ilk defa Köymen tarafından ciddi bir tahlile tabi tutularak, üzerinde çalışacaklar için kolaylık tesis etmek için, fasıllar konu konu tasnif edilerek, hikayeler ve tablolar halinde gösterilmiştir69_.

Selçuklu Devleti’nin bir nevi anayasası olan Siyasetnâme, Selçuklu devri ana kaynaklarından biri olarak da son derece önemlidir. Nizamü’l-mülk, eserinin önsözünde belirttiği üzere Sultan Melikşah devlet idaresine dair bir kitap yazılması için kendi devlet adamları arasında bir yarışma açmıştır. Anlaşıldığına göre sultan yazılıp kendisine sunulan eserler içerisinde Siyasetnâme’yi beğenmiştir. Köymen, taşıdığı bu öneme rağmen, eserden gereği gibi ilim alemince faydalanılamadığını söylemektedir. Gerçekten, bu eserde yalnız tarihçiler; medeniyet tarihçileri için değil, müesseseler tarihi, devlet teşkilatı ve hayatı, devletler hukuku ve içtimai tarih ile uğraşanlar için de zengin malzeme bulunmaktadır. 900 yıl önce yazılmış olan bu eserde günümüz devlet adamlarına da faydalı olabilecek ders niteliğinde, siyasi ahlâkın kurulmasına yardımcı olabilecek önemli noktalar bulunmaktadır70.

2.1.1.3. “Münşeat Mecmuaları”

Köymen, sözünü ettiğimiz bu telif eserleri, tenkidli metin neşri ve tercümeleri dışında, münşeat mecmuaları, vakfiyeler, vekayinameler (tarihler) vb. gibi bazı önemli Selçuklu kaynaklarını tanıtmış, tahlil ve tenkit ederek, önem ve değerlerini ortaya koymuş ve kimisini de yayınlamıştır. Onun bu alanda yaptığı ilk çalışma Büyük Selçuklular devrine ait araştırmacılar için birinci elden önemli kaynaklar içerisinde olan “Münşeat Mecmuaları” ile ilgili kapsamlı araştırmasıdır.

Bu makalesinde Köymen, 1943 yılında Abbas ikbal tarafından neşredilen, Mizra Muhammed Kanuni’nin yazdığı “Atabet’ül Ketebe” isimli münşeat mecmuası

69 _{Mehmet Altay Köymen, “Selçuklu Devri Türk Tarihi Araştırmaları I, Büyük Selçuklu İmparatoru}

Melikşah Devrine Dair Bir Eser Münasebetiyle”, Belleten, XVIII / 68 1953, s.557-604

70 _{“Nizamü’l-Mülk (Ebu Ali Hasan Tusi), Siyerü’l Müluk veya Siyasetname”, c.I. (Farsça Metin Önsöz}

ve Girişle Birlikte Nşr: Prof. Dr. Mehmet Altay Köymen), Ankara 1976 (A.Ü.D.T.C.F. dergisi), s.XX

ile Büyük Selçuklu İmparatorluğu devletlerinde yazılmış çeşitli münşeat mecmuaları hakkında bilgi verilmiştir.71

2.1.1.4. Mehmet Neşri “Cihannüma”

Kaynak neşri çalışmalarından bir diğeri Faruk Reşit Unat’la birlikte, II. Bayezıd dönemi tarihçilerinden Mehmed Neşri’nin bir İslam Tarihi çalışması olup, 8 bölümden oluşan ve yalnızca Osmanlılarla ilgili bölümü günümüze ulaşmış olan “Cihannüma” adlı eseridir. Bu eserin Osmanlıca metin ve transkripsiyonunu çıkarıp, eksik kısımlarını tamamlayarak bugünkü dilimize “Neşri Tarihi” olarak çevirerek yayınlamıştır72.

2.1.1.5. Niğdeli Kadı Ahmed “el-Veledü’ş-Şefik”

Büyük Selçuklu devri çalışmalarıyla tanınan Köymen’in Türkiye Selçuklu Devleti ile ilgili de çalışmaları olmuştur. Bu dönemle ilgili kaynakların kısıtlılığı yapılmış olan çalışmaların önemini daha da artırmaktadır. Türkiye Selçukluları hakkında bilgi veren kaynaklardan birisi Niğdeli Kadı Ahmed’in “el-Veledü’ş-Şefik” adlı eseridir. Anadolu’nun asil bir ailesine mensup kıymetli bir müellif olan Niğdeli Kadı Ahmed’in İlhanlılardan Ebu Said Bahadır Han namına yazdığı bu eser ‘Anadolu Selçuklu Devleti’ tarihi özellikle dini-içtimai tarihi bakımından son derece büyük bir öneme sahip olmasına rağmen maalesef araştırmacılar tarafından ilgi gösterilmeyerek istifade edilmemiştir. Bu eser aslında bir “Dünya Tarihi” niteliğine sahiptir. Ancak eserde Selçuklu Tarihi ile ilgili de önemli bilgiler bulunmaktadır. Bu öneminden dolayı Köymen, o zamana kadar Türkçe’ye tercümesi yapılmamış olan bu eser üzerinde çalışarak değerlendirmesini yapmış ve özet şeklinde Türkçe’ye çevirmiştir73_.

71 _{Mehmet Altay Köymen, “Selçuklu Devri Kaynaklarına Dair Araştırmalar I: Büyük Selçuklu}

İmparatorluğu Devrine Ait Münşeat Mecmuaları”, A.Ü.D.T.C.F. Dergisi, VIII / 4, Ankara 1951, s.537-648

72 _{Mehmet Altay Köymen, “Mehmed Neşri, Kitab-ı Cihan-nüma. Neşri Tarihi”, c. I - II Metin ve}

Transkripsiyon (Hazırlayanlar: Faik Reşit Unat – M. A. Köymen) Ankara 1949.

73 _{Mehmet Altay Köymen, “Türkiye Selçukluları Tarihine Dair Yeni Bir Kaynak: El- Veledü’ş-Şefik”,}