2. MEVLÂNÂ’NIN ESERLERİ
1.1. KATALOG BİLGİLERİ
1.1.4. Kayıtlar
Zahriye’de Veled Çelebi’nin zabit kalemiyle yazdığı notlar vardır. Bu notların bazısı Mesnevî ile ilgilidir. Bazıları başka konularda ortada, üzerinde “Vakf-ı Kitab Hane-i Dergâh-ı Hazreti Mevlânâ Kuddise Sirruhu’ı a’lâ yazılı mühür vardır. Mührün sağ tarafında şu ibare bulunmaktadır: İbn-i Hazreti Mevlânâ eş-Şeyh Hüccetullah Mesnevîhân Muhammed Bahauddin Veled Çelebi el Mevlevî el Eserî (…)Kânellâhu le-hû âminâ (…)
2a’da vakıf kaydı vardır. Buraya da Mevlânâ Dergâhı Kütüphanesine vakfedilmiş kitaplardan olduğunu gösteren, içinde ta’lıyıke دلاعلاا هرس سدق انلاوم ترضح هناخباتک فقو21 Yazısı bulunan beyzi mühür vardır. Bu yaprağın b yüzünde 12 satırlık ve sülüsle yazılmış vakfiyye mevcuttur.22
2b’de Ahmet Eflâki’ye ait 1 sayfalık metin bulunmaktadır.23 Abdulbâki Gölpınarlı buradaki kayıtlar hakkında şu bilgileri vermektedir: “(1323). 23.5x31 ebadında olup ilk sahifesinde bir zahriyesi vardır. Dört sahifeyi kaplayan başlangıç kısmı Selçuk tarzında müzehheptir.24 Diğer sahifelerin kenarları surhla cetvellenmiş, başlıklar da surhla yazılmıştır. Asli nüsha ile karşılaştırılmış ve kenarlarına nüsha farklılıkları işaret edilmiştir. Başlangıçtan evvelki iki sahifenin ilkinde vakfiyesi vardır. Bu vakfiyeye nazaran kitap h. 952 Cemaziye’l-evvelinin son günü Mevlânâ türbesine vakfedilmiştir. Şahitler arasında Sultan-ı Divanı diye şöhret bulan ve ana tarafından
19 “Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla.”
20 Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Müzelik Yazma Kitapları Kataloğu, s. 249-250.
21 Veled İzbudak, Mesnevî, Mili Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990, I.cilt, s. 37.
22 Vakfiye için bk., A.Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Müzelik Yazma Kataloğu, s. 248.
23 Gölpınarlı, Mevlânâ Müzesi Müzelik Yazma Kitapları Kataloğu, s. 249.
24 1b ve 3a’da defterin mukaddimesi yer almaktadır.
7 Sultan Veled’in kızı Mutahhara Hatun’un soyundan gelen Divane Mehmet Çelebi’nin de el yazısı ve imzası var ki bu imza, Divane Mehmet Çelebi’nin menkıbelerinde kayıtlı vefat tarihini de tashih etmektedir. Bu sahifenin karşılığındaki sahifede de Eflâki Ahmet Dede’nin Mevlânâ’nın babası Sultan-el Ulema’nın
“Maarif” adlı kitabından yazdığı bir bahis ve altında Eflaki’nin imzası vardır.” 25 3a’da tezhipli madalyon ile bunun üzerinde ve altında, Vakf-ı Meşrut Sümme alâ Türbeli’l-Celaliye kaydı vardır.
5b’de tertipli bir başlık ve içinde kûfi yazıyla “Besmele” bulunmaktadır.
İlk beyit şöyledir:
زا دنک یم تیاکش نوچ ین نیا ونشب دنک یم تیاکح اهییادج
26
5b ve 6a’da bahsi geçen mühürler “Vakıf” kelimeleri görülmektedir. Metnin kenarlarında aynı müstensihin yazısıyla veya başkaları tarafından metinle ilgili notlar bulunmaktadır. Veled Çelebi’nin Zabit kalemiyle kenarlara yazdığı notlar da epey bir yekün teşkül etmektedir. Son beyit şöyledir:
باوصل اب ملعا للهو و نک ربص باتش هن ار وزرآ دروآ ربص
27
Aynı sayfada, sağdaki ferağ kaydı şöyledir:
یونثملا تادلجم نم لولاا دلجملا مت یونعملا
نسحو الله نوعب یولوملا
نم رشع عبار یف هقیف وت راوهس نملولاا عیبر رهش
ریقفلا دعبلا دی یلع هیامعبس و نیرشع و ثلث اللهدبع نب نامثع ریدقلا هبر ةمحر جاتحملا
دیوملا هرونب اللهرون نیملاعلا برای نیما هدیحو اللهدمحلاو
28ملسو
51b’de 2. defter başlamaktadır. 2. defterin mukaddimesi 1. defterin tezhibinde “ve düzeninde 51b’ de 2 defterin başında ilk defterin başındaki gibi tezhipli bir başlık vardır. Burada da kûfi yazıyla Besmele yer almaktadır. 2. defterin ilk beyti şöyledir:
ات یونثم نیا یتدم دش ریش نوخ ات تسیاب یتلهم دش ریخ
29
25 Veled İzbudak, Mesnevî, s. 37.
26 “Dinle, bu ney nasıl şikayet ediyor, ayrılıkları nasıl anlatıyor.”
27 “Maksada sabırla erişilir, aceleyle değil sabret doğrusunu Allah daha iyi bilir.”
28 Mevlânâ’nın Mesnevî-i Ma’nevisi’nin I. cildi 723 senesi Rebi’ul evvel ayının 14’ünde “Veled”
diye tanınan Mevlânâ oğlu Mevlânâ’nın Allah kabrini nurlandırsın. Âmin Ey Allah’ım. Kâdir olan Allah’ın merhametine muhtaç, fakir kul Osman bin Abdullah tarafından, Allah’ın inayeti ve lütfuyla yazılmıştır. Alemlerin Rabbi olan Allah’a hamd ve (Peygamberimize) salat ve selam olsun.
8 2. defter 94b’de son bulmaktadır. Sayfanın sol tarafında şu not vardır.
زور دش مامت 2.defterin son beyti şöyledir:
یدمرس ناصقان ماخ و شارت اریذپان رگید موق ملاکا مت
32
94b’de 3. defter başlamaktadır. 3 defterin mukaddimesi 1 ve 2. defterin tezhibinde ve düzeninde 94b’ de ve 94a’da yer almaktadır.
94b’de 3. defter başlamaktadır. 1 ve 2. defterin başındaki gibi tezhipli bir başlık sayısı, diğer bir nüshanın beyit sayısı da eklenerek sonradan şöyle yazılmış.
3. defterin sonunda sol tarafta (sonradan yazılmış iki not):
تشهو رازه راهچ موس دلجم تایبا ددع :تسا تیب لهچ ودص
۴۸۴۰34
:موس دلجم تایبا ددع رگید هخسن رد ۴۷۵۵35
3. defterin son beyti şöyledir:
وجب مراچ رت ود رد یخا یا وگ و تفگ نیا یقاب یهاوخ وت رگ
36
4. defter 152b’de başlamaktadır. 4. defterin mukaddimesi 1, 2 ve 3. defterin tezhibinde ve düzeninde 152b’ de ve 152a da yer almaktadır.
152b’de 1, 2 ve 3. defterin başındaki gibi tezhibli bir başlık vardır. Burada kûfi yazıyla “Besmele” yer almaktadır. 4. defterin ilk beyti şöyledir:
ترون هب هم زا تشذگ هک یوت نیدلا ماسح قحلا ایض یا یونثم
37
4.defter 199b’de bitmektedir. Bu sayfanın sonunda şu notlar yazılmış. Sol tarafta هام مهد زور هبنشچنپ زور دش مامت
29 “Bu Mesnevî bir müddet gecikti. Kanın süt olması için bir zaman lazımdır.”
30 723 yılı Rebi-ül evvel ayının dördüncü cumaretesi günü tamamlandı.
31 İkinci cildin beyit sayısı: 3648. Bizim saymamıza göre doğrusu 3842 olmalıdır.
32 Bir bölüğüyse bu kerameti kabul etmeyip hemhalat bir halde ebedi nakıs olarak kaldı. Sözde burada bitti.
33 “Ey Hak Ziyası Hüsameddin şu üçüncü defteri de meydana çıkar. Bir şeyin üç kere yapılması sünnettir”.
34 Üçüncü cildin beyit sayısı 4840.
35 Başka bir nüshaya göre üçüncü cildin beyit sayısı 4755.
36 “Kardeşim gayrı bu hikâyenin arda kalan kısmını anlamak istersen dördüncü ciltte ara.
37 “Ey Hak Ziyası Hüsameddin, sen öyle bir ersin ki Mesnevî senin nurunla ayı bile geçti, aydan bile parlak bir hale geldi”.
9 راگدنوادخ ترضح رونم رهطم هب رت رد
زیزعلا هرسب الله هنسدق
38
Sağ tarafta (sonradan yazılmış) 39۳۸۶۰ مراهچ دلجم تایبا ددع 4. defterin son beyti şöyledir:
ار هنییآ نینچ نیا وا دشاب قفانم دوبن هنیآ ه
وجم زگر
40
200b’de diğer defter başlamaktadır. 5 defterin mukaddimesi 1, 2, 3 ve 4. defterin tezhibinde ve düzeninde, 200b ve 200a’da yer almaktadır.
200b’de diğer defterlerin başındaki gibi tezhibli bir başlık vardır. Burada sülüs yazıyla “Besmele” yer almaktadır. 5. defterin ilk beyti şöyledir:
جنا رون هک نیدلا ماسح هش
5. defter 257b’de bitmektedir. Sağ tarafta cetvelin dışında kırmızı mürekkeple:
نایب زا ریغ مجنپ دلجم دایبا ددع
۴۲۴۰43 ifadesi yazılıdır.
5. defter 257b’de bitmektedir. 5. defterin son beyti şöyledir:
دنق سیق و راف قایرت نآ دب هک دنزگ یرهز ار قوراف دشن نآ ز
defterin ilk beyti şöyledir:
دشوج یم لیم یسب نیدلا ماسح لد تایح یا یسداس مسق هب
45
6. defterin sonunda 317b önce kırmızı mürekkeple Nicholson neşrine göre 6/4916.
beytin hizasına şu ibare yazılmıştır:
38 723 yılı Cemaziye’l-evvel ayının 19’unda, perşembe günü Hz. Mevlânâ’nın mübarek türbesinde tamamlandı. Allah onun aziz sırrıyla bizi yüceltsin.
39 Dördüncü cildin beyit sayısı: 3860
40 “Ayna değildir, münafıktır. Kudretin yeterse böyle ayna arama sen!”
41 “Yıldızların nuru olan Şah Hüsameddin, beşinci cildin başlanmasını istiyor!”
42 Mesnevî-i Mânevi defterlerinden beşincisi 723 senesi, Recep ayının 16’sında Perşembe günü, Hz.
Mevlânâ’nın mübarek türbesinde tamam oldu. Yüce Allah’a hamd olsun. (Allah onun sırrıyla yüceltsin).
43 Beşinci cildin beyit sayısı kenardaki beyitler haricinde 4240
44 “Faruki tiryak, on şeker kesilmişti de onun için zehir, Faruk’a bir zarar vermedi.”
45“Ey gönüllerin hayatı Hüsameddin, nice zamandır altıncı cildin yazılmasına meyledip durmaktasın.”
10
Sonra bu ibarenin üstü çizilerek siyah mürekkeple onun yanına şu ibare yazılmıştır:
ت یونعم یونثم مشش دلجم تایبا ددع Mesnevî-i Ma’nevi’nin 6. cildindeki kayıtlar:
هبت اکلاعد و هنم علاط نمل رفغا مهللا
Ketebenin iki tarafında şu beyit bulunmaktadır.
نوفدم بارتلا تحت طخلا بتاک و هبتاک دعب اننامز یقبی طخلا
53
Sayfanın alt tarafında vakıf mührü vardır.
318b’nin alt tarafında Veled Çelebi, zabit kalemiyle şu notları yazmıştır: 18 Kanun-i Evvel 1330, (m. 31.12.1914) Safer 1333
Okunabilen kısmı şöyledir: El fakir eş Şeyh Mesnevîhan Bahaeddin Veled
یرش هخسن نیا
46 “Gönlümden kopup gelen o söz o kutlu yandandır. Çünkü gönülden gönüle pencere vardır”.
47 6. cilt Mesnevî’nin beyit sayısı kenardaki beyitler hariç 4976 dır.
48 Mesnevî Ma’nevi’nin 6. cildindeki ... نم لد رد beytine kadar sayısı 5002’dir. Kenarda asıl yazıyla cetvel içine yazılmış beyitler hariçtir.
49 “Allah’ım ondan istifade edeni ve katibine duada bulunanı bağışla.”
50 Mesnevî Ma’neviler Allah’ın yardımı ve lütfuyla kulların en değersizi ve hakiri Sultan Veled’in azadlı kölesi Osman bin Abdullah Tarafından (Yazılması) tamam oldu. Allah onun nuruyla ebediyen
51 723 senesi mübarek Ramazan ayının 25’inde Çarşamba günü akşam namazı…
52 Konya şehrinde (Yüce Allah onu muhafaza buyursun) Mevlânâ (Allah bizi onun aziz sırrıyla yüceltsin.) Medresesinde…
53 Yazının kâtibi toprağın altına gider. Fakat yazısı kendinden sonra bâki kalır. Zamanımıza ulaşır.
54 Bu nüsha-yı şerifeyi Sultan Veled’in azatlı kölesi Osman Dede 723 yılında, bazen Mevlânâ Türbesinde bazen de Mevlânâ Medresesinde Sultan Veled’in tahsis ettiği nüshadan yazmıştır. Bu nüsha birkaç kez Hüsamettin Çelebi’nin huzuruna da tashih edildi. O tekrar Mevlânâ’ya nisbet edilen asıl nüsha ile karşılaştırıldı. Mevlânâ’ya nisbet edilen asıl nüshayla büyük bir dikkatle karşılaştırılmış olan nüshadan biri Mevlânâ’nın mübarek türbesinde saklanmaktadır. Kesinlikle dışarı çıkarılmamaktadır.