İLGİLİ YAYIN VE ARAŞTIRMALAR
2.3. Kavramsal Değişim Yaklaşımı İle ilgili Yapılan Çalışmalar
Guzzetti ve arkadaşları (1997), yalanlayıcı metinlerin kavramsal değişim üzerindeki etkisini incelemişlerdir. Araştırma 8 ay boyunca üç ayrı lisedeki fizik sınıflarında gerçekleşmiştir. Çalışma da genel olarak nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Araştırma da veriler gözlem notları, görüşmeler, video çekimleri, ses kayıtları ve anketle toplanmıştır. Anketten elde edilen veriler hem nicel hem de nitel yöntemlerle çözümlenirken diğer tüm veriler okunmuş, izlenmiş, yazıya geçirilerek kategori ve kodlara ayrılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda; yalanlayıcı metinlerin öğrencilerin kavram yanılgılarını ortaya çıkardığı, öğrencilere tartışma imkânı sağlayarak hatalı kavramlarını ortadan kaldırmalarına yardımcı oldukları bulunmuştur. Ayrıca bu metinlerin öğrencilerin yeni kavramları zihinlerinde bilimsel olarak doğru yapılandırmalarını sağlayarak kavramsal değişimi gerçekleştirmelerini
sağladığı ortaya çıkarılmıştır. Tüm bu olumlu etkilere rağmen araştırma sonucunda, bazı öğrencilerin yalanlayıcı metinleri önemsemedikleri ve kavram yanılgılarında ısrarcı oldukları görülmüştür. Hatta bazı öğrenciler bu metinlerde kendi kavram yanılgılarını destekleyen dayanaklar bulmuşlardır. Bu sonuçları değerlendiren araştırmacılar, bu metinlerin kavramsal değişimi gerçekleştirme açısından yeterli derecede etkili olmadığını ya da öğrencilerin okuma stratejilerindeki yetersizliğinin kavramsal değişimi gerçekleştirmelerinde engel teşkil ettiğini ifade etmişlerdir. Araştırma bilişsel çatışmayı gerçekleştiren yalanlayıcı metinlerin kavramsal değişimi gerçekleştirme açısından etkili olduğu ama yeterli olmadığı görülmüştür. Bu yüzden bu metinlerin sadece hatalı ve bilimsel düşünceleri değil bunlar arasındaki bağlantıları gösteren tartışmaları da içermesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.
Gürses ve arkadaşları (2002), öğrencilerin gazlar konusundaki kavram yanılgıları ortaya çıkararak, bu yanılgıların düzeltilmesinde kavramsal değişim yaklaşımının geleneksel öğretim yöntemlerine göre üstünlüğünü araştırmışlardır. Çalışma Erzincan’daki ilköğretim kurumlarından rasgele seçilmiş bir ilköğretim okulunun ikinci kademesinde okumakta olan öğrenciler üzerinde yapılmıştır. Bu öğrencilerden rastgele deney ve kontrol olarak iki grup seçilmiştir. Deney grubunda gazlar konusu kavramsal değişim yaklaşımı esas alınarak, gösteri, deneyi yapma, model kurma (akciğer modeli), tartışma yöntem ve teknikleri kullanılarak kontrol grubunda ise geleneksel yöntem kullanılarak işlenmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak alan yazındaki kavram yanılgıları göz önüne alınarak araştırmacılar tarafından geliştirilmiş 29 açık uçlu sorudan oluşan gazlar konusuyla ilgili tanı testi ve fen bilgisi tutum ölçeği kullanılmıştır. Testler ön test ve son test olarak her iki gruba da uygulanmıştır. Araştırma sonucunda, kavramsal değişim yaklaşımıyla eğitim gören deney grubu öğrencilerinin geleneksel yöntemle öğrenen kontrol grubu öğrencilerine göre kavramsal değişimi daha üst düzeyde gerçekleştirdikleri ve fene yönelik tutumlarını daha fazla arttırdıkları görülmüştür.
Özmen ve Demircioğlu (2003), lise 2. sınıf öğrencilerinin asitler ve bazlar konusunda sahip oldukları kavram yanılgılarını tespit edip bu yanılgıların
giderilmesinde kavramsal değişim metinlerinin etkisini araştırmışlardır. Çalışma birisi deney ve diğeri kontrol grubu olmak üzere 30’ar kişilik iki sınıf üzerinde gerçekleştirilmiştir. Sınıflar deney ve kontrol grubu olarak rastgele atanmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından 25 soruluk bir test geliştirilmiştir. Testin geliştirilmesi aşamasında asitler ve bazlar ünitesi ile ilgili alan yazında belirtilen kavram yanılgılarından ve öğretmen-öğrenci mülakatlarından yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda deney grubu öğrencilerinin kontrol grubu öğrencilerine oranla kavram yanılgılarını daha yüksek düzeyde giderdikleri anlaşılmıştır. Ayrıca araştırma sonucunda kavramsal değişim metinlerinin kavramsal değişimin gerçekleştirilmesinde etkili olduğu bulunmuştur.
Palmer (2003), yalanlayıcı metinlerle gerçekleştirilen kavramsal değişimin öğrencilerin “ekolojik rol” ile ilgili kavram yanılgılarını gidermedeki etkisini araştırmıştır. Araştırmaya Avustralya’daki 14-15 yaş grubundaki seksen yedi 9. sınıf öğrencisi katılmıştır. Araştırmada ilk olarak öğrencilere ön test uygulanarak canlıların ekolojik rolleri ile ilgili düşünceleri tespit edilmiştir. Test, 11 tane canlı (solucan, denizyıldızı, salyangoz, kuş, kanguru, eşek arısı, pire, ağaç ,sinek, kelebek, bakteri) isminin bulunduğu bir yapraktan oluşmaktadır. Öğrencilere bu 11 canlı ile ilgili “Doğada rolü, görevi olan ve olmayan canlıları işaretleyiniz. Nedenini yazınız?” şeklinde soru yöneltilmiştir. Öğrencilerin vermiş oldukları yanıtlar incelenerek öğrenciler 3 gruba ayrılmıştır. 1 gruptaki öğrenciler ekolojik rollerle ilgili olarak herhangi bir kavram yanılgısına sahip değillerdir. Tüm canlıların doğa içinde rollerinin olduğu ve bu rollerin neler olduğunu ifade edebilmişlerdir. 2. grup öğrencilerin ise canlıların doğadaki rolleri ile ilgili kavram yanılgıları vardır . Bu yanılgılar şunlardır:
Eşek arılarının doğada rolleri var mıdır? Hayır, çünkü ısırdıklarında can yakarlar.
Denizyıldızlarının doğada rolleri var mıdır? Hayır, çünkü doğada hiçbir iş yapmazlar.
Kanguruların doğada rolleri var mıdır? Hayır, sadece zıplayıp dururlar. Görevleri yoktur.
Pirelerin doğada rolleri var mıdır? Düşünmüyorum. Onlar korkunç şeylerdir. Hiçbir şey yapmazlar.
Sineklerin doğada rolleri var mıdır? Hayır, sinir bozucudurlar. Hastalık taşırlar.
Kelebeklerin doğada rolleri var mıdır? Hayır, çünkü onlar etrafta uçan böceklerdir.
3. grup öğrencilerin ise yanıtları belirsizdir. Herhangi bir kategoriye alınmamıştır. Çalışmada kavram yanılgısına sahip olan 2. grup öğrencilerin 19’u yalanlayıcı metinleri okumak üzere deney grubu olarak 17’si öğretici kontrol metinlerini okumak üzere kontrol grubu olarak; seçilmiştir. Çalışma sonucunda yalanlayıcı metinleri okuyan öğrencilerin %68’inin düzenleme düzeyinde kavramsal değişim gösterdiği bulunmuştur. Yalanlayıcı metinleri okuyan deney grubu öğrencilerinin kavramsal değişimi yüksek düzeyde gerçekleştirdiği anlaşılmıştır. Araştırma da ayrıca beklenmeyen şekilde kontrol grubuna uygulanan öğretici kontrol metinlerini okuyan öğrencilerin de %41 oranında kavramsal değişimi gerçekleştirdiği tespit edilmiştir.
Çetin ve arkadaşları (2004), gösteri (demonstrasyon) destekli kavram değiştirme metinlerine dayalı öğretimin 9. sınıf öğrencilerinin ekoloji başarıları ve biyoloji dersine karşı tutumlarına etkisini incelemişlerdir. Çalışmaya derslerine farklı iki biyoloji öğretmeni giren 78 öğrenci katılmıştır. Uygulama beş hafta boyunca sürmüştür. Bu süre içerisinde kontrol grubunda geleneksel yöntemle ders işlenirken, deney grubunda küçük gruplarla kavramsal değişim yaklaşımıyla ders işlenmiştir. Kavram değiştirme metinleri, gösteri etkinlikleri içeren çalışma yaprakları ile desteklenmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen ekoloji kavram testi ve biyolojiye yönelik tutum ölçeği kullanılmıştır. Her iki testte uygulama öncesi ve sonrası tüm gruplara ön test ve son test olarak uygulanmıştır. Araştırma sonucunda, kavramsal değişim stratejisine bağlı olarak yapılan eğitimin öğrencilerin ekolojik başarılarını daha fazla artırdığı ve deney grubundaki öğrencilerin kavramsal değişimi daha üst düzeyde gerçekleştirdikleri
görülmüştür. Öğrencilerin biyolojiye karşı olan tutumları arasında deney ve kontrol grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır.
Yenilmez ve Tekkaya (2006), tartışma ağları stratejisi ile birleştirilmiş kavramsal değişim metinlerinin fotosentez ve bitki solunumu konusundaki anlamalarına etkisini araştırmışlardır. Çalışmaya sosyoekonomik düzeyi düşük ve orta düzey arasında değişen 13-14 yaş grubundaki 233 sekizinci sınıf öğrencisi katılmıştır. 6 ayrı sınıftaki öğrenci grubundan rastgele olarak 3 sınıf deney 3 sınıf kontrol grubu olarak seçilmiştir. Tüm öğrenciler aynı öğretmen tarafından 4 haftalık bir uygulamaya tabi tutulmuştur. Deney grubunda tartışma ağlarıyla birlikte kavramsal değişim metinleri kullanılarak kavramsal değişim yaklaşımına dayalı öğretim yapılırken, kontrol grubunda geleneksel öğretim yöntemleri kullanılmıştır. Araştırma da veri toplama aracı olarak 2 kademeli belirleme (diyagnostik) testi ve mantıklı düşünme testi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda tartışma ağlarıyla birlikte kavramsal değişim metinlerinin kullanıldığı kavramsal değişim yaklaşımına dayalı öğretimin, kavram yanılgılarının üstesinden gelerek fotosentez ve bitki solunumu konularının öğrenilmesinde geleneksel yönteme göre daha etkili olduğu bulunmuştur.
Çaycı (2007b), kavram değiştirme metinleriyle yapılan öğretimin, öğrencilerin dokular konusundaki kavramları öğrenmeleri ve kavramsal değişimi gerçekleştirme üzerindeki etkisini incelemiştir. Araştırmada ön test-son test kontrol gruplu deney deseni kullanılmıştır. Araştırma, 2005-2006 öğretim yılında Gazi Üniversitesi Sınıf Öğretmenliği lisans programında yürütülmüştür. Deney grubu 24, kontrol grubu 25 öğrenciden oluşmuştur. “Hayvansal ve bitkisel dokular” ünitesi, dört haftalık süreçte deney grubunda kavram değiştirme metinleriyle kavramsal değişim stratejisine göre işlenirken; kontrol grubuna da geleneksel kavram öğretimi yöntemiyle işlenmiştir. Araştırmada veri toplama aracı olarak, araştırmacı tarafından geliştirilen beş seçenekli 25 soruluk kavram başarı testi ve yine araştırmacı tarafından geliştirilen olumlu ve olumsuz 23 maddeden oluşan fene yönelik tutum ölçeği kullanılmıştır. Verilerin analizinde, bağımsız t-testinden faydalanılmıştır. Araştırma sonucunda, kavram değiştirme metinlerinin uygulandığı deney grubu öğrencilerinin geleneksel kavram öğretiminin gerçekleştirildiği kontrol grubuna göre kavramsal gelişimi daha yüksek düzeyde gerçekleştirdikleri görülmüştür. Ayrıca
deney grubu öğrencilerinin tutum puanları, kontrol grubu öğrencilerinin tutum puanlarından anlamlı düzeyde yüksek çıkmış ve kavram değiştirme metinlerinin, öğrencilerin fen bilimlerine karşı olumlu tutum geliştirmeleri üzerinde etkili olduğu sonucu elde edilmiştir. Deney grubu öğrencilerinin kavram başarılarıyla ilgili kalıcılık puanları, kontrol grubu öğrencilerinin kalıcılık puanlarından anlamlı düzeyde yüksek bulunmuştur.
Yıldız (2008), 5E modelinin kullanıldığı kavramsal değişime dayalı öğretimin, 7. sınıf öğrencilerinin kavramsal anlamalarına etkisini araştırmıştır. Çalışmada, hem nicel hem de nitel araştırma yöntemleri birlikte kullanılmıştır. Araştırmanın nicel bölümünde ön test son test kontrol gruplu yarı deneysel yöntem kullanılmıştır. Araştırmanın nitel bölümünde, deney grubundaki öğrencilerin kavramsal anlama üst bilişlerindeki ve öğrenme yaklaşımlarındaki değişimin daha yakından izlenmesi için deney grubundan amaçlı örnekleme yoluyla 3 adet hedef öğrenci seçilmiştir. Araştırma sonucunda 5E öğrenme modeli kullanılarak kavramsal değişime dayalı olarak yapılan öğretimin öğrencilerin kavram yanılgılarının giderilmesinde etkili olduğunu görülmüştür. Hedef öğrencilerle yapılan ön ve son görüşmeler, öğrencilerde öğrenme yaklaşımlarındaki değişimin ve kavramsal değişimi gerçekleştirme düzeylerinin farklı şekilde gerçekleştiğini göstermiştir.
Olgun (2008), öğrencilerin ısı ve sıcaklık konusundaki kavram yanılgılarını gidermede ve var olan kavram yanılgılarının değiştirilmesinde (kavramsal değişim) kavram haritalarının etkisini araştırmıştır. Çalışma, bir ilköğretim okulunun iki ayrı sınıfında öğrenim gören 75 beşinci sınıf öğrencisi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Sınıflar rastgele olarak deney ve kontrol grubu olarak atanmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak 20 çoktan seçmeli test sorusu içeren kavram yanılgısı testi kullanılmıştır. Çalışmada iki grup ön test- son test kontrol gruplu araştırma deseni kullanılmıştır. Uygulama sırasında deney grubunda geleneksel öğretim yöntemleriyle ders işlenirken, kontrol grubunda öğretim sırasında kavram haritaları kullanılmıştır. Araştırma sonucunda; kavram haritalarının kullanıldığı öğretimin geleneksel yöntemlere göre kavram yanılgılarını bilimsel kavramlarla değiştirme konusunda (kavramsal değişim) daha etkili olduğu bulunmuştur.
Chin ve Teou (2009), küçük öğrenci gruplarında kavram karikatürleri ile birlikte öğrencilerin bilimsel düşünce, fikir ve yanılgılarını teşhis eden diğer araçların birlikte kullanımının öğrencilerin kavramsal değişimi gerçekleştirmelerinde biçimleyici bir değerlendirme aracı olarak nasıl kullanılabileceğini araştırmışlardır. Araştırmada öğretmenlere, öğrencilere grup içinde konuşma ve tartışma olanağı tanıyarak; düşüncelerini hem bireysel hem de arkadaşlarıyla değerlendirmelerine fırsat veren ve öğrencilerin kavram yanılgılarını ortaya çıkaran bu araçları kavramsal değişimi gerçekleştirmede nasıl kullanabilecekleri konusunda yol göstermişlerdir. Araştırma Singapur’daki 5. ve 6. sınıf düzeyindeki 10-12 yaş aralığındaki öğrencilerle yürütülmüştür. Öğrenciler uygulama boyunca 5-6 kişilik gruplar içerisinde kavram karikatürleriyle birlikte, öğrencilerin grup içerisinde tartışmalarını destekleyen ve öğrencilerin bilgileri konusunda öğretmene geri bildirim sağlayan tartışma şablonu, öğrenci çizimleri ve diyalog kâğıtları ile birlikte çalışmışlardır. Öğrencilerin grup içinde yaptıkları tüm konuşmalar ses kayıt cihazıyla kaydedilmiştir. Öğrenci konuşma ve tartışmaları öğretmenlere geri dönüt sağlama açısından elde edilen verilerle birlikte incelenmiştir. Araştırma sonucunda kavram karikatürleriyle ile birlikte kullanılan diğer materyallerin, öğrencileri akıl yürütme yoluyla araştırma ve doğrulama konusunda teşvik ettiği ve öğretmenlere öğrencilerin kavramsal değişimi gerçekleştirmeleri konusunda yazılı geribildirim sağladığı tespit edilmiştir.
Ünal Çoban (2009), fen ve teknoloji dersinde işbirlikli öğrenmeden yola çıkarak modellemeye dayalı öğrenme yönteminin öğrencilerin kavramsal anlama düzeylerine, bilimsel süreç becerilerine, bilimsel bilgi ve varlık anlayışlarına etkisini araştırmıştır. Çalışma sonunda, modellemeye dayalı öğretimin diğer değişkenlerin yanı sıra öğrencilerin kavramsal anlama düzeylerinde etkili olduğu bulunmuştur. Araştırmada kullanılan üç aşamalı kavram testinde öğrencilerin soruların doğru yanıtını verdikleri birinci bölümde, modellemeye dayalı öğretimin kullanıldığı deney grubu öğrencilerinin puanlarının, kontrol grubuna oranla daha yüksek olduğu görülmüştür. Öğrencilerin sorunun doğru yanıtını yorumladıkları ve yanıtları konusunda emin olup olmadıklarını sorgulayan ikinci ve üçüncü bölüm puanları açısından deney ve kontrol grupları arasında anlamlı bir fark oluşmamıştır. Bu
durumun nedeni; modellemeye dayalı öğretim süresince kullanılan tekniklerin öğrencileri kavramsal değişimi gerçekleştirirken ağırlıklı olarak doğrudan bilişsel çatışmaya düşürerek onlara zihinsel yapılarında yeni bir düzenleme yapma fırsatı sunamamasına dayandırılmıştır. Ayrıca araştırma sonucunda modellemeye dayalı öğretimde öğrencilerin bir konudaki ön bilgileri ne kadar az ise kavramsal değişimi gerçekleştirmede o denli başarılı olacağı soncuna ulaşılmıştır.
Miller ve arkadaşları (2009), araştırma aracı olarak kavram haritalarının nasıl geliştirilmesi gerektiğini, kavram haritaları oluşturmanın ne gibi kurallara bağlı olduğunu ve bireylerde meydana gelen kavramsal değişimi değerlendirme aracı olarak kavram haritalarının kullanılabilirliğini araştırmışlardır. Çalışmada kavram haritasının değerlendirme aracı olarak kullanılması için kavram haritalarının özellikleri ve oluşturma şekilleri göz önüne alınarak kavram haritası kalite değerlendirme ve puanlama protokolü geliştirilmiştir. Protokolün gelişim aşamasında belirli sayıda katılımcının hazırlamış oldukları kavram haritaları, kavram haritası yapma ölçütlerine göre (yatay-dikey ilişki kurma, kavramların aşamalılığı, kavramlar arasındaki ilişki cümleleri ve bağlantılar) puanlanmış ve güvenilirliği test edilmiştir. Tutarsız sonuç veren kavram haritaları göz önüne alınarak protokol revize edilmiştir. Daha sonra bu protokol kullanılarak kavram haritalarını değerlendirecek 2 kişiye eğitim verilmiştir. Bu iki eğitimciden protokolü ölçüt alarak, belirli sayıda kavram haritasını değerlendirmeleri istenmiştir. Değerlendirme sonrası iki ayrı eğitimcinin skorları karşılaştırılarak, kavram haritası değerlendirme ve puanlama protokolünün güvenilirliği %83,3 olarak bulunmuştur. Hazırlanan bu protokol 251 öğretmen ve öğretmen adayına yaptırılan kavram haritalarını değerlendirilmek için kullanılmıştır. Çalışma sonucunda kavram haritalarının çalışmaya katılan öğretmen ve öğretmen adaylarının kavramsal değişim düzeylerini değerlendirme aracı olarak kullanılabileceği açıklanmıştır.