Eşsiz Evrensel Projesi, küresel ölçekli uluslararası bir çevre projesidir. Projenin ana hedefi öğrencilerde çevre bilincinin geliştirilmesidir. Projenin 4 temel amacı vardır. Bunlar:
Farklı ülkelerdeki öğrenci ve velilerin; tehdit altındaki ekosistemler ve nesli tehlike altında olan canlılar ile ilgili farkındalık düzeylerinin yükselmesine eğitsel süreçler ile katkıda bulunmak ve bu değerlerin
ortak olarak sahiplenilmesi yolunda onları motive etmek,
Doğada gerçekleşecek alan çalışmalarında öğrencilerin; inceleme, keşfetme ve deneysel yöntemler ile test etme, bulguları karşılaştırma ve
yorumlama gibi bilimsel süreç becerilerini kazanmalarına yardımcı olmak,
Taşınır laboratuar araç gereçleri ve eğitim kitleri üretmek,
Ulusal ve uluslar arası çalışmalara katkıda bulunmak ve öğretim programına entegrasyon için bir model önerisi oluşturmak olarak belirlenmiştir (Erentay ve Erdoğan, 2009).
Projede, Türkiye, Romanya ve Amerika’da bulunan öğrenciler gruplar oluşturarak, okullarına yakın bir bölgede yer alan tehdit altındaki sulak alanları belirleyerek ve bu sulak alanda nesli tehlike altında olan canlıları seçerek bu konu üzerinde çalışmışlardır. Araştırmada öğrencilerin nesli tehlikede olan türler ve tehdit altındaki doğal alanlara yönelik sahip oldukları bilgi ve tutumları, bu alanlardaki problemlerin tespitine yönelik araştırma, problem çözme becerileri ve karşılaşılan problemlerle ilgili problem çözme davranışları tespit edilmeye çalışılmıştır (Erentay ve Erdoğan, 2009). Proje kapsamında Türkiye’de 1. yıl Mogan Gölü’nde Yanardöner Çiçeği (Centaurrea tchiatcheffıi), 2. yıl Eymir Gölü’nde Dikkuyruk (Oxyura leucocephela), 3. yıl Yenihisar Göleti’nde Ankara Çiğdemi (Crocus anycrensis), Su Piresi (Daphnea), Yeşilbaş Ördek ( Anas platyrhynchos Mallard) üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Projede veri toplama aracı olarak bilgi testi, tutum anketi, resim formu, odak grup görüşmesi formu kullanılmıştır. Ölçme araçları uygulama öncesinde
öğrencilere ön test olarak ve uygulama bitiminde son test olarak uygulanmıştır. Araştırma sonucunda projenin öğrencilerin nesli tükenen canlılara karşı bilgi düzeylerini artırdığı görülmüştür. Ayrıca yapılan görüşmelerde çalışmaya katılan öğrenciler proje kapsamında çok önemli işler yaptıklarını, konuyla ilgili arkadaşlarına rehberlik ederek yararlı bilgiler verdiklerini ifade etmişledir. Veliler ise çocuklarını bilimsel sorgulama, gözleme dayalı irdeleme ve deney yapma becerilerini geliştiren; çocuklarının fen ve çevre konularına ilgilerini artıran projeden memnun olduklarını ifade etmişlerdir (Erentay ve Erdoğan, 2009).
1.1.11. Çevre Farkındalığı
Türk Dil Kurumu sözlüğünde (TDK sözlüğü, 2010), farkındalık kavramı görülmesi veya bilinmesi gereken şeylerden haberi bulunmak, kavranması gereken bir şeye dikkat etme durumu olarak açıklanmıştır. Bu tanımdan hareketle çevre farkındalığı “çevre ile ilgili görülmesi veya bilinmesi gereken şeylerden haberi bulunma, kavranması gereken bir şeye dikkat etme durumu” olarak tanımlanabilir. Newhouse (1990, Newhouse’dan aktaran; Stepath, 2004), çevre farkındalığını çevre ile ilgili konularda bilgilenme, uyanıklık, uyarılmış olma durumu olarak tanımlamıştır. Jingliang ve arkadaşları (2004), çevresel ahlak, çevre korumacı davranışlar, çevreye karşı olan tutum, çevresel konularla ilgili bilgi birikimi gibi konuları çevre farkındalığı kapsamında değerlendirmiştir. Stepath (2004), çevre farkındalığı kavramı ile çevreye yönelik tutumlar arasında sıkı bir bağlantı olduğunu, çevreye yönelik tutumlarda meydana gelecek bir artışın çevreye yönelik farkındalığı artırmada önemli rol oynadığını ifade etmiştir. Çevre farkındalığı çok geniş bir kavramdır. Çevre farkındalığının, sadece temel kavramlar olan “bitki, hayvan, toprak, su kaynakları, kayaç” kavramlarıyla değil fiziksel çevrede görülen binalar ve fiziksel araçları da içerecek şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir. Çevre farkındalığı bireylerin çevre ile ilgili konulardaki bilgi düzeylerinin yanı sıra çevre problemleriyle ilgili problem çözme becerilerini de kapsamaktadır (Fisman, 2005). Alan yazında pek çok araştırmanın, bireylerdeki çevre farkındalığını, çevre ile ilgili temel konularda bilgi birikimi, çevreye yönelik tutum, çevre sorunlarına karşı olan sorumluluk, çevre korumacı davranış konularıyla ele aldığı göze çarpmaktadır
(Chambers ve Smith, 2007; Jingliang ve diğerleri, 2004; Waktola, 2009; Xuehua, 2004).
Çevre sorunlarının temelinde, insanların doğa ve işleyişini anlama konusundaki eksiklikleri, doğal kaynakların uygun olmayan şekilde kullanımı, temel çevre konuları ve kavramları hakkındaki bilgi eksikliği yer almaktadır (Jingliang ve diğerleri, 2004). Waktola (2009), tüm bu sorunlarının temel nedenini kişilerin çevre farkındalıklarındaki yetersizliğe bağlamıştır. Bireylerin çevre farkındalıklarındaki yetersizlik, çevre ile ilgili temel konuların ve kavramların doğru anlaşılamamasından kaynaklanmaktadır. Çevresel sorunların temel kaynağının insanın yeterli bilinç düzeyine sahip olmaması ve çevre ile ilgili bilgi ve kavramları doğru yapılandıramaması gerçeği nedeniyle son yıllarda çevre eğitimi ve çevre korumacı davranışlar yükselen değerler arasına girmiştir (Jingliang ve diğerleri, 2004). Xuehua (2004), çevre eğitimin temel amacının öğrencilerde çevre farkındalığı yaratmak olduğunu savunmuştur. Bu farkındalık; ancak onlara doğanın ne kadar zengin ve renkli olduğunu göstermekle sağlanabilir. Bireylerin çevre farkındalık düzeylerinin tespit edildiği araştırmalar öğrencilerin çevre farkındalığı konusunda medyanın birinci sırada etken olduğu ve medyanın ardından okulun ve ailenin geldiğini işaret etmektedir (Chambers ve Smith, 2007; Jingliang, 2004). Bu durum bireylerde çevre farkındalığı oluşturmadaki etkililiği medyadan sonra gelen okulun sağladığı çevre eğitimin niteliği üzerinde önemle durulması gereğini ortaya koymaktadır. Temel amacı çevre farkındalığı kazandırmak olan çevre eğitimi; öğrencilerin var olan bilgilerine dayalı olarak tasarlanmalı, elde edilen bilgilerin uygulanabilirliğini sağlayacak çeşitli öğrenme yöntemlerini temel almalı, basit materyaller içeren etkinlikler içermelidir (Xuehua, 2004). Littledyke (2008), fen eğitiminde öğrencilerin çevre kavramlarını doğru yapılandırmalarını sağlayarak çevre farkındalıklarının geliştirilebileceğine vurgu yapmıştır. Ayrıca, çevre farkındalığını geliştirmede bilişsel ve duyuşsal alanın birleştirilmesini savunurken bunun ancak yapılandırmacı yaklaşıma uygun aktif öğretim teknikleriyle, sosyal ve çevresel konuların ve deneyimlerin çevre eğitimine entegre edilmesiyle mümkün olacağını ortaya koymuştur ( Littledyke, 2008).
1.2. Amaç ve Önem
Gerçekte çevre sorunlarının nedenlerini, insanların yaşam biçimleri, sahip oldukları değer yargıları ve tutumlar oluşturmaktadır. Bu nedenle, çevre sorunlarının önlenmesinde günümüz insanının doğaya bakış açısını değiştirecek, değerlerini ve tutumlarını biçimlendirecek bir eğitim büyük önem taşımaktadır (Gökçe ve diğerleri, 2007). Bu eğitim ancak çevre konularının anlamlı öğrenilmesi ile sağlanabilir. Anlamlı öğrenmeyi gerçekleştirmek için kavramsal anlamayı iyileştirecek yolları geliştirmek son derece önemlidir. Kavramsal anlamanın gerçekleşmesinde en önemli adım, öğrencinin mevcut bilgi birikimi ile yeni öğrendiği bilginin etkileşerek yeniden yapılandırılmasıdır (Nakipoğlu, 2006). Bu yeniden yapılanma süreci kavramsal değişim olarak ifade edilmektedir. Kavramsal değişimin gerçekleştirilmesinde, yanlış kavramaların giderilmesinde, yeni bilginin yapılandırılmasında öğrenci mutlaka aktif olmalıdır (Nakipoğlu, 2006). Bu aktif katılımı sağlayacak en önemli yöntemlerden birisi de şüphesiz işbirlikli öğrenmedir.
İşbirlikli öğrenme sayesinde öğrenciler fikirlerini denemek, tartışmak, düşüncelerini gözden geçirmek ve birbirlerine öğretmek olanağına sahip olurlar (Kaptan, Korkmaz 2001). Grup çalışması sırasında öğrenciler tek başlarına geçiremeyecekleri ancak başka biriyle etkileşerek geçirebilecekleri, örneğin soru sorma, açıklama yapma, eleştirme, örnek verme gibi çok önemli öğrenme yaşantılarını elde etme fırsatı bulurlar (Açıkgöz, 2007). İşbirliğine dayalı öğrenmenin; akademik başarı, bellekte tutma, hatırlama, özgüven, empatik yaklaşım, farklı etnik köken ve cinsiyetler arası ilişkiler, başkalarına hoşgörülü olma ve kendine güven gibi amaçların gerçekleşmesine katkıda bulunduğu belirtilmektedir (Bozkurt ve arkadaşları, 2008).
Çevre kavramlarının anlaşılmasında çevre kavramlarının doğru yapılandırılması önem taşımaktadır. Bu doğru yapılandırmanın ancak öğrencilerin aktif katılımı ile gerçekleştiği bilinmektedir. Alan yazında işbirlikli öğrenmenin çevre kavramlarının öğretiminde etkili olduğunu konusunda çalışmalar bulunmaktadır (Marinopoulos ve Stavridou 2002; Mason ve Santi 1998). Ayrıca alan
yazın incelendiğinde işbirlikli öğrenmenin öğrencilerin çevre farkındalıklarını artırdığı görülmüştür (Samaras ve diğerleri, 1999; Devine-Wright ve diğerleri, 2004; Tüfenkçi, 2006). Bu çalışmalarda her ne kadar, öğrencilerin çevre farkındalığı olgusunun öğrencilerin çevresel konularla ilgili bilgi birikimi ve çevreye yönelik tutumlarıyla paralellik gösterdiği vurgulanmış olsa da bu iki değişkenin birlikte çevre farkındalığına olan etkisi incelenmemiştir. Bilindiği gibi çevre farkındalığı çevresel ahlak, çevre korumacı davranışlar, çevreye karşı olan tutum, çevresel konu ve kavramlarla ilgili bilgi birikimi gibi birçok konuyu kapsamaktadır (Jingliang ve diğerleri, 2004; Stepath, 2004). Buradan yola çıkarak, bu araştırmada öğrencilerin çevreye karşı olan tutum, çevre kavramları ve çevre sorunları hakkındaki görüşleri göz önüne alınarak çevre farkındalık düzeyleri belirlenmeye çalışılmış ve öğrencilerin çevresel konularda bilgi birikimlerinin sağlanmasında çevre kavramlarının öğretiminin önemi üzerinde durulmuştur. Bu araştırmanın amacı, İlköğretim Fen ve Teknoloji dersinde kavramsal anlamaya yönelik öğretim materyali kullanılarak yapılan işbirlikli öğrenmenin öğrencilerin çevre kavramlarını anlamalarına ve çevre farkındalıklarına etkisini araştırmaktır.
1.3. Problem Cümlesi
İlköğretim Fen ve Teknoloji dersinde kavramsal anlamaya yönelik öğretim materyalleri kullanılarak yapılan işbirlikli öğrenmenin, öğrencilerin çevre kavramlarını anlamalarına, çevre farkındalıklarına ve çevreye yönelik tutumlarına etkisi nedir?
1.4. Alt Problemler
1. Kavramsal anlamaya yönelik öğretim materyalleri kullanılarak