KATILIM BANKALARININ FAALİYETLERİ VE KLASİK BANKALAR İLE KARŞILAŞTIRILMAS
FAALİYETLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
2.6. KATILIM BANKALARI İLE KLASİK BANKALARIN BANKACILIK HİZMETLERİ YÖNÜYLE KARŞILAŞTIRILMAS
Katılım bankaları ile klasik bankaların hizmet ve diğer yönlerden karşılaştırılmasına ilişkin tablo, aşağıdaki gibidir.
NİTELİK KATILIM BANKALARI KLASİK BANKALAR
Çalışma Yöntemleri
Açısından
— Katılım bankaları
müşterileriyle kar zarar ortaklığı ve vadeli satışa dayanan ticari
işlemler yapmaktadır. Klasik bankalara gitmeyen ve faizden uzak duran kişilerin atıl kalan fonlarını çeşitli fon toplama yöntemleriyle toplar ve
müteşebbislere veya kuruluşlara kullandırarak ekonomiye
kazandırırlar.
— Müşteriye doğrudan nakit verme yerine mal ve hizmet tedariki, kiralanması, kar/zarar ortaklığı yatırımı modellerini uygulayan bir bankacılık türüdür.142
— “Müşterilere yatırımları
üzerinden önceden belirlenmiş bir sabit oran vaad etmek yerine, banka onlara paylaşacakları kar
— Klasik bankalar belirli bir faiz karşılığında mudilerden para toplamakta ve yine belirli bir faiz karşılığında topladığı bu paraları kullandırmaktadırlar.
— İşlemler ve hizmetler laik ilkelere göre yönlendirilir ve herhangi dini bir doktrin (prensip) ya da değere dayalı değildir.146
142 http://www.tkbb.org.tr/index.php?option=com_content&task=blogcategory&id=46&Itemid=83
Erişim Tarihi: 11.10.2010
146
oranını belirtir. Her müşterinin (yatırımcının) ne kadar kazanacağı, bankanın kendi yatırımının
sonunda elde ettiği tutara bağlıdır.”143
— İşlemler ve hizmetler, Kuran ve sünnete dayalı, teşrin ( İslam Hukuku ya da Şer-i Hukuk) ile yönlendirilir.144
— Bu bankaların mal ve hizmetleri aracı kılması ve “emek” faktörü üzerine inşa edilmesi, üretimi desteklemekte ve ekonomiye fayda sağlamaktadır.145
Yasal Altyapı
— Mevzuat eksiklikleri ve belirsizlikler 2005 yılına kadar vardı. 2005 yılından sonra çıkarılan yönetmelik ve
tebliğlerle bu eksiklikler giderildi.
— Klasik bankaların
mevzuat eksiklikleri yoktur.
Fon Toplama Faaliyetleri
Açısından
— Katılım bankaları fon toplama faaliyetlerini özel cari hesaplar ve katılma hesapları vasıtasıyla yerine getirmektedirler.
— Klasik bankalar mevduat toplama faaliyetlerini,
vadesiz mevduat hesapları ve vadeli mevduat hesapları yöntemleriyle yerine getirirler.
143 Ausaf AHMAD, “Contemporary Practices Os İslamic Financing Techniques”, Rescarch Paper
No:20, Jeddah; 1993, s.27.
144
Asyraf Wajdi DUSUKİ, “Undesstaning The Objectives Os İslamic Banking: Asurvey Of Stakehalders perspectives”, İnternational Journal Of İslamic and Middle Eastern Finance and Management, Volume 1, Issue 2, 2008, s.7.
Fon Kullandırma
Yöntemleri Açısından
— Katılım bankaları tasarruf sahiplerinden topladığı fonları, daha önce de belirtildiği gibi; kurumsal finansman desteği, bireysel finansman desteği, kar- zarar ortaklığı yatırımı, finansal kiralama, mal karşılığı vesaikin finansmanı, ortak yatırımlar yöntemleri ile
kullandırmaktadırlar. — Katılım bankaları kredi kullandırırken müşteriye nakit ödemede bulunmazlar. Ödemeyi fatura karşılığında işletmenin ihtiyaç duyduğu malı satan satıcıya yapar. Daha sonra üzerine kar koyarak müşteriyi borçlandırır.
— Katılım bankaları ihtiyaç sahibine direkt ödeme
yapmadıkları için, fonun amaç dışı ve verimsiz kullanılması önlenmiş olur.
— Kayıt dışını önleyen ideal bir finansman yöntemidir.
— Alım-satım ile ilgili belge saklama zorunluluğu vardır.
—Klasik bankalar sabit getiri karşılığında mudilerden topladığı mevduatları, belirli bir faiz ve vade ile
kullandırmaktadırlar. — Bankalar topladıkları mevduatı kredi, yani faizli borç olarak verip faiz geliri elde ederler.147
— Müşterilerine nakit ödeme yaparlar. Bu nedenle
verdikleri krediler amaç dışı ve verimsiz kullanılabilir. — Katılım bankaları gibi belge saklama zorunluluğu yoktur.
147
Kullandırılan Fonun Süresi
— Katılım bankalarında kullandırılan fonlar genellikle uzun vadelidir.
— Katılım bankası ile orta yada uzun vadeli ortaklık yapılabilir. Ortaklığın risklerine katılım bankası da katılacağı için yatırımcı onları, tek başına göğüslemek zorunda kalmaz.148
— Klasik bankalarda kullandırılan krediler genellikle kısa vadelidir. — Faizli kredi alanlar
kolayca sıkıntıya düşebilirler. Sıkıntıyı azaltmak için bu kredileri kısa vadeli ihtiyaçlarında kullanmak zorunda kalırlar. Bu sebeple banka kredileriyle orta ve uzun vadeli yatırım yapmak pek mümkün olmaz.149
Fon Maliyetleri
— Katılım bankaları özel cari
hesapta topladığı fonlar için herhangi bir maliyet
üstlenmemektedirler. Hesap sahipleri bu hesaba katılarak bankanın çeşitli hizmetlerinden faydalanmaktadırlar.
— Katılma hesaplarında ise
banka, klasik bankalardaki gibi sabit bir getiri belirlememektedir. Hesap sahibi ile banka arasında ortaklık söz konusu olduğundan, banka kara ortak olduğu gibi
— Fon kaynaklarının
tamamının (vadeli, vadesiz ve ihbarlı olmak üzere) bankaya maliyeti vardır.
zarara da ortak olmaktadır.
— Alım – satım işleminde alıcı
ile hangi maliyetlerden anlaşıldıysa, borç sona erene kadar hesaplanan maliyetler sabit kalır.
Müşteri Getirisi Açısından
— Katılım bankalarına, Türk Lirası veya yabancı para
cinsinden nama yazılı olarak “kar ve zarara katılma hesabı cüzdanı” karşılığında150yatırılan paralar bir havuza alınır, bu havuzdaki paraların işletilmesi sonucunda elde edilen kar müşteri ve banka arasında, önceden belirlenen nispette paylaşılır.151 Paylaşım oranı ise kar ve zarar durumunda %80 müşteri, %20 bankaya aittir. — Hesap sahibine anaparanın geri ödenmesi garanti edilemez.
— Mevduatlar faiz yönlüdür ve yatırımcıya anapara geri ödeme teminatı verilmesinin yanında, daha önceden belirlenmiş oranda faiz alması hakkı tanır.152 — Vade sonunda hesap sahibinin alacağı faiz oranı belli olduğundan hesap sahibi daha fazla bir kazanç beklentisi içerisinde değildir. Vade sonunda alacağı para ne artar ne de azalır.
Makro ve Reel Ekonomiye Etki
Açısından
— Katılım bankaları, faiz kaygısı nedeniyle bankacılık sistemi içerisinde yer almayan tasarrufları toplayarak ve kullandırarak ekonomiye taze kaynak sağlamaktadırlar.
— Esnek fon toplama yöntemleri
— Kredi teminat esasına
göre verildiği için, işlemlerinin ne kadarının kayıt altında olduğu kontrol edilemez. Kullandırılan kredinin ne kadarının yatırım amaçlı ne kadarının tüketim
150 Aydın KARAPINAR, “Özel Finans Kurumları ve Muhasebe Uygulamaları”, Gazi Kitabevi,
Ankara, 2003, s.35.
151 Osman Nihat YILMAZ, a.g.e., s.34 . 152
ve ticarete dayalı finansman biçimleriyle153reel ekonomiye finansman sağlamaktadırlar. — KOBİ’lere üretim ve yatırım faaliyetlerinde finansman desteği sağlayarak hem ihracatın
artmasını hem de istihdamın artmasını sağlamaktadırlar. — Kayıt dışı ekonomiyi engelleyerek vergi gelirlerinin artmasını sağlamaktadırlar.
amaçlı kullanıldığı kesin olarak kontrol edilemez.154 — Bankalar müşterilerine direkt nakit kredi
vermektedirler. Bu krediler, arkasından mal ve hizmetleri sürüklemediği taktirde155yani tarımda, sanayide, ticaret ve hizmet sektörlerinde
kullanılmadığı taktirde, bu bankaların ekonomiye direkt etkisi söz konusu değildir.
Kültürel Açıdan
— Kapitalist sistemin
yaygınlaşması ve dünya
ekonomisine ağırlığını koymasına rağmen, müslüman kesim bu bankalardan uzak durmuş, tasarruflarını döviz, altın,
gayrimenkule çevirerek ekonomi dışı alanlarda tutmuşlardır. Katılım bankalarının kurulması ile ekonomi dışında kalan tasarruflar toplanmış,
müteşebbislere ve kuruluşlara kullandırılarak ekonomiye
— XIX. Yüzyılda ticaret
sermayesinin gelişimi ve Sanayi Devrimi banka sistemini büyük bir hızla geliştirmiş ve bankaları, parasal ilişkilerin odaklaştığı en önemli mali kurumlardan biri haline getirmiştir.156 Toplumun vazgeçilmez unsuru olan bankalar, zaman
geçtikçe ekonominin
vazgeçilmez bir parçası olmuştur.
153 Faruk AKIN – Nalan ECE, “İslami Finans Sistemi İçerisinde İslami Bankacılığın Yeri ve
Türkiye’de Katılım Bankacılığının Gelişimi”, Mevzuat Dergisi, Temmuz 2010
http://www.mevzuatdergisi.com/2010/07a/01.htm Erişim Tarihi : 08.09.2010
154 Abitter ÖZULUCAN – Ali DERAN, a.g.e., s.97. 155
Nazif GÜNDOĞAN, “Özel Finans Kurumlarının Fonksiyonları ve İşleyiş Mekanizması”, Özel Finans Kurumları ve Türkiye Uygulaması Sempozyumu, Marmara Üniversitesi Orta Doğu ve İslam Ülkeleri Ekonomik Araştırma Merkezi, Yayın No:5, İstanbul, 1988, s.167.
kazandırılmıştır.
— Bu nedenle katılım
bankacılığı, İslam iktisadının bir ürünüdür.
—Klasik bankacılık kapitalist iktisat sisteminin ürünüdür.
Toplanan Fonların Güvencesi
— Katılım bankalarında (yurt dışı şubelerinde açılanlar hariç), gerçek kişiler adına Türk Lirası veya döviz üzerinden açılan özel cari hesaplarda ve katılma hesaplarında toplanan
fonlar157anapara + kar ile birlikte 50.000 TL’yi geçmemesi şartı ile Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından güvence altına
alınmıştır.
— Toplanan mevduatlar
katılım bankacılığında olduğu gibi Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu kapsamındadır ve sadece 50.000 TL’lik kısmı sigortadan yararlanabilecektir.158 Fon ve Kredinin Kullanım Yerinin Denetimi — Katılım bankalarında
kullandırılan fonların, kullanım yerinin denetimi çok kolaydır. — Katılım bankaları
müşterilerinin gerek duyduğu mal ve hizmetleri bizzat satıcıdan kendi aldığı için, fon kullanım denetimi sağlıklı bir şekilde yapılır.
— Klasik bankalarda
kredinin kullanım yerinin denetlenmesi pek söz konusu değildir.
— Klasik bankalar müşterilerine verdikleri kredilerin kendilerine dönmesi ile ilgilendikleri için, verdikleri kredilerin nerede kullanıldığını
157 “Özel Finans Kurumları Özel Cari ve Katılma Hesapları Güvence Fonu Yönetmeliği” 18 Eylül
2002 Tarihli Resmi Gazete Sayı:24880 m.4
158
50.000 TL’yi aşan mevduatın birden fazla hesaba dağıtılması sigorta kapsamına girmesini sağlayamaz. Karara göre, “hesaptaki para miktarı” değil, “bankadaki para miktarı” dikkate alınarak sigorta limitinin aşılıp aşılmadığı dikkate alınmaktadır. Kişinin bankada bulunan bütün mevduat hesaplarındaki tutarlar toplanmak ve yabancı para ile altın, döviz tutarları da TL’ye çevrilmek suretiyle mevduat sahibinin toplam mevduat tutarı belirlenmektedir.
önemsememektedirler.
Sermaye Piyasası Enstrümanları
— Katılım bankaları çalışma prensipleri gereği Devlet İç Borçlanma Senetleri gibi sabit getirili plasmanlara
giremediğinden, T.C. Merkez Bankası’ndan blokesi mecburi fonlar ile günlük nakit ihtiyacı dışında kalan paralarla doğrudan reel ekonomiyi
fonlamaktadırlar.159
— Klasik bankalar hazine
bonosu, repo gibi kısa vadeli enstrümanlara yatırım yapabilmektedirler.
Kredi Verilen Projelerin Analizi
— Katılım bankaları kar ve zarara yatırım akdi çerçevesinde fon kullananlarla her türlü riski paylaşmaktadırlar. Fon kullanan kişinin başarısızlığı sonucu ortaya çıkan zarara banka ortak
olmaktadır. Bir başka deyişle, katılım bankası ile fon kullanan arasında, kar ve zarara katılma nedeniyle kader birliği
yapıldığından, katılım
bankalarının fon kullandıracağı kuruluşu ve projeyi etkin piyasa etütleri ile analiz etmek
mecburiyetine bulunduğu aşikardır.160
— Daha önce de değinildiği gibi, klasik bankalar
verdikleri kredilerin nerede, nasıl değerlendirildiğinin üzerinde durmamaktadırlar. Klasik bankaların asıl
üzerinde durduğu konu, kredi kullandıracakları kişilerden aldıkları/alacakları
teminatlardır.
— Klasik bankalar kredi kullandıracakları kişi ya da kuruluşların vereceği teminatla birlikte aylık ödeme güçlerinin ne derecede olduğunu da dikkate almaktadırlar.
Kriz Zamanlarındaki
Durum
— Katılım bankalarının çalışma prensibi gereği finansmanın %100’ü gerçek ekonomik faaliyetlere dayanması, bu yöntemin ayrıca spekülatif, verimsiz ve amaç dışı kredi kullanımına izin
vermemesi161katılım bankalarının
krizlerden daha az etkilenmesine neden olmuştur.
— 2001 krizinde aşırı kaynak çekilişine rağmen, mali durumlarını kısa sürede düzeltmişlerdir.162
— Klasik bankaların direkt olarak reel sektörle iç içe olmaması ve finansal enstrümanları ağırlıkla kullanmaları, bu bankaları krizle karşı karşıya
bırakmaktadır.
— Mevduat bankaları 2001 krizinden çok daha fazla etkilenmişler, 23 banka batmış, 50 milyar dolarlık zarar hazineye
devredilmiştir.163
Mesleki Birliğe Üye Olma
— Katılım bankaları 5411 sayılı Bankalar Kanunu ile Türkiye Katılım Bankaları Birliği’ne üye olmuşlardır.
— Türkiye’de faaliyet gösteren bütün katılım bankaları kanun hükümlerine göre faaliyet izni aldıkları tarihten itibaren bir ay içinde birliğe üye olmak, bu statü hükümlerine uymak ve birliğin yetkili organlarının aldığı
— Türkiye Bankalar Birliğine üyedirler. — Türkiye’de faaliyet gösteren bütün mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları Kanun hükümlerine göre faaliyet izni aldıkları tarihten itibaren bir ay içinde birliğe üye olmak, bu statü hükümlerine uymak ve Birliğin yetkili
161 Osman Nihat YILMAZ, a.g.e., s.20. 162
2001 yılında mevduat bankalarında sınırsız devlet garantisi varken, katılım bankalarında devlet garantisi yoktu. Bu nedenle tasarruf sahipleri kriz zamanında paralarını çekmişlerdir. Bazı bankalarda bu çekiliş %50’lere kadar yükselmesine rağmen krizi, klasik bankalara göre daha az hasarla atlatmışlardır.
163
kararları uygulamak zorundadırlar.164
organlarının aldığı kararları uygulamak zorundadırlar.165
Tablo 8. Katılım Bankaları ile Klasik Bankaların Bankacılık Hizmetleri Yönüyle
Karşılaştırılması.
2.7. KATILIM BANKALARI İLE KLASİK BANKALARIN MUHASEBE