Katılım Bankalarının Yapısı

Katılım bankaları ilke olarak bankacılık hizmetlerini sunmak ancak bu hizmetleri sunarken faiz dışı işlemleri kullanmaktadırlar. Katılım bankaları faaliyetlerine uygun kullandıkları finansman teknikleri şunlardır: Mudarebe, Murabaha, Müşkere, İcar, Karz-ı Hazen, Tavarruk, İslami Sigorta (Tekafül), Selem, İstisna, Sukuk teknikleridir.

İslam bankalarının kullandıkları bu tekniklerin bazıları katılım bankaları tarafından yaygın olarak kullanılmaktadır. Bazı yöntemlerin ise kullanılması için ise yasal alt yapı hazırlanmaktır.

Katılım bankalarının, yapısında genel olarak şu ilkeler mevcuttur (Özlücan ve Özdemir, 2010: 8):

1- Mutlak risk vardır. Bu nedenle toplanan fonlar ticari bir alanda ya da verimli bir teşebbüs için kullanılmalıdır. Yani, İslam’da faizin haram, ticaretin helal olması, katılım bankalarını müşterileriyle birlikte ticari nitelikli iş yapmaya yöneltmektedir.

2- Fonların çok önemli bir kısmı, sosyal verimliliği olan teşebbüsleri finanse eder.

3- Fonların risk sermayesi tasarruf sahiplerine aittir. Yani, risk sermayesi fonları işleten yönetici ya da acenteye ait değildir.

4- Faiz yasaklanmıştır. Bu bankaların en ayırt edici özelliği, çalışmalarında faize yer vermemeleridir. Yani, sağladıkları kaynaklara faiz ödemezler, kullandırdıkları kaynak için müşterilerinden faiz tahsil etmezler.

5- Sermaye bağlantılıdır. Saf İslami bankacılığın kar-zarar ortaklığı (mudarebe) veya sermaye iştiraki (muşaraka) içerdiği genellikle kabul gören bir gerçektir. İslamiyet’te sermaye sahibi, girişimcinin uzmanlığı ve çalışması sayesinde meydana getirdiği karı, onunla paylaşabilir. Sermayenin getirisi olan kar unsurunun oranı, yani hangi nispetlerde bölüşüleceği önceden bellidir, ancak tutarı belirsizdir.

6- Yatırımlar ahlaka uygun konularda yapılmalıdır. Yatırımlar, sadece İslam dininin yasaklamadığı konular çerçevesinde gerçekleştirilir

Bu bağlamda katılım bankaları, kendilerine özgü yapıları olmakla birlikte, kar- zarar ortaklığı gözetilerek fon toplayan, topladıkları fonları kendilerine özgü yöntemlerle kullandıran ve fon sahipleri ile yatırımcılar arasında aracılık eden bir yapıya sahiptir.

Katılım bankacılığının yapısından hareket ederek faaliyet alanları da İslam hukuku çerçevesinde oluşmaktadır. Faizsiz enstrümanları kullanan katılım bankacığının günümüzde sosyal ve ekonomik olaylarda da büyük rolü olacaktır, bunların bazıları aşağıda sıralanmıştır (Karaman, 1992: 12- 14):

1- Sosyal sigorta: Sosyal güvencesi bulunmayan belli yaşın üzerindeki insanlara yine belirli bir süre pirim ödemeleri kaydıyla emeklilik hakkı kazandırmasıdır.

2- Sosyal kredi: Maaşlı veya ücretlilere aylıkları ile orantılı olarak cüzi bir ücret mukabilinde evlilik, eğitim, tedavi gibi ihtiyaçları için vermek, 3- Üretim kredisi: Devletin kalkınma planına uygun iktisadi faaliyetleri

desteklemek maksadıyla, üreticilere uzun vadeli ve cüzi bir ücret mukabili ve belli bir tutarı geçmemek üzere fon kullandırmak.

4- Yatırımlar: Gerçek veya tüzel kişilerle ortaklık şeklinde gerçekleştirilecek projelere sermaye sağlamak,

5- Sosyal yardımlar: Makbuz karşılığı kabul edilecek bağış ve yardımları havuzda biriktirerek, fakirlere ve felaketlere maruz kalanlara bu havuzlardan yardım yapmak

6- Öğrenim kredisi: Yükseköğrenim gören öğrencilerin eğitim ihtiyaçların karşılamak üzere fon oluşturmak,

7- Vadeli ve vadesiz yatırılan tasarrufları kabul etmek, 8- Ticaret: Emtia ve hizmet alım satımı gerçekleştirmek,

9- Bankacılık hizmetleri: Gerçek veya tüzel kişilerin ihtiyaç duyacağı ve faizle ilgisi olmayan her türlü bankacılık hizmetini vermek,

10- Danışmanlık: Müteşebbislere mali ve iktisadi konularda danışmanlık hizmetleri vermek.

11- Pazar oluşturmak: Müşterilerini ve irtibatta olduğu diğer ülkelerdeki firmaları bir araya getirecek mekanizmalar oluşturmak ve işbirliği temin etmek olarak sıralanabilir.

Katılım bankalarının en önemli rolü faize duyarlı tasarruf sahiplerinin tasarruflarını ekonomiye kazandırmaktır. Bu kişiler yatırım yaparken bir nevi bu bankalar sayesinde manevi bir rahatlık hissetmektedirler.

5411 Sayılı Bankacılık Kanun’unun 4. maddesine göre katılım bankalarının faaliyetleri aşağıdaki şekilde sıralanmıştır:

‐ Nakdi ve gayri nakdi her cins ve surette kredi verme işlemleri yapmak.

‐ Nakdi ve kaydi ödeme ve fon transferi işlemleri, muhabir bankacılık veya çek hesaplarının kullanılması dahil her türlü ödeme ve tahsilat işlemleri.

‐ Çek ve diğer kambiyo senetlerinin iştirası işlemleri. ‐ Saklama hizmetleri.

‐ Kredi kartları, banka kartları ve seyahat çekleri gibi ödeme vasıtalarının ihracı ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yürütülmesi işlemleri.

‐ Efektif dahil kambiyo işlemleri; para piyasası araçlarının alım ve satımı; kıymetli maden ve taşların alımı, satımı veya bunların emanete alınması işlemleri.

‐ Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı; vadeli işlem sözleşmelerinin, opsiyon sözleşmelerinin, birden fazla türev aracı içeren basit veya karmaşık yapıdaki finansal araçların alımı, satımı ve aracılık işlemleri.

‐ Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü işlemleri.

‐ Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık işlemleri.

‐ Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık maksadıyla alım satımının yürütülmesi işlemleri.

‐ Başkaları lehine teminat, garanti ve sair yükümlülüklerin üstlenilmesi işlemleri gibi garanti işleri.

‐ Yatırım danışmanlığı işlemleri. ‐ Portföy işletmeciliği ve yönetimi.

‐ Hazine Müsteşarlığı ve/veya Merkez Bankası ve kuruluş birlikleri nezdinde oluşturulan bir sözleşme kapsamında üstlenilen yükümlülükler çerçevesinde alım satım işlemlerine ilişkin piyasa yapıcılığı.

‐ Faktöring ve forfaiting işlemleri.

‐ Bankalar arası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık yapmak. ‐ Finansal kiralama işlemleri.

‐ Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri. ‐ Kurulca belirlenecek diğer faaliyetler.

Bankacılık kanununda katılım bankalarının faaliyet konuları incelendiğinde, ticari bankaların en önemli fon toplama aracı olan mevduat, katılım bankaları için katılım fonu olarak yer almıştır. Ayrıca mevduat bankalarının finansal kiralama işlemlerine izin verilmemiş ancak katılım bankalarına bu izin verilmiştir. Kalkınma ve yatırım bankalarına ise yapıları gereği mevduat ve katılım fonu kabulüne izin verilmemiştir.