Karar verme birimleri, etkinlikleri göreli olarak hesaplanacak birimlerdir ve girdileri çıktılara dönüştürmekle sorumlu herhangi bir ekonomik birim olabilmektedirler. VZA ile sağlıklı bir etkinlik analizi yapılabilmesi için KVB’lerin seçiminde dikkat edilmesi gereken temelde iki prensip vardır:
1. Her bir KVB kullandığı kaynaklar ve ürettiği çıktılardan sorumlu bir birim olarak tanımlanmış olmalıdır.
2. Etkinlik sınırının anlamlı çıkabilmesi için örneklemde yer alan KVB’lerinin sayısı yeterince büyük olmalıdır. Zaten VZA’nın yapısı gereği girdi sayısı “m” ve çıktı sayısı “s” ile gösterildiğinde, gözlem kümesine dahil edilecek olan KVB sayısı en az “m+s+1” olmalıdır.
Ayrıca seçilecek KVB’lerin homojen bir yapıya sahip olması ve benzer girdiler kullanarak benzer çıktılar üretmesi gerekliliği de KVB’lerin seçiminde büyük önem taşıyan diğer bir husustur.
Türkiye’deki yükseköğretim kurumları finans yapıları, kuruluş yılları, öğretim türü ve işlevleri bakımından karmaşık ve birbirlerinden oldukça farklı yapılara sahiptir ve etkinlik ölçümünde başta gelen ölçütlerden en önemlisi Finans yapılarıdır.
Daha önceki bölümlerde de belirtildiği üzere kamu hizmeti niteliği taşıyan yükseköğretim kurumlarının finansmanı, devlet ve vakıf üniversiteleri itibariyle iki temel yöntemle yapılmaktadır. Devlet üniversitelerinde kamusal finansman, vakıf üniversitelerinde ise özel finansman sistemi benimsenmiş bulunmaktadır.
Üniversitelerin gelirlerinin büyük kısmını devlet üniversitelerinde hazine yardımı oluştururken, vakıf üniversitelerinde öğrenci harçları veya kurucu vakıf bağışı oluşturmaktadır. Vakıf üniversitelerinin finansman şekli özel finansman olmakla birlikte, bu kurumlara 2547 sayılı yasanın ek. 18. maddesi ile giderlerine katkıda bulunmak amacıyla ve bütçedeki ödenekle sınırlı olmak kaydıyla hazine yardımı yapılması, çok minimal düzeyde de olsa kamusal finansman öğesinin de kullanıldığını göstermektedir. Vakıf üniversiteleri, mali ve idari konularda özerkliğe sahiptir ve her ne kadar finansman
yapısı devlet üniversitelerininkinden farklı da olsa gider gruplandırmaları aynı yönlüdür. 2004 yılından bu yana uygulanmakta olan analitik bütçe sistemine göre üniversitelerinin giderleri (ekonomik sınıflandırmaya göre) 5 farklı başlık altında sınıflandırılmaktadır: (www.bumko.gov.tr; 15.08.2010)
• Personel giderleri
• Sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri • Mal ve hizmet alım giderleri
• Cari transferler • Sermaye giderleri
Personel giderleri; üniversitelerin bünyesinde kadrolu, sözleşmeli ve geçici olarak çalışan tüm personele maaş, ek çalışma karşılığı gibi bordroya dayalı olarak ödenen nakdi giderlerdir.
Sosyal güvenlik kurumlarına devlet primi giderleri; üniversitelerin bünyesinde kadrolu, sözleşmeli ve geçici olarak çalışan tüm personeller için işveren sıfatıyla sosyal güvenlik kurumlarına ödenen prim giderleridir.
Mal ve hizmet alım giderleri; yakıt, elektrik, rutin bakım-onarım, telefon vb. haberleşme, yolluk, büro malzemesi, kira ile düşük değerli ya da bir yıldan az kullanım ömrü olan donanımlar için yapılan giderlerdir.
Cari transferler; emekli olan personel için ödenen ikramiye karşılıkları ve memurların öğle yemeğine yardım kapsamındaki ödemeler ve vakıf üniversitelerinde burslu öğrencilere yapılan ödemelerdir.
Sermaye giderleri; kullanım ömürleri bir yıl ya da daha uzun süre olan bilgisayar, laboratuar cihazı ve gereçleri, makine, teçhizat, taşıt alımları ile gayrimenkul alımı, yapımı ve onarımı için yapılan giderlerdir.
Vakıf Üniversitelerinin gelirleri, gider gruplarındaki gibi devlet üniversitelerinin gelir gruplarıyla da benzerlik arz eder ancak bütçedeki payları açısından önemli oranda farklılık gösterirler. Analitik bütçe sistemine göre devlet üniversitelerinin gelirleri “Hazine
yardımı” ve “ Öz gelirler” olmak üzere 2 farklı başlık altında sınıflandırılmaktadır. Hazine yardımı; devletin yaptığı yardımdan elde edilen gelirdir ve öz gelirler de örgün, ikinci öğretim ve yaz okulu, tezsiz yüksek lisans harç gelirleri, araştırma projeleri gelirleri ile kantin, lojman vb. gayrimenkul kiralarından elde edilen gelirlerdir. Vakıf Üniversitelerinde ise bahsi geçen 2 gelir grubunun haricinde bir de “kurucu vakfın bağışları” adı altında üçüncü bir gelir grubu daha söz konusudur. Hazine Yardımı gelirlerin en fazla %5’i oranında olduğundan, “özel gelirler” ve “kurucu vakfın bağışları” vakıf üniversitelerimin bütçeleri açısından çok daha büyük bir önem arz etmektedir.
Devlet Üniversiteleri ile Vakıf Üniversiteleri arasında ki finansal yapı farklılığı, aynı analizde her iki tip üniversitenin de yer almasına engel olacaktır. Bu nedenle finansal yapı açısından KVB’ler arasında homojenlik sağlamak adına etkinlik ölçümünün sadece Vakıf Üniversiteleri ile yapılmasına karar verilmiştir.
Etkinlik ölçümünde diğer bir önemli ölçek ise Üniversitelerin sahip olduğu dayanıklı taşınır ve taşınmaz giderleridir. Laboratuar cihazı ve gereçleri, makine, teçhizat, taşıt, gayrimenkul alımı ile gayrimenkul yapımı için harcanan sermaye giderleri, üniversite bütçelerinin önemli ölçüde yüksek bir payını kapsayan en önemli gider kalemlerinden biridir. Ancak özellikle vakıf üniversiteleri açısından bakıldığında enflasyon oranının da mevcut olduğu ülkemizde kurumların taşınmaz (gayrimenkul, arsa vb.) ve dayanıklı taşınırlarının (laboratuar cihazı, makine, taşıt vb.) maddi değerleri hakkında herhangi bir çalışma yapılmamaktadır. Bu nedenle araştırmaya konu olacak Vakıf üniversiteleri arasında fiziksel altyapı farklılığının çok yüksek olmaması ve karar verme birimlerinin homojen olmasını sağlamak adına, uygulamanın sadece 2008 yılı öncesinde kurulan vakıf üniversitelerinde yapılması düşünülmüştür. Tablo 11’de 2008 yılından önce kurulmuş olan mevcut bütün vakıf üniversiteleri, bu vakıf üniversitelerinin kuruluş yılları ve öğrenci sayıları bulunmaktadır:
Tablo 4. 3. Türkiye’de 2008 yılından önce kurulmuş Vakıf Üniversiteleri
No Üniversitenin Adı Kuruluş
Yılı İli
1 İ.D.Bilkent Üniversitesi 1984 Ankara
2 Kadir Has Üniversitesi 1992 İstanbul
3 Koç Üniversitesi 1992 İstanbul
4 Başkent Üniversitesi 1994 Ankara
5 İstanbul Bilgi Üniversitesi 1994 İstanbul
6 Sabancı Üniversitesi 1994 İstanbul
7 Atılım Üniversitesi 1996 Ankara
8 Fatih Üniversitesi 1996 İstanbul
9 Işık Üniversitesi 1996 İstanbul
10 Yeditepe Üniversitesi 1996 İstanbul
11 Beykent Üniversitesi 1997 İstanbul
12 Çankaya Üniversitesi 1997 Ankara
13 Çağ Üniversitesi 1997 Mersin
14 Doğuş Üniversitesi 1997 İstanbul
15 İstanbul Kültür Üniversitesi 1997 İstanbul
16 Maltepe Üniversitesi 1997 İstanbul
17 Bahçeşehir Üniversitesi 1998 İstanbul
18 Haliç Üniversitesi 1998 İstanbul
19 Okan Üniversitesi 1999 İstanbul
20 Ufuk Üniversitesi 1999 Ankara
21 İzmir Ekonomi Üniversitesi 2001 İzmir
22 Yaşar Üniversitesi 2001 İzmir
23 İstanbul Ticaret Üniversitesi 2001 İstanbul 24 İstanbul Aydın Üniversitesi 2003 İstanbul 25 TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi 2003 Ankara 26 İstanbul Bilim Üniversitesi 2006 İstanbul
27 Acıbadem Üniversitesi 2007 İstanbul
28 İstanbul Arel Üniversitesi 2007 İstanbul
29 İzmir Üniversitesi 2007 İzmir
30 Özyeğin Üniversitesi 2007 İstanbul
Yukarıdaki tabloda mevcut Vakıf Üniversitelerinden bünyesinde Fen-Edebiyat Fakültesi, Hukuk fakültesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi ve Mühendislik Fakültesi bulunduranlar analize dahil edilecek olup, etkinlik değerleri ilgili üniversiteler için hesaplanacaktır. Göreli etkinliğin üniversiteler arası değil, bölümler arası yapılmasının nedeni Vakıf Üniversiteleri’nin Devlet Üniversiteleri gibi Devlet tarafından finanse
edilmemesi ve performans ölçüm sonuçlarının Vakıf Üniversitesi yöneticilerine, bütçeleme sürecinde bölümler arası kaynak tahsisinde fikir sağlamasıdır.