Karar Destek Sistemleri

Örgütün temel fonksiyonlarından biri de karar vermedir. Bu fonksiyon bazen çok zor bir görev haline dönüşmektedir. Bu tür zor kararlarda, karar destek sistemlerinin yardımına ihtiyaç duyulmaktadır. Karar destek sistemleri, yönetimin faaliyetlerinde karar alma işlevine yardımcı olmak üzere geliştirilmiştir (Hammond and Keeny, 2000, s. 47). Ayrıca, veritabanına ve karar modellerine dayalı etkileşimli bir sistem olarakda tanımlanabilir (Hickson, 1999, s.168). Bu sistemler yöneticinin problemi gidermek için uygun kararı vermesini desteklemekle birlikte, yöneticiye karar vermesi için birçok seçenek sunmak amacıyla geliştirilmiş sistemlerdir (Marakas, 2003, s. 135).

Karar destek sistemlerinde, karar vericinin deneyim, sezgi, muhakeme, bilgi sahibi olma gibi katkılarıyla güncel bilgi teknolojisinin üstünlükleri birleşmekte ve işletmeye birçok yararlar sağlamaktadır. Tablo 2’de bu birleşim ve sağladığı avantajlar verilmiştir (Sisk and Clifton, 1999, s.120).

Kaynak: James A.O.Brien, George M. Marakas, Management Information Sytstems, 7th Edition, Mc Grw Hill, s, 132,2006.

Bilgi teknolojileri, hız, bilgi hacmi ve süreç kapasitesi açısından karar almaya destek sağlayan bilgi tabanlı araçlardır (O.Brien ve Marakas, 2006, s. 132). Karar vericiler, bilgi, muhakeme, sezgi ve deneyimlerini karara almaya yansıtmak için bilgi teknolojilerine ihtiyaç duyarlar. Bilgi teknolojileri, bu noktada, karar vericilere büyük kolaylık sağlar. Ancak, karar verici olarak bilgiyi elde etmek için ne tür soruları sormak gerektiği ve soruların cevapları için bilgi sürecinin nasıl işleyeceğinin bilinmesi gerekir.

Karar destek sistemlerinin başlıca amacı, karar verilecek konuyla ilgili karar vericinin anlayış, kavrayış ve etkinliğini artırmaktadır.

Karar destek sistemleri, karar vericinin deneyim, sezgi, muhakeme ve bilgi birikimleri ile güncel bilgi teknolojisini birleştirerek, işletmein pazardaki değişimlere daha hızlı cevap verebilmesini sağlar (Martin, Brown ve DeHaysa, 2002, s.100).

Ayrıca, daha etkili ve verimli yollarla kaynakların daha iyi yönetimini sağlayan işletme zekalarının oluşturmasına yardım eder.

Karar destek sistemlerinin yıllar içinde değişen tanımlarının bazıları şu şekilde sıralanabilir (Martin, Brown ve DeHaysa, 2002, s.100):

Karar Vericinin Karar Destek Bilgi Teknolojilerinin Sistemlerinin Avantajları Getirdikleri

Deneyimi Sezgisi

Muhakemesi Bilgisi

Verimlilikte artış Anlayışta artış

Hızda artış Esneklikte artış

Problem karmaşıklığında azalış Maliyetlerde azalış

Hız Bilgi

Süreç kapasitesi

ƒ 1970 yılının başlarında karar destek sistemleri, karar vermeye yardım eden bilgisayar tabanlı sistemler olarak tanımlanmıştır.

ƒ 1970 yılının sonlarına doğru karar destek sistemleri, karar vericilerin veri tabanlarından faydalanabileceği etkileşimli bilgisayar sistemleri olarak tanımlanmıştır.

ƒ 1980 yılının başlarında karar destek sistemleri, yönetsel, örgütsel ve operasyonel faaliyetleri geliştirmede kullanılan teknoloji olarak tanımlanmıştır.

ƒ 1986 yılında karar destek sistemleri, akıllı iş istasyonlarının gelişimi olarak tanımlanmıştır.

Yönetim bilgi sistemlerinin bir dalı olarak düşünülen karar destek sistemleri, yöneticinin, sonuçlara varmada yardım edecek verileri incelemesi için kullandığı sistemdir. İşletmeler, özellikle yapılandırılmış kararların verilmesinde, bir takım sayısal yöntemlerden yararlanırlar. Yönetim bilgi sistemi kapsamına giren karar destek sistemleri, söz konusu sayısal yöntemler için geliştirilir. Karar destek sistemleri başlıca üç unsurdan oluşur (O.Brien ve Marakas, 2006, s. 132):

ƒ Kullanıcı arabirimi

ƒ Karar modeli

ƒ Veri tabanı

Kullanıcı Arabirimi: İşletme adına sayısal yöntemlerden yaralanmak için görevlendirilen kişinin yararlandığı bilgisayar monitörüdür. Bilgisayarında söz konusu monitörün karşısına geçen kişi, karar destek sistemi modelinin gerektirdiği işlemleri yaparak, model çözümlerini ilgili yerlere iletir.

Karar Modeli: Verilecek kararın gereklerine göre, belirli bir algoritmaya göre geliştirilmiş yazılımdır. Bu yazılımın esasını çeşitli matematiksel tanımlar, formüller ve diğer sabit ve değişkenler oluşturur. Örneğin, doğrusal programlama, proje planlama, stok kontrolü, aşa baş analizi, bekleme hattı, üretim planlaması ve diğer sayısal yöntemler için geliştirilmiş çeşitli karar modelleri vardır. Örneğin; çeşitli optimizasyon modelleri, istatistik modeller, hedef arama modelleri bu arada sayılırlar.

Model Yönetimi Unsuru: Model yönetimi unsuru hem karar destek sistem modellerinden hem de karar destek sistemi model yönetimi sisteminden oluşur (Kroeber, 1990, s.166). Model, karar alınmasını gerektiren olayın basit bir temsilcisi olarak düşünülebilir. Bu durumda karar alma olayı, bu model üzerine uygulanarak, modelin davranışı izlenir ve ona göre karar verilir. Böylece, karar verici bilgisayarlar çözümlerinden elde ettiği sonuçlara kendi bilgi ve deneyimlerini de katarak karar alabilir (Kroeber, 1990, s.166). Karar verici, bu modelleri göz önünde tutarak, çeşitli alternatifler üretip olası sonuçlar elde edecektir. Bu da, karar vericinin daha doğru karar vermesine yardım edecektir.

Veri Tabanı: Karar modellerin gerekli kıldığı örgüt içi verilerin, örgüt dışı verilerin ve diğer özel verilerin sınıflandırıldı, kaydedildiği ve buralardan alınarak modele iletildiği elektronik bellektir. Örneğin, işletme dışından sağlanan model eğilimlerini gösteren veriler, endüstriye ilişkin veriler, demografik veriler veya duruma göre özel olarak derlenen veriler veri tabanlarında saklanır ve buradan çekilerek modele yansıtılır. Aynı şekilde, işletmenin iç çevrelerinden dertlenen çeşitli ürün verileri, hammadde ve malzeme verileri, makine verileri ve diğer verilerde aynı veri tabanında depolanır ve buradan modele yansıtılır.

Şekil-10’da finansal alana ilişkin bir karar destek sistemi modeli görülmektedir (O.Brien ve Marakas, 2006, s. 132). Söz konusu örnek finansal örnek finansal karar modelinin temel unsurlarına kısaca değinmekte yarar vardır.

Şekil 10. Karar Destek Sistemlerinin Unsurları

Kaynak: James A.O.Brien, George M. Marakas, Management Information Sytstems, 7th Edition, Mc Grw Hill, p, 132,2006.

Veri Yönetimi Unsuru: Veri yönetimi, karar destek sisteminde kullanılması istenen bilgiyi depolar ve bilgiyi koruma işlevini gerçekleştirir (Anderson, 2003, s. 311). Veri yönetimi unsuru bu nedenle hem karar destek sistemi bilgisi, hem de karar destek

Anapara ve faiz

destek sistemlerinde kullanılan bilgi, başlıca aşağıdaki üç kaynaktan gelir:

1. Örgütsel Bilgi: Bilindiği gibi işletmenin iç çevrelerinden üretilen veri ve bilgiler, elektronik veri tabanlarınsa veya durumuna göre veri ambarlarında depolanır. Daha sonra bu belleklerden gerektiğinde, karar destek sistemi modelleri tarafından çekilir.

2. Dış Bilgi: Söz konusu karar destek sistemi, gereksinme duyduğu dış kaynak verilerini, yazılımdaki yönergeye göre, otomatik olarak internetten alır ve modeldeki yerine koyar.

3. Özel Bilgi: Yukarıda değinilen iç ve dış kaynaklardan elde edilen yapılandırılmış verilerin yanında, kararın özelliğine göre, bazı özel bilgilere de gereksinme duyulabilir. Örneğin, karar vericiler, karara kendi algılarını veya deneyimlerini de yansıtmak isteyebilirler. Bu durumda, karar vericilerin kendi kişisel bilgileri ile karar destek sistemi bütünleştirilir.

Kullanıcı Arabirimi Yönetimi Unsuru: Kullanıcı arabirimi yönetimi unsuru, karar vericinin karar destek sistemiyle iletişim kurmasına izin verir. Bu unsur, kullanıcı ara birimi ile kullanıcı ara birim yönetim sisteminden oluşur. Bu, bilgisayarın işleme ve depolama kapasitesi ile karar vericinin bilgilerini birleştiren bir unsurdur. Kullanıcı ara birimi; karar vericinin, bilgisini, yorumunu ve kullandığı modelleri girdiği sistemdir.

Karar destek sistemlerinin başlıca özellikleri şöyle sıralanabilir (Moore ve Whinston, 2004, s. 285):

ƒ Bireysel ve grup kararlarına yardımcı olur

ƒ Yarı yapısal ve yapısal olmayan problemleri çözümler

ƒ Yönetim düzeyindeki tüm karar alıcıları destekler

ƒ Bağımsız ve ardışık bağımlı kararlarda destek sağlar

ƒ Karar alma sürecinin bütün aşamalarında kullanılabilir

ƒ Değişen koşullara ve karar durumlarına uyabilecek esnekliktedir

ƒ Kullanımı kolaydır

ƒ Kararlarda verimliliği daha çokta etkinliği amaçlar

ƒ Sistem kullanımında, denetleme yetkisi kullanıcıdadır.

Bu özelliklerle, karar destek sistemleri, karar vericinin analiz kabiliyetlerini arttırıcı bilgi sunarak onları destekler. Ayrıca, fırsatlar konusunda uyarılarda bulunur (O.Brien ve Marakas, 2006, s. 132).

Karar destek sistemleri, karar vericiye öncelikle, veritabanı ile ulaşılacak sonuçların belirlenmesi, alternatiflerin eksiksiz ortaya konması ve çevresel faktörlerle ilgili bilgiler sunar. Ayrıca, sistem model tabanında yer alan istatistiksel model ile her bir alternatife ulaşılacak sonuçları ortaya koyar. Böylece, en iyi kararın alınmasına olanak sağlar. Ayrıca, işletmein amaçlarına ulaşması için, alınacak kararlara ışık tutacak olayları, seçenekleri ve bunlara ilişkin sonuçları gösterir.

Karar vericilerin ihtiyaç duydukları bilgiler, karar destek sistemi donanım ve yazılımları kullanılarak üretilir. Böylece, daha hızlı, daha rasyonel ve daha nesnel karar desteği sağlanmış olur.

Yönetim süreçlerinden olan karar verme, seçenekler geliştirme ve var olan seçenekler arasından en uygun seçeneği seçme faaliyetidir. Karar verme, karar vericinin temel görevidir. Karar verici, işletme içinde yürütülen faaliyetler için karar verirken, bazı durumlarda bireysel olarak karar verir. Bazı durumlarda da, grup karar alır.