Kanunlarda Belirtilen Koşullar Dışında Yakalanan, Tutuklanan veya

3.2.1.1. Kanunda Belirtilen Koşullar Dışında Yakalanan Kişilerin Tazminat Hakkı

Çalışmanın ikinci bölümünde yakalama ve tutuklama koruma tedbirlerinin hangi şartlar altında verileceğini ayrıntılı olarak ele aldığımızdan bu hususlara tekrar

245 Centel, Zafer, s. 496.

246 Güngör, s. 27; Düzgün, Elmacı,s. 103.

247 “5271 sayılı yasadaki bölüm başlığı koruma tedbirleri nedeniyle tazminat olduğu halde, koruma tedbirlerinin dışına çıkılarak, makul sürede hüküm verilmemesi de, tazminat nedeni olarak gösterilmiştir. Başlıkla içerik çelişmektedir. Kuşkusuz, bu gibi haller de tazminat konusu olmalıdır. Ancak, kanımızca, yapılması gereken ayrı bir yasada, koruma tedbirlerinin hukuka aykırı uygulamasından, adli hata sonucunda haksız mahkumiyet kararı verilmesinden ve makul sürede yargılama yapılmasından doğan zararların giderilmesi konusunun düzenlenmesidir”, Centel, Zafer, s. 496., dipnot.

değinmeyeceğiz. CMK'nın 90 ve devamı maddelerinde belirtilen şartlara aykırı olarak yakalanan kişiler bu hukuka aykırı işlem dolayısıyla devletten maddi ve manevi tazminat talebinde bulunabileceklerdir²⁴⁸. Ancak CMK'nın 141.

maddesinde“kanunlarda belirtilen koşullar dışında” ibaresinin kullanıldığı göz önüne alındığında, tazminat talep edilebilecek hâllerin sadece CMK ile sınırlı olmadığını da kabul etmek gerekir. Bu nedenle bir başka kanunda mevcut olan kurallara örneğin; Anayasaya, uluslararası sözleşmelere yada AİHS hükümlerine aykırı olarak yakalanan kişi de maddi ve manevi tazminat talep etme hakkına haiz olacaktır²⁴⁹.

CMK'nın 90/1. maddesinde herkes tarafından yakalama yapılabilecek haller sayılmıştır. Herkes tarafından yapılabilen yakalamada sivillerin kanuna aykırı bir şekilde yakalama yaptıkları durumlarda CMK'nın 141. maddesi uyarınca devletten tazminat talep edilip edilemeyeceği hususunu tartışmak gerekir. Yakalama hususunda herkesin yetkisinin bulunduğu ve söz konusu yetkinin haksız yere kullanımında meydana gelecek zarar nedeniyle CMK'nın 141. maddesi gereği tazmin mümkün olmayacak²⁵⁰, ancak bu durumda haksız yakalanan kişi ilgili yakalamayı yapanlar hakkında genel hükümler kapsamında tazminat talep edebilecektir²⁵¹. Bununla birlikte herkes tarafından yakalama yapılabilen durumlarda kolluk tarafından da yakalama yapılabileceğini ifade etmiştik. Eğer kolluk tarafından kanuna aykırı olarak böyle bir yakalama söz konusu ise bu durumda haksız olarak yakalanan kişinin CMK'nın 141. maddesi uyarınca tazminat talep edebilmesinde herhangi bir engel bulunmamaktadır.

Yakalama emrine istinaden yapılan yakalama işleminde de eğer yetkili merci dışında bir merciin emri ile yakalama yapılmışsa veya diğer şartlar gerçekleşmeden bir

248 “Haksız tutuklama nedeniyle manevi tazminata hükmedilirken kişinin cezaevinde kaldığı süre, sosyal ve ekonomik durumu, toplumsal konumu, atılı suçun niteliği, tutuklamanın şahıs üzerinde bıraktığı olumsuz etkiler dikkate alınarak, zenginleşme sonucu doğurmayacak, adalet ve hakkaniyet ilkeleriyle bağdaşır bir miktar olmasına özen gösterilmelidir” YCGK, T. 13.04.2010, 8/58-82, İhsan Akçin, Kemalettin Erel, Yüksel Fazla, Coşkun Halitoğlu, Fatma Betül Örer, Süleyman Bozoğlu, Özcan Özbey, Yargıtay Ceza Genel Kurulu Kararları, 1. bs., Ankara, 2012, s.

1587.

249 Erhan Günay, Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat ve Hukukta Hâkimlerinin Hukuki Sorumluluğu, 2.bs., Seçkin Yayınevi, Ankara, 2018, s. 64.

250 İste, Onur, Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2009. s. 95.

251 Hakan Hakeri, "Türk ve Alman Hukuku'nda Koruma Tedbirlerinden Dolayı Tazminat", Ord.

Prof. Dr. Sulhi Dönmezer Armağanı, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Ceza Hukuku Derneği, C:.II, Ankara, 2008, s. 866.

yakalama yapılmışsa ilgilinin maddi ve manevi tazminat talep etmesi söz konusu olacaktır²⁵².

Yargıtay haksız yakalamaya ilişkin olarak vermiş olduğu kararında²⁵³; kişinin haklarının hatırlatıldığına, kişinin yakalandığının bir yakınına haber verildiğine dair herhangi bir tutanak düzenlenmemesinin, aydınlanma ve suçlamalardan haberdar edilmeye ilişkin emredici hükümlere aykırı hareket etme olarak değerlendirip tazminat yükümlülüğü doğurduğunu belirtmiştir.

3.2.1.2. Kanunda Belirtilen Koşullar Dışında Tutuklanan veya Tutukluluğunun Devamına Karar Verilen Kişilerin Tazminat Hakkı

Tutuklama koruma tedbiri CMK'nın 100 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir.

Buna göre kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin ve bir tutuklama nedeninin bulunması halinde, şüpheli veya sanık hakkında tutuklama kararı verilebilir. Dolayısıyla kuvvetli suç şüphesinin veya bir tutuklama nedeninin bulunmamasına rağmen tutuklanan kişilerin bu işlem nedeniyle tazminat talep etme hakları söz konusudur²⁵⁴.

CMK'da, “işin önemi, verilmesi beklenen ceza veya güvenlik tedbiri ile ölçülü olmaması halinde, tutuklama kararı verilemez” (CMK m.100 c. 2) denilmek suretiyle tutuklama kararı bakımından bir ölçülülük ilkesi de kabul etmiştir. Benzer bir şekilde

“sadece adlî para cezasını gerektiren suçlarda veya vücut dokunulmazlığına karşı kasten işlenenler hariç olmak üzere hapis cezasının üst sınırı iki yıldan fazla olmayan suçlarda tutuklama kararı verilemez” (CMK m.100/4) hükmü de tutuklamaya ilişkin olarak somut bir ölçülülük ilkesi getirmiştir. Dolayısıyla ölçülülük ilkesine aykırı olarak tutuklanan kimseler de kanuna aykırı olarak tutuklanmış olacaklarından tazminat talebi söz konusu olabilecektir²⁵⁵.

Hukuka uygun olarak tutuklandıktan sonra kişinin tutukluluk halinin devamı için de bazı kanuni şartlar söz konusudur. Hukuka uygun olarak tutuklandıktan sonra

252 Ragıp Şahin, s. 52.

253 Yargıtay 12. Ceza Dairesinin 07/01/2019 tarih ve 2018/1379 Esas ve 2019/82 Karar sayılı kararı.

254 Aksünger, s. 236.

255 Aksünger, s. 236.

tutuklama şartları ortadan kalkması veya CMK'nın 102. maddesinde düzenlenen azami süreler tamamlanmasına rağmen salıverilmeyen kişiler bakımından da tazminat talep hakkı doğacaktır²⁵⁶.

CMK'nın 108/1. maddesine göre; “Soruşturma evresinde şüphelinin tutukevinde bulunduğu süre içinde ve en geç otuzar günlük süreler itibarıyla tutukluluk hâlinin devamının gerekip gerekmeyeceği hususunda, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine sulh ceza hâkimi tarafından 100’üncü madde hükümleri göz önünde bulundurularak, şüpheli veya müdafii dinlenilmek suretiyle karar verilir” Bu otuz günlük süreye riayet edilmeden tutukluluk hali devam ettirilen kimselerin de kanunen tazminat talep etmesi mümkündür²⁵⁷.

Doktrindeki bir görüşe göre, bu durumların gerçekleşmesinin uygulamada çok düşük ihtimal olduğu ve koşulların gerçekleşmemesine rağmen kişilerin yakalanması, tutuklanması ya da tutuklanmasına devam etmesi durumlarında çoğu zaman ilgililerin ceza hukuku bakımından sorumlulukları gündeme gelecektir²⁵⁸.

3.2.2. Kanunî Hakları Hatırlatılmadan veya Hatırlatılan Haklarından