Eşyasına veya Diğer Malvarlığı Değerlerine, Koşulları Oluşmadığı

Eşyası veya Diğer Malvarlığı Değerleri Amaç Dışı Kullanılan veya Zamanında Geri Verilmeyen Kimse

Suç şüphesi altında bulunan kişilerin suçla bağlantılı olduğu düşünülen eşya ve diğer malvarlığı değerlerine kanundaki şartlar gerçekleştiği takdirde el koymak mümkündür. El koyma işlemine ilişkin tanımı ve şartları ikinci bölümde belirttiğimizden burada tekrar ele almayacağız. Ancak kısaca el koyma işlemini hatırlayacak olursak; ceza muhakemesinde delil olan yada ileride delil olma niteliği olan müsadereye konu eşyanın zilyetininrızası olmaksızın tasarruf yetkisinin ortadan kaldırılması şeklinde tanımlanabilir³²⁹.

El koyma işlemleri sırasında hukuka ve kanunlara aykırı davranılması nedeniyle meydana gelen zararların tazmini CMK'nın 141/1-j maddesinde düzenlenmiştir.

Mülga 466 sayılı Kanun'da ise el koyma işleminden kaynaklanan zararların tazminine dair bir düzenleme yoktu³³⁰. CMK'da yapılan söz konusu düzenleme ile dört farklı şekilde tazminat nedeni ortaya konulmuştur.

CMK düzenlemesi ile tazminata neden olan durumlardan ilki kanundaki şartları taşımadığı halde malvarlığı değerlerine ya da eşyalarına el konulan kişilerin bu işlem nedeniyle tazminat talep hakkı, ikicisi koşulları oluşmadığı halde elkonulan bu eşya veya malvarlığı değerlerinin korunması için gerekli tedbirin alınmaması, üçüncüsü el konulan eşya veya diğer malvarlığı değerlerinin amaç dışı kullanılması ve son olarak el konulan eşya veya diğer malvarlığı değerlerinin zamanın geri verilmemesinden kaynaklanmaktadır³³¹.

3.2.11.1. Koşulları Oluşmadığı Halde El Koyma

El koyma işlemine ilişkin koşulllar, Anayasa ve CMK' da belirtilmiştir. Söz konusu kanuni düzenlemelerde elkoyma işlemi için kural olarak şart hâkim kararı olmasıdır.

329 Özen, Öğreti ve Uygulama Işığında Ceza Muhakemesi Hukuku, s. 709.

330 Ufuk Öztürk, Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır, 2019, s. 71.

331 Bahri Öztürk, v.d., s. 571.

Ancak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise Cumhuriyet savcısının yahut savcıya ulaşamama hallerinde ise kolluk amirinin yazılı emri ile elkoyma işlemi icra edilebilir. Yetkili makamın kararının yanı sıra elkoyma işlemine konu eşyanın da suç konusu ile ilgili, delil niteliğinde ve müsadereye konu olabilecek bir eşya olmalıdır³³².

El koyma işlemi için aranan şartlar gerçekleşmeden elkoyma tedbirine başvurulmuşsa, oluşan zararların devletçe giderilmesi gerekmektedir³³³. Elkoyma'nın özel şekilleri olan postada el koyma, taşınmaz hak ve alacaklara el koyma gibi hallerde de genel el koyma şartları oluştuğundan bahisle kanuni düzenlemelerdeki özel halleri aramadan işlem tesis etme halinde kişilerin tazminat yükümlülüğü gündeme gelecektir³³⁴.

3.2.11.2. Eşyanın Muhafazası için Gerekli Tedbirleri Almama

Elkonulan eşyanın mülkiyeti devlete geçmediği, bu yönde karar verilmediği, bir tedbir olarak sadece devletin muhafazasına alındığı göz önünde bulundurularak, eşyanın zilyedinden veya sahibinden alınmasından sonra korunması için gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Çünkü elkonulan eşyanın daha sonradan sahibine iade edilebileceği hususları göz ardı edilemez³³⁵. Elkonulan eşyanın yada diğer malvarlığı değerinin müsaderesine karar verilerek mülkiyetinin devlete geçmesi durumunda ise böylesi bir eşya için artık tazminat talep edilemeyecektir³³⁶.

Elkonulan eşyanın gereği gibi korunması kural olmakla birlikte bazen eşyanın niteliği gereği korunması çok zor veya imkansız olabilir yada eşyanın elde tutulması tehlike arz edebilir. İşte böylesi durumlarda ise eşyanın elden çıkartılması gerekmektedir³³⁷. Eşyanın gereği gibi muhafazasının sağlanmaması nasıl tazminata konu ise, muhafazası güç, imkansız, yada tehlike arz eden bir eşyanın elden

332 Aycı, Ceza Yargılamasında Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat, s. 207.

333 Aydın, s. 218

334 Aksünger, s. 248.

335 Çolak, Taşkın, s. 696.

336 Hüsnü Aldemir, Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat, 1. bs., Bilge Yayınevi, Ankara, 2012, s.

395-396.

337 Aydın, s. 210.

çıkarılmayarak değer kaybına neden olunması da CMK'nın141/1-j maddesi kapsamında tazminata konu olabilecektir³³⁸.

3.2.11.3.Elkonulan Eşya veya Diğer Malvarlığı Değerlerinin Elkoyma Amacının Dışında Kullanılması

Elkoyma işlemi bir koruma tedbiri olarak, daha kesinleşmiş bir hüküm olmadan zilyetinyedindeki malı, suçu aydınlatmak gayesi ile yahut verilen hükmün uygulanmasını sağlamak amacıyla geçici olarak muhafaza etmek olduğu düşünüldüğünde³³⁹, elkonulan eşya veya diğer malvarlığı değerlerinin bu amaç dışında kullanılması halinde meydana gelecek zararlardan devlet CMK'nın 141/1-j maddesi kapsamında sorumlu olacaktır.

Elkonulan eşyanın amaç dışı kullanılmasından kasıt koruma tedbiri ile sağlanmak istenen amacın dışında kullanılmasıdır³⁴⁰. Örneğin, el konulan aracın kişisel amaçla, yahut kurumsal ihtiyaçlar amacıyla kullanılmasında olduğu gibi³⁴¹. Ayrıca elkoymaya ilişkin özel düzenlemelerde elkoyma tedbirinin amacını farklı şekillerde düzenlenmiş olabilir. CMK'nın 248. maddesinde kaçak sanığın duruşmalara gelmesini sağlamak için mallarına hak ve alacaklarına el konulacağı belirtilmiştir.

Böylesi bir el koyma işleminde kaçak sanık temin edilip duruşmalara getirildiğinde elkoyma tedbirinin kaldırılması gereklidir. Tedbire devam edilerek yargılama giderleri için elkonulan malı kullanmak, amacın dışında kullanmayı oluşturacak ve tazminat yükümlülüğünü gündeme getirecektir³⁴².

3.2.11.4. El Konulan Eşyanın Usulüne Uygun Olarak Zamanında Geri Verilmemesi

CMK'nın 131. maddesinde şüpheliye, sanığa veya üçüncü kişilere ait elkonulmuş eşyanın yargılama açısından muhafazasına gerek kalmaması yahut müsadereye tabi

338 Güngör, s. 64

339 Ahmet Gökcen, Ceza Muhakemesi Hukukunda Basit Elkoyma ve Postada Elkoyma (Özellikle Telefonların Gizlice Dinlenmesi), Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Döner Sermaye Yayınları, No:49, Ankara, 1994, s. 49.

340 Aycı, Ceza Yargılamasında Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat, s. 212.

341 İsmail, Uğuz, Ceza Muhakemesinde Bir Koruma Tedbiri Olarak Elkoyma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007, s. 118.

342 Aycı Ceza Yargılamasında Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat, s. 212.

olmayacağının anlaşılması hallerinde, resen veya istem üzerine malın geri verilmesine Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından karar verilebileceği düzenlenmiştir.

Kanun düzenlemesinden de anlaşılacağı üzere elkoyma tedbirinin diğer koruma tedbirlerinde olduğu gibi geçici nitelikte olduğu, yargılama sonunda elkonulan eşyanın müsaderesi yahut iadesi hususunda bir karar vermek gerektiği bellidir³⁴³. Bu nedenle mahkeme hükümle birlikte eşyanın sahibine iadesine, müsaderesine, imhasına, dosyada delil olarak saklanmasına karar verebilecektir. Yalnız eşya yargılamanın aşamalarında muhafazası güç yahut imkânsız olduğundan elden çıkartılmışsa mahkeme eşyayı iade edemeyeceğinden malın değerinin sahibine iadesini yapacaktır³⁴⁴.

Yargılama sırasında veya yargılama sonunda, delil olma niteliği son bulan, müsaderesine karar verilmeyen eşya veya malvarlığı değerinin zamanında geri verilmemesi nedeniyle oluşan maddi ve manevi zararlardan devlet CMK'nın 141/1-j maddesi kapsamında sorumlu olacaktır³⁴⁵. Yargıtay'ında el konulan eşyanın makul sürede geri verilmemesi hususunun tazminat gerektiğini belirtir birçok kararı mevcuttur³⁴⁶.