Katılım bankalarının faizsiz bankacılık faaliyetleri gerçekleştirmek adına bankacılık sektörü içerisinde yer almak istemesi var olan talebe yanıt olarak değerlendirilebilir. Gerçekleştirilmek istenen bir bankacılık faaliyeti olduğundan bankacılık kanununa tabi olacağı muhakkaktır. Mevcut bankacılık kanunu ise faizle gerçekleştirilen sisteme göre düzenlendiğinden katılım bankalarının ilk kurulduğu zamanda bir uyumsuzluk olması muhtemel sonuçtu. Öyle ki, bu sorun günümüzde dahi devam ederek karşılaşılan sorunlardan birisi olmaya devam etmektedir. Bankacılık kanununu katılım bankalarına uyarlamak yerine katılım bankalarını bir kaç değişiklik ile bankacılık kanununa uyarlamak, katılım bankalarındaki işlemlerin faizsiz gerçekleşmesi adına en önemli sorunları bünyesinde taşımasına sebep olmuştur.
Katılım bankaları ticaret yapmak üzere yola çıkmış kuruluşlardır. Çünkü faizin olmaması için ticaret yani alım ve satım yapmak durumundasınızdır. Müşterilerinize faiz vermeyeceğinize göre topladığınız ve kullandırdığınız fonları alım satım yaparak elde edilen karları yansıtmalısınız. Aksi takdirde bu kuruluşların süreklilikleri sekteye uğraması muhtemeldir. Dolayısı ile katılım bankaları ticaret yapmak durumundadırlar. Bu konuyu mevcut kanunda incelediğimizde;
“Bankalar, 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında, gayrimenkul ve emtiayı esas alan sözleşmeler ile Kurulca uygun görülecek kıymetli madenlerin alım ve satımı hariç olmak üzere ticaret amacıyla gayrimenkul ve emtianın alım ve satımı ile uğraşamaz. İpotekli konut finansmanı kuruluşu ve gayrimenkul yatırım ortaklıkları hariç olmak üzere ana faaliyet konusu gayrimenkul ticareti olan ortaklıklara katılamazlar. Katılım bankaları tarafından gayrimenkul, ekipman veya emtia temini veya finansal kiralama, kar ve zarar ortaklığı, ortak yatırımlar yoluyla finansman sağlanması ve benzer faaliyetler nedeniyle üstlenilen yükümlülüklerden dolayı gayrimenkul ve emtia üzerine yapılan işlemler, bu madde ile yasaklanan ve sınırlanan faaliyetler kapsamında değerlendirilmez.”52
52 5411 sayılı Bankacılık Kanunu, madde 57 kabul tarihi 19.10.2005
Bankacılık kanuna bakıldığında bankaların ticaret yapamayacağı görülmektedir. Bu maddenin bir sorun olduğu gerçektir. Kanun maddelerini incelediğimizde katılım bankaları ile ilgili daha yüzeysel düzenlemeler olduğu dikkat çekmektedir. Oysaki faizsiz bir finansman faaliyetlerinin istenilen düzeyde sürdürülebilirliği için gerçekleştirilen her işlemin karşılığı olmalıdır. Kanunlara göre kurumların yol alması elzem olduğundan bu konudaki kanunların eksikliği ciddi manada hissedilmektedir. Mevcut kanunlardaki eksiklik ve katılım bankalarının da diğer bankalarla aynı kanuna tabi olması toplum nezdinde zaten var olan faizsiz çalışmadığı kanaatine istemeden de olsa katkıda bulunmaktadır.
Katılım bankalarının hem ülke çapında hem de dünya çapında gelişerek daha iyi bir konuma gelmesi ve faizsiz bir ekonomik düzenin tesisi için her anlamda adımlar atılmalıdır. Katılım bankalarının ülkemizdeki uzun süreli geçmişine baktığımızda istenilen düzeyde olmadığı görülmektedir. Buna karşın nüfusu önemli ölçüde Müslüman olan bir toplumun faizsiz bankacılık alanında diğer ülkelere nazaran daha geriden yol almasının sebepleri iyi araştırılmalıdır. Son yıllarda ülkemizde devletin de katılım bankacılığı sektörüne girmesi bu konudaki eksikliklerin görülmesinde farklı bir göz olacaktır. Dünya çapında daha iyi bir prestij ile söz sahibi olmak isteyen bir ülkenin sahip olması gereken niteliklerden birisi de hiç şüphesiz sağlam ve verimli bir ekonominin istikrarlı bir şekilde bulunmasıdır. Ülkemizin dünya çapında söz sahibi olabilmesi adına ekonomik yapının daha iyi bir temel üzerine inşası ancak faizsiz bir ekonomi ile gerçekleşebilir. Faizsiz bir ekonominin kilometre taşlarından sayılabilecek kurumlar olarak katılım bankacılığının ortaya çıkışındaki düşünce, ortaya çıkış amacı sayılabilir.
Batılı ülkelerdeki faiz oranlarının çok düşük seviyelerde olduğu göz önüne alındığında ülkemizdeki faiz ile olan irtibatın azami düzeyde olması her anlamda sorun yaratmaktadır. Ekonomik yapımızdaki her alana sirayet etmiş olan faizin bu denli yıpratıcı etkisine rağmen vazgeçilmezliği dikkate alınması gereken bir husustur.
İngiltere faizsiz bankacılık alanında ciddi ilerleme kaydeden ülkelerden birisidir. Gelişmiş ülkelerdeki faiz oranlarının oldukça düşük seviyelerde seyretmesinin bir sebebi olarak faizsiz bankacılık faaliyetlerinin aktif olarak kullanılıyor olması gösterilebilinir. Türkiye gibi nüfusunun önemli bir kısmı mülüman olan bir ülkede Katılım bankalarının sayısı beş iken İngiltere gibi nüfusu Hiristiyan olan bir ülkede de faizsiz çalışan banka sayısının çok daha fazla olması oldukça dikkat çekicidir.
Birleşik Krallıkta Faaliyet Gösteren İslami Bankalar53
Abu Dhabi İslamic Bank Al Rayan Bank
Bank of London and The Middle East Gatehouse Bank
QIB UK
Birleşik Krallıkta İslami Finansal Hizmetler Sunan Konvansiyonel Bankalar ABC International Bank
Ahli United Bank Bank of Ireland Barclays BNP Paribas Bristol & West Citi Group Deutsche Bank Europe Arab Bank IBJ International London J Aron & Co
Lloyd’s Banking Group Royal Bank of Scotland Standard Chartered UBS
United National Bank
53 Mücahit Özdemir, Brexit ve İslami Finans, https://www.pesar.orgs. 5, (Erişim Tarihi: 26.03.2017)
Grafik-7 Batılı Ülkelerdeki İslami Banka Sayısı 54
Yukarıdaki grafikte görüleceği üzere İngiltere’de 20, ABD’de 10, Avusturalya’da 4, İsviçre’de 4 ve Fransa’da 3 İslami banka mevcuttur. Bu ülkelerin nüfuslarındaki Müslüman insanların oranının ne kadar düşük olduğu göz önüne alındığında, ülkemiz ile mukayeselerinde İslami bankacılık alanında bizden daha iyi oldukları söylenebilir. Bu durum, global çapta faizsiz ekonomiye destek verilirken ülkemizde bu desteğin oldukça düşük olduğu sorununu gözler önüne sermiştir. Sonuç olarak katılım bankalarının faizsiz çalışması adına, kanun maddelerinde atılan adımlar eksiklikler barındırmaktadır ve önemli bir sorun teşkil etmektedir. Bu sorun mikro düzeyden
makro düzeye taşınma sebeplerinden birini teşkil etmektedir.
54 Mücahit Özdemir, a.g.e. s. 6
63 20 10 4 4 3 0 5 10 15 20 25
Grafik-8 Faizsiz Banka Sayısı55
Grafk-9 Faizsiz Bankacılık Aktif Büyüklük Hacminde Ülkelerin Payları
55 Türkiye Katılım Bankaları Birliği, a.g.e. s.14
64 38 33 32 31 22 22 16 9 8 5 0 5 10 15 20 25 30 35 40
İRAN SUUDİ ARABİSTAN MALEZYA BAE KUVEYT BAHREYN KATAR TÜRKİYE ENDONEZYA PAKİSTAN DİĞER
İki grafik incelendiğinde ülkelerdeki İslami banka sayısı ile aktif büyüklük oranındaki farklılık arasında doğru orantı olmadığı görülmektedir. Grafiğe göre Türkiye’de 4 katılım bankası olmasına karşın Endonezya’daki 9 bankanın aktif büyüklüğünden daha iyi bir oranlamaya sahiptir. Faizsiz bankacılık alanında yapılacak daha iyi bir kanuni çalışmalar ile sektörün büyümesine katkıda buluna bilinir.
BEŞİNCİ BÖLÜM
5. Türkiye’deki Katılım Bankalarının Kullandırdıkları Fonların Faizsizlik Prensibi