Kamu Mali Yönetiminde Reform

Dünyadaki kamu mali yönetimi ve kontrol sistemi konusunda ortaya çıkan gelişmelerle uyumlu yeni düzenlemeler getiren ve ülkemizde 1927 yılından bu yana uygulanmakta olan 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu ile kurulmuş mali yapı ve süreçleri önemli ölçüde değiştiren 5018 sayılı Kanun 10/12/2003 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilmiş ve 24/12/2003 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. 2005 yılı sonunda yeni sistemin etkili bir şekilde uygulanmasını sağlamak, teşkilat yapılarında gerekli değişiklikleri yapmak ve gerekli kadroları oluşturmak üzere 5436 sayılı Kanun çıkarılmıştır.

Bununla birlikte yeni sistemin uygulanması için gerekli ikincil ve üçüncül mevzuat hazırlanmış ve yayımlanmıştır. 2006 yılı başından itibaren

genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde yeni kamu mali yönetimi ve kontrol sistemi uygulanmaya başlanmıştır.

 5018 sayılı Kanunla bütçe bütünlüğünün sağlanması ve kapsamının genişletilmesi, politikalar ile bütçeler arasında sıkı bir bağ kurulması, sağlıklı bir hesap verme mekanizmasının oluşturulması, harcama sürecinde yetki-sorumluluk dengesinin yeniden kurulması, etkin bir iç mali kontrol sisteminin oluşturulması, kamu mali yönetimine etkililik, ekonomiklik, verimlilik, hesap verebilirlik ve saydamlık kavramlarının getirilmesi, çok yıllı bütçeleme ile stratejik planlama ve performans esaslı bütçelemeye geçilmesi, bütçe sürecinin güçlendirilmesi ve bu süreçte idarelerin inisiyatifinin artırılması, kamuda muhasebe birliğinin sağlanması ile mali istatistiklerin düzenli olarak yayımlanması ve Sayıştay denetiminin kapsamının genişletilmesi amaçlanmıştır.

 Kanunun kapsamı uluslararası sınıflandırmalara uygun olarak genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri olarak belirlenmiştir. 1050 sayılı Kanun sadece devlet tüzel kişiliğine dahil idareler ile özel mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak üzere katma bütçeli ve özel bütçeli idarelerin mali yönetim ve denetimlerini kapsarken, 5018 sayılı Kanun; merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idarelerden oluşan genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin mali yönetim ve kontrolünü kapsamaktadır.

 Kanun ile bütçenin kapsamı genişletilmiştir. Kanuna ekli (I) , (II), (III) sayılı cetvellerde gösterilen merkezi yönetim kapsamında yer alan idarelerin bütçeleri Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu adı altında hazırlanmaktadır. Diğer yandan, Merkezi Yönetim Bütçe Kanunun ekinde mahalli idareler ve sosyal güvenlik kurumlarının bütçe büyüklükleri de TBMM’nin bilgisine sunulmaktadır. Böylece, bütçe birliği ilkesinin gereği yerine getirilmekte, parlamentonun bütçe hakkını eksiksiz olarak kullanması sağlanmaktadır.

 Çok yıllı bütçeleme anlayışı hayata geçirilmiştir. Genel yönetim kapsamındaki tüm kamu idarelerinde uygulamaya konulan bu yeni anlayış çerçevesinde, Türkiye tarihinde ilk defa kamu idareleri bütçelerini 2006-2008 yıllarını kapsayan üç yıllık dönem için hazırlamışlardır.

 2006 yılından itibaren merkezi yönetim, sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareler analitik bütçe sınıflandırmasına geçmiştir.

 Merkezi yönetim kapsamındaki idareler 2005, mahalli idareler, sosyal güvenlik kurumları ve döner sermayeler 2006 yılı başından itibaren tahakkuk esaslı muhasebe sistemini uygulamaya başlamıştır. Bu kapsamda, bütçe ile ilgili hesaplar da GFS (Government Finance Statistics) sınıflandırmasına uygun olarak detaylandırılmıştır.

 Kanunun 9 uncu maddesi gereğince kamu idareleri kalkınma planı ve yıllık programlar çerçevesinde stratejik plan hazırlamakta ve bütçelerini stratejik planlarına dayandırmaktadırlar.

 Kamu idareleri yine Kanunun 9 uncu maddesi gereğince bütçelerini performans esaslı olarak hazırlamaktadırlar. Bu kapsamda,

 Performans esaslı bütçelemeye ilişkin kavram ve yöntemleri açıklamak ve kamu idarelerinin performans programları hazırlarken uymaları gereken hususları belirlemek amacıyla Bakanlığımız tarafından “Performans Programı Hazırlama Rehberi” hazırlanmış ve 105 kamu idaresine performans programlarının hazırlanmasına yönelik eğitim verilmiştir.

 2008 yılı sonu itibarıyla, merkezi yönetim kapsamında yer alan ve “Kamu İdarelerinde Stratejik Planlamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” ekindeki aşamalı geçiş takviminde bulunan kamu idarelerinden 80’i 2009 Yılı Performans Programlarını hazırlayarak incelenmek üzere Bakanlığımıza göndermiştir.

 Maliye Bakanlığında performans esaslı bütçeleme ile ilgili olarak bir uygulama geliştirilmiş ve son iki yılın bütçesi performans esaslı bütçeleme tekniği ile hazırlanmıştır. Ayrıca, 2008 yılı içerisinde Maliye SGB.net sistemi içerisinde yer alan performans bütçe izleme ve değerlendirme modülü aktif hale getirilmiş ve harcama birimlerinin performans göstergelerinin gerçekleşme durumlarını üçer aylık dönemler itibarıyla sistemde yer alan bu modüle girmeleri sağlanmıştır.

Yıl sonunda elde edilen veriler Strateji Geliştirme Başkanlığı tarafından konsolide edilmiş ve sistemden alınan çeşitli raporlar sayesinde değerlendirmesi yapılarak bir rapor halinde üst yöneticiye sunulmuştur.

 Kanunun 30 uncu maddesi gereğince Bakanlığımız tarafından Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri ve Beklentiler Raporu hazırlanarak kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır. Böylece, kamuoyuna bütçe performansı ve kamu mali yönetimi alanında yürütülen çalışmalar konusunda sağlıklı veri ve bilgiler sunulurken aynı zamanda, kamuoyunun merkezi yönetim bütçe performansı konusunda genel gözetim ve denetim fonksiyonunun etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi sağlanmaktadır.

 2006 yılında konsolide bütçe uygulamasından merkezi yönetim bütçe uygulamasına geçilmesi nedeniyle 2006 yılı aylık bütçe uygulama sonuçlarının bir önceki yıl verileri ile aynı bazda karşılaştırılabilmesi amacıyla bütçe sistemine ilk defa giren bütün kamu idarelerinden, geçmiş yıllar bütçe uygulama sonuçları istenmiş ve merkezi yönetim bütçesi bazında veriler oluşturularak 2006 yılı Mart ayından itibaren yayımlanmaya başlanmıştır.

 Kanunun 57 nci maddesi çerçevesinde kamu idarelerinde yeterli ve etkin iç kontrol sistemlerinin kurulabilmesi amacıyla Bakanlığımız

tarafından hazırlanan Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği 26/12/2007 tarihinde yayımlanmıştır.

 Mali yönetim ve kontrol sistemlerini uyumlaştırmak üzere Bakanlığımızda gerekli birimler ile İç Denetim Koordinasyon Kurulu ve Devlet Muhasebesi Standartları Kurulu kurulmuş ve faaliyete geçmiştir.