Kamu Denetçiliği ( Ombudsman) Kurumuna Başvuru

TDK’da, vatandaşları resmi makamların keyfi ve yasa dışı davranışlarına karşı korumakla görevli kişi veya kurum anlamında kullanılan Ombudsman, başkaları adına hareket ederek, bireylerin idareyle ilgili sorunlarına çözüm arayan kimseyi ifade etmektedir⁵⁴. Görevi esas olarak, uyuşmazlıkları çözmek değildir, şikâyetleri inceleyerek idareye ve vatandaşlara tavsiyelerde bulunmaktır. Verilen tavsiye kararlarının idarece uygulanması durumunda, söz konusu uyuşmazlıklar dava yoluna gitmeden çözülebilecektir⁵⁵.

En genel ifadeyle, yönetimin iş ve eylemlerini denetleme görevi olan, ancak bağlayıcı kararlar vermeyen, bağımsız bir devlet yapısı şeklinde ifade edilebilen⁵⁶ Ombudsman, idari yargıyı tamamlayan, idare ve vatandaş arasında

51 Uğurcan Dursun, “İdare İle Mükellef Arasında Yeni Bir Müessese: Kanun Yolundan Vazgeçme”, Vergi Sorunları Dergisi, S. 381 (2020), s. 96.

52 213 Sayılı VUK’un ilgili maddesine göre, tahakkuk eden vergi ve/veya vergi cezalarının

%80’inin, hesaplanacak gecikme faizi ile birlikte bu sürede tamamen ödenmesi şartıyla, vergi ve ceza tutarından %20 oranında indirim yapılır.

53 Dursun, a.g.m., s. 98.

54 Zehra Odyakmaz, Serkan Çınarlı, Ezgi Avcıoğlu Aksoy, İdare Hukukunda Yargı Öncesi Uyuşmazlık Çözüm Usulleri, Ankara: Seçkin Kitapevi , 2018, s. 43.

55 Odyakmaz, Çınarlı, Aksoy, a.g.e., s. 42.

56 Ayşe Demirkılınç, Türkiye’de Kamu Denetçiliği Kurumu ve Etkinliği, ( Yüksek Lisans Tezi), Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019, s. 7.

115

köprü görevi üstlenerek uyuşmazlıkların yargı dışı çözümünde rol oynayan bir kurumdur⁵⁷ .

İsveç kökenli bir kurum olan Ombudsmanlık, kamu ve vatandaş ilişkilerinde arabulucu görevini üstlenmiştir⁵⁸. Kendinden beklenen görevleri iyi bir şekilde yerine getirebilmesi için, kurumun sahip olması gereken birtakım özellikleri olmalıdır. Bunlar, her vatandaşın kolayca ulaşabileceği kurum olması, görevini yerine getirirken anayasa ve kanunlar çerçevesinde hareket etmesi, gerekli gördüğü verilere, arşivlere sınırsız şekilde erişme hakkının olması şeklinde ifade edilebilir⁵⁹.

Vergilendirme işlemlerinin niteliği ve doğası, Genel Ombudsman faaliyetlerinden ayrı, özel bir kurumun varlığını gerektirmektedir. Bu kurumlar sadece vergi şikâyetlerini incelememekte; çağdaş vergi yönetiminde etkinliğin sağlanmasına da yardım etmektedir⁶⁰. Söz konusu etkinliğin sağlanması için oluşturulan bu kurumlar aynı zamanda mükellef haklarını korumayı da amaçlamaktadır⁶¹. En genel ifadeyle Vergi Ombudsmanı şeklinde ifade edilebilecek kurum, bireysel şikâyetleri çözen ve bu bağlamda vergi dairesiyle yaşanan sorunların çözümünde mükelleflere yardımcı olmaktadır⁶².

Mükellefler ile vergi dairesi arasında köprü görevi gören Vergi Ombudsmanı kurumunun dünya genelindeki uygulamalarına bakıldığında kurumun, vergi uyuşmazlıklarını en kısa sürede çözmesi ve mahkemelerin iş yükünü hafifletmesi açısından başarılı olduğunu söylemek mümkündür⁶³. Ayrıca, Vergi Ombudsmanı’nın uyuşmazlıkları çözme işlevinin yanında, gelir idaresi işlemlerini denetlemek, mükellef haklarını korumak, mükelleflere danışmanlık

57 Billur Yaltı, “Vergi Uyuşmazlıklarında Yeni Başvuru Yollarının Yargıya Etkisi: Ombudsman Başvurusu ve Bireysel Başvuru”, Vergi Sorunları Dergisi, S. 286 ( 2012), s.s. 113- 114.

58 Mehmet Acan, Ombudsmanlık Kurumunun Etkinliği: Türkiye ve İsveç Ombudsmanlık

Kurumlarının Karşılaştırılması, ( Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019, s. 18.

59 Demirkılınç, a.g.t., s. 10.

60 Şükrü Mert Karcı, “Vergi Ombudsmanı Kavramı ve Türk Kamu Yönetiminde İşlevselliği”, EKEV Akademi Dergisi, S. 79 ( 2019), s. 381.

61 Karcı, a.g.m., s. 382.

62 Onur Özcan, Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumunun Vergilendirme Açısından Etkinliğinin Analizi, (Doktora Tezi), Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015, s. 223.

63 Özcan, a.g.t., s. 229.

116

hizmeti sunmak, vergi sorunlarıyla ilgili görüş bildirmek ve vergi sisteminin gelişmesine yönelik önerilerde bulunmak gibi işlevleri de mevcuttur.

Vergi uyuşmazlıkları açısından, birçok ülke söz konusu vergi uyuşmazlıklarının çözümü için, Genel Ombudsman veya Genel Ombudsman içinde özel olarak oluşturulmuş bir mekanizma kullanmıştır⁶⁴. Örneğin, İngiltere’de Vergi Ombudsmanı veya Parlamento Vergi İdaresi Komisyonu Üyesi, mükelleflerin şikâyetlerine bakmaktadır. Mükellefler ombudsmana gitmeden önce, vergi idaresiyle olan uyuşmazlıkları çözmek amacıyla, ilgili vergi idaresine başvurmak zorundadır⁶⁵. Vergi Ombudsmanı konusunda Amerika’daki Mükellefin Avukatı İdaresi de Gelir İdaresi bünyesinde yer alan bağımsız bir kurumdur ve en gelişmiş örneklerden birisi olarak sayılmaktadır. Avustralya’daki Vergilendirme Ombudsmanı ise Genel Ombudsman içinde yer alan bir yapıya sahiptir ve şikâyetlerin incelenmesi üzerinde yoğunlaşmak amacıyla, alanında uzmanlaşmış bir kurum olarak görev yapmaktadır⁶⁶.

Dünya uygulamalarına karşın, Türkiye’de özel görevli Vergi Ombudsmanı yoktur. Bu kapsamda, vergi uyuşmazlıkları açısından genel görevli ombudsman görevlidir⁶⁷. Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) tarafından yayınlanmış olan Mükellef Hakları Bildirgesi’yle, mükellef odaklı, kaliteli hizmet sunma kapsamında, vergilendirmenin sadece bir görev olmadığını, aynı zamanda vatandaş olma ve sorgulama hakkı olduğu düşüncesinden hareketle⁶⁸, Kamu Denetçiliği Kurumu’nun kurulmasının ardından vergilemeye ilişkin işlemlerde mükellef haklarının korunması konusu desteklenmiştir. Genel görevli ombudsman şeklinde görev yapan Kamu Denetçiliği Kurumu, mükellef haklarının korunması ve vergi uyuşmazlıklarını çözme konusunda alternatif çözümler sunma açısından oldukça önemlidir⁶⁹. Bu kapsamda, Türkiye’de kurulacak mükellef odaklı yaklaşımı temeline alan, mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunu sağlayarak idare ile arasında köprü görevi görecek bir Vergi Ombudsmanı, hukuk devleti ilkesinin

64 Yaltı, a.g.m., s. 114.

65 Mehmet Yüce, Ezel Altunay, “ Türkiye’de Kamu Denetçiliği Kurumu ( Ombudsman) ve Vergi Uyuşmazlıkları Açısından İşlevi”, Vergi Dünyası Dergisi, S. 355 ( 2011), s. 186.

66 Gerçek, a.g.e., s. 128; Özcan, a.g.t., s. 244.

67 Karcı, a.g.m., s. 389.

68 https://www.gib.gov.tr/ , (20.03.20).

69 Karcı, a.g.m., s. 389.

117

sağlanması, temel hak ve özgürlükleri koruyup hukukun tamamlayıcısı olması açısından çok önemlidir⁷⁰. Ayrıca, verginin ayrı bir uzmanlık gerektirmesi de göz önünde bulundurulduğunda, vergi yönetiminde uzman, özel yetkili bir Vergi Ombudsmanı kurulmalıdır⁷¹.

6328 Sayılı Kamu Denetçiliği Kanunu’nun 5.maddesinde kurumun görevleri yer almıştır. İlgili maddede kurumun görevleri, idarenin işleyişi ile ilgili şikâyetler üzerine, idarenin her türlü eylem ve işlemlerini incelemek, araştırmak, idareye önerilerde bulunmak şeklindedir. Bu kapsamda, kuruma başvuru ilgilinin şikâyeti üzerine olmaktadır. Ancak başvuru yapılırken kanun tarafından belirli sınırlamalar da getirilmiştir. Bu sınırlamalar, 2577 Sayılı İYUK’ta öngörülmüş olan idari başvuru yolları ile özel kanunlarda yer almış zorunlu başvuru yollarının tüketilmesi şeklinde ifade edilmiştir. Ancak, başvuru yollarının tüketilmesi durumu tartışmalıdır. Tartışmalı olan bu durum, tüketilecek idari yolların ne olacağını da belirsiz hale getirmektedir. Kaplan’a göre, idarenin yerine getirmiş olduğu eylem ve işlemleri, bir daha düzeltme imkânını sağlaması sebebiyle, hataların düzeltilmesi yolunun, düzeltme dışındaki hallerde ise, İYUK’ta belirtilmiş olan ilgili idari yolların tüketilmesi daha uygun görülmüştür⁷².

İdarenin tutum ve davranışları ile kanunlarda belirtilen işlemlere karşı söz konusu eylemlerin öğrenildiği tarihten itibaren 6 ay içinde şikâyet başvurusunda bulunulabilir. Yapılan başvuru, dava açma süresi içindeyse, yapılan başvuru dava açma süresini durdurmaktadır. Kurum yapmış olduğu inceleme ve araştırma sonucunda tavsiye, ret kararı veya karar verilmesine yer olmadığına dair karar olmak üzere üç adet karar vermektedir⁷³. Ayrıca, Yönetmeliğin 33/A maddesi dostane çözüm kararını da ilave ederek, şikâyet konusu kararın idarece yerine getirildiğini veya çözüme kavuşturulduğunun kuruma bildirilmesi halinde dostane çözüm kararının verileceğini de belirtmiştir.

70 Çağrı Bayer, “ Vergi Ombudsmanlığı”, Selçuk Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dergisi, C.

1, S. 1 (2018), s. 130.

71 Karcı, a.g.m., s. 400.

72 Recep Kaplan, “Vergi Uyuşmazlıklarında Uzlaşma, Hataların Düzeltilmesi, Üst Makama Başvuru ve Kamu Denetçisine Şikâyet Başvurusu Müesseselerinin Karşılaştırılması”, Vergi Sorunları Dergisi, S. 301 ( 2013), s. 140.

73 Yüce, a.g.e., s.s. 107-108.

118

Özetle, vergi mükelleflerinin uyuşmazlıkları yargıya intikal ettirmeden çözüme kavuşturmak istemeleri, haklarının korunması ve zaman tasarrufu açısından vergi yargısına oranla daha makul sonuçlar doğurmaktadır⁷⁴.

B. VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ YARGI AŞAMASINDA