Kambiyo Senetlerine Özgü Takip Yolunun Genel Özellikleri

Düzenlenmeleri için resmi bir makama ihtiyaç duyulmayan kambiyo senetleri, bu özellikleriyle medeni usul hukuku anlamında birer adi senettir. Bununla birlikte, kambiyo senedi niteliği kazanmaları, ancak Kanun’da belirtilen belirli unsurları içermelerine bağlı olduğundan, söz konusu senetlerin nitelikli adi senetler olduğunu söyleyebiliriz³⁵⁶.

Nitelikli birer adi senet olan kambiyo senetlerinin, özellikli şekil koşullarıyla birlikte dolaşım yeteneğini haiz olmaları, soyut kıymetli evrak nitelikleri ve hâmillerine sağladıkları hakların gerekirse devlet makamları aracılığıyla sağlanması ihtiyacı, icra hukukunda da ayrı bir düzenlenmeye tâbi tutulmalarını gerektirmiştir³⁵⁷. Nitekim, İİK’de kambiyo senetlerine özgü haciz (m. 168-170b) ve iflas (m. 171-176) yolu ayrıca düzenlenmiştir. Bununla birlikte, genel haciz ve iflas yoluyla takibe ilişkin hükümler, ilgili hükümlere aykırı olmadığı sürece kambiyo senetlerine özgü yollarla takipte de uygulama alanı bulacaktır (İİK m. 170/b ve m. 176).

Kambiyo senetlerine özgü yolla takip, hak sahibinin alacağına, genel haciz veya iflas yoluyla takibe göre çok daha hızlı ve kolay ulaşmasını sağlamaktadır³⁵⁸. Bu

isabet görülmemiştir…” [Yarg 19. HD., E. 2014/10760, K. 2014/14050 (www.kazanci.com (son erişim: 20.12.2018))].

356 Pekcanıtez (Hakan Pekcanıtez, Oğuz Atalay, Meral Sungurtekin Özkan, Muhammet Özekes), İcra İflâs Hukuku Ders Kitabı, 4. bs., Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2017, s. 236.

357 Mehmet Helvacı, “Kambiyo Senetlerine Özgü Takip Yolları”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. LXXI, S. 2, 2013 (Anılış: Takip Yolları), s. 165; Pekcanıtez, v.d, s. 236.

358 Şimşek, s. 215; Pekcanıtez, v.d, s. 236.

kapsamda kambiyo senedine bağlanmış alacak rehinle temin edilmiş olsa bile borçluya karşı bu yolla takibe gidilebilir (İİK m. 45/3 ve m. 167/1). Bununla birlikte, hak sahibi isterse, genel haciz veya iflas yoluyla takibi de başvurabilir³⁵⁹. Bu başlık altında, kambiyo senetlerine özgü haciz yolunu esas alan bir anlatıma yer verecek olsak da, elbette, senet borçlusunun iflasa tâbi kişilerden olduğu durumlarda, kambiyo senetlerine özgü iflas yoluyla takibe de gidilebilecek (İİK m. 43), bu hâlde, İİK m. 171 ilâ 176/b arasındaki hükümler uygulama alanı bulacaktır.

Bir senedin kambiyo senetlerine özgü yolla takip edilebilmesi için, kayıtsız şartsız bir borç ikrarı ile birlikte, bir poliçe, bono veya çekin diğer tüm unsurlarını haiz olması gerekmektedir. Ayrıca, takip talebine kambiyo senedinin aslı³⁶⁰ ve borçlu sayısı kadar onaylı örneği (İİK m. 167/2) ve protesto çekilmesi gereken bir durum varsa protesto da eklenmeli, senedin vadesi³⁶¹ de gelmiş olmalıdır (İİK m. 168/1). Takip talebinde bulunan kişinin takip hakkı da bulunmalıdır (İİK m. 170/a). Takip hakkı bulunan alacaklı, takip talebini, yetkili icra dairesine yöneltmelidir³⁶².

359 Helvacı, Takip Yolları, s. 165; Kuru, İcra, s. 339.

360 Ancak, takip konusu çekse ve daha önceden, banka tarafından kısmi ödeme yapıldıysa, hâmile, çekin ön ve arka yüzünün onaylı fotokopisi verilmektedir. Hâmil, bu fotokopiyle, müracaat borçlularına başvurabileceği gibi ve kambiyo senetlerine özgü takip yoluna da gidebilir (ÇekK m. 3).

361 Esasen bir ödeme aracı olan çekte ise vade öngörülemez (TTK m. 795). Ancak uygulamada ileri tarihli çek düzenlenerek çekte vade yaratılmaktadır. TTK m. 795/3’e göre, “düzenlenme günü olarak gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan çek ibraz günü ödenir”. Bununla birlikte, ÇekK m. 3/8’e göre; “üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihinden önce ibraz edilen çekin karşılığının Türk Ticaret Kanununun 707’nci maddesi uyarınca kısmen veya tamamen ödenmemiş olması hâlinde bu çekle ilgili hukuki takip yapılamaz”. Ayrıca, ÇekK geçici madde 1/5’le düzenlenme tarihinden önce çekin ödenmek üzere muhatap bankaya ibrazı 31.12.2020 tarihine kadar geçersiz kılınmıştır. ÇekK’deki hükümlerin gereği olarak icra müdürü, düzenlenme tarihinin gelmediği gerekçesiyle takibi reddedebilecektir. Buradaki red sebebinin vadenin gelmemesi değil, alacaklının takip hakkının bulunmamasına dayandığı ileri sürülmektedir. Zira ÇekK m. 3/7’de “hukuki takip yapılamaz” ibaresi kullanılmaktadır [Özekes (Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes), s.

241].

362 İİK m. 50’yle yetki konusunda HMK’ye gönderme yapılmıştır. HMK m. 6’da öngörülen genel düzenlemeye göre yetkili icra dairesi, borçlunun yerleşim yerindeki icra dairesidir. Bununla birlikte, HMK m. 10’da sözleşmeden doğan davaların sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesinde de açılabileceği öngörülmüştür. TBK m. 89’da ise sözleşmenin ifa edileceği yer düzenlenmiş, para borçlarının alacaklının ödeme zamanındaki yerleşim yerinde ifa edilebileceği belirtilmiştir. Ancak, söz konusu maddenin götürülecek borçları düzenlediği, kambiyo senedine bağlanmış alacak da aranılacak borç niteliğinde olduğundan, TBK m. 89/1 hükmünün burada uygulanmayacağı, borcun borçlunun yerleşim yerinde ödeneceği kabul edilmiştir (Mevci Ergün, Kambiyo Senetlerine Özgü Takip Yolları, Yetkin Yayınları, Ankara, 1989, s. 56; Helvacı, Takip Yolları, s. 168; Levent Börü,

“Bonoya Dayalı Kambiyo Senetlerine Özgü Haciz Yolu İle Takipte Yetki”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. LXV, S. 1, s. 146) Bununla birlikte, borç, senette yazılı ödeme yerinde de ödenebilecektir. O hâlde, takibe yetkili icra dairesi, borçlunun yerleşim yerinde veya senette yazılı ödeme yerindeki icra mahkemesidir.

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte, takip hakkı olan alacaklı, lehtar veya senedin son ciro edildiği hâmil olabileceği gibi, ödemede bulunmuş olmak şartıyla, ciranta veya avalist, senedi tahsil veya rehin cirosuyla devralan ya da araya girme suretiyle ödemede bulunanlar olabilir (TTK m. 671, m. 686, m. 689, m. 702, m. 724, m. 726, m. 778,

m. 790, m. 818). Senet borçlusu ise; poliçede, poliçeyi kabul eden muhatap,

düzenleyen, cirantalar ve bunlar lehine aval verenler, poliçeyi araya girme sureti ile kabul edenler ve bunların yetkisiz temsilcileri iken, bono ve çekte, düzenleyen, cirantalar ve bunlar lehine aval verenlerle bunların yetkisiz temsilcileridir (TTK m.

678, m. 698, m. 702, m. 713, m. 724, m. 778, m. 779, m. 794, m. 808, m. 818).

Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takibin, alacaklıya sağladığı kolaylıkların başında, borçlunun, genel haciz yoluyla takipten farklı olarak; ödeme emrinin tebliğinden itibaren beş gün içinde³⁶³ icra mahkemesine³⁶⁴ yapacağı imzaya veya borca itirazın takibi durdurmaması gelir (İİK m. 168/4, 5, İİK m. 169 ve İİK m.

170). Ancak, icra mahkemesi, çeşitli koşulların varlığı hâlinde takibin geçici durdurulmasına karar verebilir (İİK m. 169/a/2 ve m. 170/2). Bununla birlikte, takip geçici olarak durdurulmasa dahi, icra mahkemesinin kararı kesinleşinceye kadar haczedilen mallar satılamaz (İİK m. 169 ve m. 170/1).

İmzaya itiraz dışında kalan, maddi hukuka veya takip hukukuna ilişkin tüm itirazların borca itiraz olduğu kabul edilmektedir³⁶⁵. Biz de burada konumuz açısından özellik arz etmesi nedeniyle, yalnızca borca itirazı inceleyeceğiz.

Borca itiraz, kambiyo senedine bağlanmış borcun mevcut olmadığı, ödendiği, ertelendiği, zamanaşımına uğradığı, başka bir alacaktan doğan takas hakkının kullanıldığı gibi, asıl ilişkiye bağlı bedelsizlik veya dar anlamda def’i sebeplerine ya da icra mahkemesinin yetkili olmadığı, mükerrer icra takibi yapıldığı gibi takip hukukundan kaynaklanan sebeplere dayanabilir.

İcra mahkemesi, borca itiraz, üzerine tarafları 30 gün içinde duruşmaya çağırır (İİK m. 169/a/1). Borçlu, borcu olmadığını, borcun ödendiğini veya ertelendiğini

363 Söz konusu itiraz süresi, genel haciz yoluyla takipte ödeme emrinin tebliğinde itibaren, 7 gündür (İİK m. 62/1).

364 Söz konusu itiraz, genel haciz yoluyla takipte icra dairesine yapılmaktadır (İİK m. 62/1).

365 Ergün, s. 130; Kuru, İcra, s. 346; Özekes (Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/ Özekes/), s. 247.

resmi veya imzası alacaklı tarafından ikrar edilmiş bir belgeyle ispatlayabilir (İİK m 169/a/1). Görüldüğü üzere, icra yargılamasında borçlunun savunma araçları sınırlandırılmıştır. Borçlu bu kapsamda, yemin teklif edemeyecek veya karşı tarafın izniyle tanık deliline başvuramayacaktır. Kambiyo senetlerine özgü yolda itirazın takibi durdurmamasının burada yarattığı bir sonuç da, borçlunun, borcu olmadığını Kanun’da belirtilen belgelerle ispatlama külfeti altında bulunmasıdır. Oysa genel haciz yolunda, itiraz takibi durdurduğundan, Kanun’da belirtilen belgelerle ispat külfeti altında olan, alacağı olduğunu ispatlayarak, takibi yeniden başlatmak isteyen alacaklıdır (İİK m. 91). O hâlde nitelikli birer adi senet olan kambiyo senetlerinin icra takibine konu olması hâlinde, alacaklının alacaklı olduğunu değil, borçlunun borçlu olmadığını ispat külfeti altında olduğunu, dolayısıyla ispat yükünün genel haciz yoluyla takibe göre ters çevrildiğini söyleyebiliriz.

Borçlu, ileri sürdüğü hususa dair iddiasını resmi veya imzası alacaklı tarafından ikrar edilmiş adi bir belgeyle ispatlarsa, itirazının kabulüne karar verilir. İtirazın kabulü kararı ile icra takibi durur (169/a/5). Kararın kesinleşmesi üzerine de takip iptal edilir³⁶⁶. İcra mahkemesi, itirazın kabulü kararını esasa ilişkin nedenlerden dolayı verdiyse, borçlunun talebi üzerine, kötüniyetli veya ağır kusurlu alacaklıyı takip konusunun yüzde yirmisinden az olmamak üzere tazminata mahkum eder (İİK m.

169/a/6). Borçlu, iddiasını söz konusu belgelerle ispat edemezse mahkemece itirazın reddine karar verilir. İtirazın reddi kararı üzerine, alacaklı takibe devam edilmesini, yani haczedilmiş malların satılmasını isteyebilir³⁶⁷. Ayrıca, eğer önceden takibin geçici durdurulmasına karar verilmişse, alacaklının talebi üzerine, borçlu, takip konusunun yüzde yirmisinden az olmamak üzere tazminata mahkum edilir. (İİK m.

169/a/6). Karar için istinaf yoluna başvurulması hiçbir icra işlemini durdurmasa da, borçlu alacağın tamamı için teminat gösterirse takip durur (İİK . 169/a/7).

Sınırlı savunma araçlarıyla gerçekleşen icra yargılaması sonunda verilen hüküm, kesin hüküm teşkil etmediğinden, itirazının reddine karar verilmiş olan borçlu, borçlu olmadığının tespiti veya ödediği paranın iadesi için menfi tespit veya istirdat davası açabilecektir (HMK m. 303, İİK m. 170/b ve m. 72).

366 Kuru, İcra, s. 348; Özekes (Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes), s. 248.

367 Kuru, İcra, s. 349.

Bu başlık altında bahsetmemiz gereken son husus da borçlunun, icra mahkemesine yapacağı kambiyo hukukundan kaynaklanan şikayetidir. Nitekim, borçlu kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takipte genel şikayet sebeplerinin yanı sıra kambiyo hukukundan kaynaklanan özel sebeplerle de şikayette bulunabilecektir.

Şikayet, ister genel ister özel sebeplere dayansın, şikayet üzerine verilecek kararda tazminata hükmedilemez.

Özel şikayet sebeplerinden bir kısmının, genel haciz yoluyla takipte olduğu gibi ödeme emrinin tebliğinden itibaren yedi gün içinde ileri sürülmesi gerekirken, bir kısmının yine ödeme emrinin tebliğinde itibaren, Kanun’da öngörülen özel süre gereği beş gün içinde ileri sürülmesi gerekmektedir. İleri sürülmeleri beş günlük süreye tâbi olan şikayet sebepleri, icra takibinin konusu olan senedin kambiyo senedi niteliğinde olmadığı ve alacaklının takip hakkı bulunmadığına ilişkindir (İİK m. 170/a ve m.

168/3). Bu kapsamda borçlu, senedin kayıtsız şartsız borç ikrarı içermemesi, senette düzenleme tarihinin veya düzenleyenin adının yanında yazılı bir yerin bulunmaması (TTK m. 671-672, m. 776-777, m. 780-781), çift vade bulunması (TTK m. 703/2) gibi senedin kambiyo senedi niteliğine ilişkin sebeplerle; hâmilin ciro silsilesine göre yetkili hâmil olmaması (TTK m. 710/3), protesto çekilmemiş olması (TTK m. 714) gibi alacaklının takip hakkına ilişkin sebeplere dayanan şikayetlerini beş gün içinde ileri sürmelidir. İİK m. 170/a/2 hükmünde beş günlük süreye tâbi olan şikayet sebeplerinin, süresinde yapılan itiraz veya şikayet üzerine icra mahkemesince kendiliğinden dikkate alınacağı ve buna dayanarak takibin iptal edileceği hükme bağlanmıştır³⁶⁸. Ancak, aynı maddenin üçüncü fıkrasına göre, borç kısmen veya tamamen kabul edilmişse, İİK m. 170/a uygulanmayacaktır³⁶⁹.

İcra ve İflâs Kanunu m. 168/1’e göre icra müdürü senedin vadesinin gelip geldiğini incelemekle yükümlüdür. O hâlde, vadesi gelmemiş senedin takibe konu edilmesi bir şikayet sebebi olarak ileri sürülebilecektir³⁷⁰. Aynı şekilde senedin aslının

368 Bu hâlde alacaklı aleyhine tazminata hükmedilemeyeceği yönünde bkz. Yardım, s. 245.

369 Borcun takipten önce kabulü, kısmen ödenmesi, itiraz sırasında borcun ödendiğinin ileri sürülmesi, mal beyanında borcun nasıl ödeneceğinin belirtilmesi hâllerinde borcun kısmen veya tamamen kabul edildiği varsayılmaktadır. İlgili kararlar için bkz. Yardım, s. 242.

370 İleri düzenleme tarihli çeklerde, düzenleme tarihinin gelmemesi nedeniyle takip yapılamaması, vadenin gelmemesi değil, ÇekK m. 3/8 uyarınca hukuki takip yapılamaması sebebine dayandığı için, burada takip hakkının bulunmamasından bahsedilecek ve bu konudaki şikayet de vadeye ilişkin yedi günlük süreye değil, alacaklının takip hakkının bulunmadığına ilişkin beş günlük özel süreye tâbi olacaktır [Özekes (Pekcanıtez/Atalay/Sungurtekin Özkan/Özekes), s. 248].

takip talebine eklenmesi zorunluluğu karşısında, senedin aslı alınmadan takip başlatılması ve ödeme emri gönderilmesi de bir şikayet sebebidir. Söz konusu şikayet sebepleri, Kanun’da özel bir süre öngörülmediğinden genel şikayet süresi olan yedi gün içinde ileri sürülmelidir (İİK m. 16).

2. Teminat Amacıyla Düzenlenen Senetler Özelinde Keşideci Borçlunun